Tổng quan nghiên cứu

Sinh thái nhân văn là lĩnh vực nghiên cứu mối quan hệ tương tác giữa con người và môi trường tự nhiên, xã hội trong hệ thống sinh thái nhân văn. Tỉnh Lào Cai, với dân số khoảng 746,4 nghìn người (năm 2020) và đa dạng 25 dân tộc cùng sinh sống, có đặc điểm sinh thái nhân văn phong phú và phức tạp. Tuy nhiên, việc giảng dạy chuyên đề sinh thái nhân văn trong các trường trung học phổ thông (THPT) tại Lào Cai còn hạn chế, thiếu tài liệu hướng dẫn chi tiết và chưa được tổ chức bài bản. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là biên soạn nội dung chuyên đề sinh thái nhân văn phù hợp với đặc điểm địa phương và tổ chức giảng dạy chuyên đề này tại trường THPT số 2 thành phố Lào Cai nhằm nâng cao nhận thức, phẩm chất và năng lực của học sinh về bảo vệ môi trường và phát triển bền vững.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào biên soạn tài liệu chuyên đề sinh thái nhân văn trong chương trình Sinh học lớp 12, thiết kế kế hoạch bài dạy, đề kiểm tra đánh giá và tổ chức dạy học tại trường THPT số 2 thành phố Lào Cai trong học kỳ II năm học 2022-2023. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần đổi mới phương pháp dạy học tích cực, phát triển năng lực tự học, giao tiếp, hợp tác và giải quyết vấn đề của học sinh, đồng thời nâng cao ý thức bảo vệ môi trường và phát triển kinh tế xã hội bền vững tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về sinh thái nhân văn, bao gồm:

  • Lý thuyết sinh thái nhân văn: Nghiên cứu mối quan hệ tương hỗ giữa hệ sinh thái tự nhiên và hệ xã hội, trong đó con người là nhân tố trung tâm có nhận thức và tác động qua lại với môi trường. Theo đó, hệ sinh thái nhân văn bao gồm hệ sinh thái tự nhiên và hệ xã hội tương tác qua các dòng năng lượng, vật chất và thông tin.

  • Mô hình phát triển bền vững: Tập trung vào sự hài hòa giữa phát triển kinh tế, bảo vệ môi trường và phát triển xã hội, nhằm đảm bảo nhu cầu hiện tại mà không làm tổn hại khả năng đáp ứng nhu cầu của các thế hệ tương lai.

  • Khái niệm năng lực và phẩm chất trong giáo dục: Phát triển năng lực tự chủ, tự học, giao tiếp, hợp tác, giải quyết vấn đề và phẩm chất yêu thiên nhiên, trách nhiệm bảo vệ môi trường cho học sinh.

Các khái niệm chính bao gồm: sinh thái nhân văn, hệ sinh thái tự nhiên, hệ xã hội, phát triển bền vững, năng lực học sinh, phương pháp dạy học tích cực.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Sử dụng dữ liệu sơ cấp thu thập từ khảo sát, phỏng vấn giáo viên và học sinh tại các trường THPT tỉnh Lào Cai, đặc biệt là trường THPT số 2 thành phố Lào Cai; dữ liệu thứ cấp từ các tài liệu chính thống, văn bản pháp luật như Nghị quyết số 29-NQ/TW (2013), Thông tư số 32/2018/TT-BGDĐT; các công trình nghiên cứu về sinh thái nhân văn và giáo dục địa phương.

  • Phương pháp phân tích: Kết hợp nghiên cứu lý thuyết, điều tra sư phạm qua trao đổi trực tiếp và gián tiếp với giáo viên, học sinh; phương pháp kiểm nghiệm sư phạm qua tổ chức dạy học chuyên đề, đánh giá kết quả học tập bằng đề kiểm tra trắc nghiệm; thu thập ý kiến chuyên gia để hoàn thiện nội dung chuyên đề.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: 152 học sinh lớp 12 thuộc 4 lớp của trường THPT số 2 thành phố Lào Cai được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện nhằm kiểm nghiệm tính khả thi của chuyên đề.

  • Timeline nghiên cứu: Từ tháng 1 đến tháng 4 năm 2023, bao gồm biên soạn tài liệu, tổ chức dạy học, kiểm tra đánh giá và khảo sát ý kiến học sinh, giáo viên, chuyên gia.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Biên soạn thành công chuyên đề sinh thái nhân văn tỉnh Lào Cai với cấu trúc gồm 3 chương, 8 bài học, tổng cộng khoảng 10 tiết học. Nội dung tích hợp kiến thức đa ngành (Sinh học, Địa lý) phù hợp với đặc điểm địa phương, bao gồm khái niệm sinh thái nhân văn, hệ sinh thái tự nhiên và xã hội tỉnh Lào Cai, các mô hình sinh thái nhân văn nông nghiệp, đô thị, tác động biến đổi khí hậu và giải pháp phát triển bền vững.

  2. Kết quả kiểm tra học sinh sau khi học chuyên đề cho thấy điểm trung bình các lớp dao động từ 7,1 đến 8,2 trên thang điểm 10, không có học sinh dưới 5 điểm, tỷ lệ học sinh đạt từ 8 điểm trở lên chiếm khoảng 30-58%. Điều này chứng tỏ hiệu quả tích cực của việc tổ chức dạy học chuyên đề.

  3. Khảo sát ý kiến học sinh cho thấy 98% học sinh tích cực tham gia nghiên cứu tài liệu, thảo luận và đưa ra ý kiến cá nhân trong giờ học, phản ánh sự hứng thú và chủ động trong học tập khi áp dụng phương pháp dạy học tích cực.

  4. Ý kiến chuyên gia và giáo viên đánh giá nội dung chuyên đề có tính khoa học, thực tiễn, phù hợp với điều kiện địa phương và khả năng tiếp thu của học sinh, đồng thời góp phần nâng cao nhận thức về bảo vệ môi trường và phát triển bền vững.

Thảo luận kết quả

Kết quả kiểm nghiệm cho thấy việc biên soạn và tổ chức dạy học chuyên đề sinh thái nhân văn tại trường THPT số 2 thành phố Lào Cai là khả thi và hiệu quả. Điểm trung bình trên 7,0 và tỷ lệ học sinh đạt điểm cao phản ánh sự tiếp thu tốt kiến thức mới. So sánh với các nghiên cứu trong ngành giáo dục địa phương, việc tích hợp kiến thức địa phương vào chương trình học giúp tăng tính thực tiễn và hứng thú học tập.

Phương pháp dạy học tích cực như giải quyết vấn đề, dự án, kỹ thuật mảnh ghép đã phát huy được năng lực tự học, giao tiếp và hợp tác của học sinh, phù hợp với định hướng đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 2018. Việc tổ chức các hoạt động vận dụng kiến thức vào thực tế địa phương giúp học sinh nhận thức sâu sắc hơn về vai trò của sinh thái nhân văn trong phát triển bền vững.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân bố điểm kiểm tra, bảng tổng hợp ý kiến khảo sát học sinh và sơ đồ tiến trình dạy học minh họa, giúp trực quan hóa hiệu quả của chuyên đề.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Mở rộng tổ chức dạy học chuyên đề sinh thái nhân văn tại các trường THPT trong tỉnh Lào Cai nhằm nâng cao nhận thức và năng lực bảo vệ môi trường cho học sinh. Thời gian thực hiện: từ năm học tiếp theo. Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Lào Cai phối hợp với các trường.

  2. Đào tạo bồi dưỡng giáo viên về phương pháp dạy học tích cực và nội dung chuyên đề sinh thái nhân văn để đảm bảo chất lượng giảng dạy. Thời gian: trong 6 tháng đầu năm học. Chủ thể: Trung tâm bồi dưỡng giáo viên tỉnh, các trường đại học sư phạm.

  3. Phát triển tài liệu giảng dạy và học tập đa phương tiện như video, bài giảng điện tử, bài tập tương tác để tăng tính hấp dẫn và hiệu quả học tập. Thời gian: 1 năm. Chủ thể: Nhà xuất bản giáo dục, các nhóm chuyên gia.

  4. Tăng cường phối hợp giữa nhà trường và cộng đồng địa phương trong các hoạt động thực hành, dự án bảo vệ môi trường, phát triển bền vững nhằm tạo môi trường học tập thực tiễn cho học sinh. Thời gian: liên tục hàng năm. Chủ thể: Ban giám hiệu trường, các tổ chức xã hội, chính quyền địa phương.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên bộ môn Sinh học và các nhà quản lý giáo dục: Nắm bắt phương pháp biên soạn và tổ chức dạy học chuyên đề mới, áp dụng đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 2018.

  2. Sinh viên, học viên cao học ngành Giáo dục và Sinh học: Tham khảo mô hình nghiên cứu, phương pháp biên soạn tài liệu và kiểm nghiệm sư phạm trong thực tiễn.

  3. Nhà nghiên cứu về sinh thái nhân văn và phát triển bền vững: Hiểu rõ đặc điểm sinh thái nhân văn vùng miền núi, ứng dụng trong giáo dục và phát triển cộng đồng.

  4. Các tổ chức, cơ quan quản lý giáo dục và môi trường địa phương: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng chính sách, chương trình giáo dục và phát triển bền vững phù hợp với đặc điểm địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Sinh thái nhân văn là gì?
    Sinh thái nhân văn là khoa học nghiên cứu mối quan hệ tương hỗ giữa con người và môi trường tự nhiên, xã hội trong hệ thống sinh thái, tập trung vào sự thích nghi và tác động qua lại giữa hai hệ thống này.

  2. Tại sao cần tổ chức dạy học chuyên đề sinh thái nhân văn ở trường THPT?
    Chuyên đề giúp học sinh hiểu rõ vai trò của con người trong bảo vệ môi trường, phát triển bền vững, hình thành phẩm chất và năng lực cần thiết cho cuộc sống hiện đại.

  3. Phương pháp dạy học nào được áp dụng trong chuyên đề?
    Phương pháp dạy học tích cực như giải quyết vấn đề, dự án, kỹ thuật mảnh ghép, phòng tranh, sơ đồ tư duy được sử dụng để phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh.

  4. Kết quả kiểm nghiệm cho thấy hiệu quả như thế nào?
    Điểm trung bình học sinh đạt từ 7,1 đến 8,2, không có học sinh dưới 5 điểm, 98% học sinh tích cực tham gia học tập, chứng tỏ chuyên đề có tính khả thi và hiệu quả.

  5. Làm thế nào để mở rộng áp dụng chuyên đề này?
    Cần đào tạo giáo viên, phát triển tài liệu đa phương tiện, phối hợp với cộng đồng địa phương và các cơ quan quản lý giáo dục để triển khai rộng rãi trong các trường THPT tỉnh Lào Cai.

Kết luận

  • Luận văn đã biên soạn thành công chuyên đề sinh thái nhân văn phù hợp với đặc điểm địa phương tỉnh Lào Cai, tích hợp kiến thức đa ngành và phát triển phẩm chất, năng lực học sinh.
  • Việc tổ chức dạy học chuyên đề tại trường THPT số 2 thành phố Lào Cai cho kết quả tích cực với điểm trung bình trên 7,0 và sự tham gia tích cực của học sinh.
  • Phương pháp dạy học tích cực được áp dụng hiệu quả, góp phần đổi mới phương pháp giảng dạy và nâng cao chất lượng giáo dục.
  • Đề xuất mở rộng tổ chức dạy học, đào tạo giáo viên, phát triển tài liệu và tăng cường phối hợp cộng đồng để nâng cao hiệu quả giáo dục sinh thái nhân văn.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai đào tạo, hoàn thiện tài liệu đa phương tiện và xây dựng kế hoạch nhân rộng chuyên đề trong toàn tỉnh.

Hành động ngay hôm nay để góp phần phát triển giáo dục sinh thái nhân văn bền vững tại Lào Cai!