Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển mạnh mẽ của nền kinh tế và giáo dục Việt Nam, việc lựa chọn trường đại học (ĐH) và cao đẳng (CĐ) phù hợp trở thành vấn đề quan trọng đối với học sinh trung học phổ thông (THPT). Theo thống kê của Bộ Giáo dục và Đào tạo năm học 2016-2017, Việt Nam có 235 trường đại học và học viện, trong đó TP. Hồ Chí Minh là trung tâm kinh tế hàng đầu với hơn 50 trường đại học và cao đẳng, thu hút lượng lớn học sinh từ các tỉnh lân cận như Đồng Nai. Tỷ lệ học sinh tốt nghiệp THPT vào đại học đạt khoảng 41%, cao đẳng nghề 23%, tuy nhiên vẫn còn 26% học sinh không đăng ký xét tuyển đại học, phản ánh sự đa dạng trong lựa chọn con đường học tập và nghề nghiệp.

Luận văn tập trung phân tích các yếu tố tác động đến quyết định chọn trường ĐH, CĐ tại TP. Hồ Chí Minh của học sinh THPT tỉnh Đồng Nai trong kỳ thi tuyển sinh năm 2018. Mục tiêu nghiên cứu nhằm xác định mức độ ảnh hưởng của các yếu tố như đặc điểm trường, danh tiếng, nỗ lực giao tiếp, bản thân học sinh, cơ hội trúng tuyển, sự đa dạng ngành đào tạo, cơ hội việc làm và ảnh hưởng của cá nhân bên ngoài đến quyết định chọn trường. Phạm vi nghiên cứu bao gồm 4 trường THPT tại Đồng Nai với dữ liệu thu thập trong khoảng thời gian từ tháng 5 đến tháng 7 năm 2018. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả công tác tư vấn hướng nghiệp, giúp học sinh lựa chọn đúng trường đại học phù hợp với năng lực và nguyện vọng, đồng thời hỗ trợ các trường ĐH, CĐ cải thiện chiến lược tuyển sinh và nâng cao chất lượng đào tạo.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên lý thuyết lựa chọn duy lý (Rational Choice Theory), theo đó con người hành động có chủ đích nhằm tối đa hóa lợi ích với chi phí tối thiểu. Homans định nghĩa giá trị của hành động là tích của xác suất thành công và phần thưởng nhận được. Chapman (1981) đề xuất mô hình tổng quát về các yếu tố ảnh hưởng đến lựa chọn trường đại học, bao gồm đặc điểm gia đình và cá nhân học sinh, đặc điểm cố định của trường, nỗ lực giao tiếp của trường với học sinh và ảnh hưởng của các cá nhân bên ngoài. Các nghiên cứu tiếp theo như của Cabrera và La Nasa (2000) nhấn mạnh vai trò của kỳ vọng về công việc tương lai trong quyết định chọn trường. Ruth E. Kallio (1995) bổ sung yếu tố giới tính ảnh hưởng đến mức độ tác động của các yếu tố trên.

Các khái niệm chính trong nghiên cứu gồm:

  • Chọn trường: Quyết định đăng ký dự thi và theo học tại trường ĐH, CĐ sau tốt nghiệp THPT.
  • Hướng nghiệp: Hệ thống biện pháp giúp học sinh nhận thức về ngành nghề phù hợp với năng lực và nhu cầu xã hội.
  • Lợi ích chọn đúng trường: Giúp học sinh phát huy điểm mạnh, khắc phục điểm yếu, tiếp cận cơ hội việc làm và phát triển bản thân.

Tám giả thuyết nghiên cứu được xây dựng dựa trên tám nhóm yếu tố: đặc điểm cố định của trường, danh tiếng, nỗ lực giao tiếp, sự tương thích với cá nhân, cơ hội trúng tuyển, đa dạng ngành đào tạo, cơ hội việc làm và ảnh hưởng của cá nhân bên ngoài.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp định tính và định lượng. Dữ liệu được thu thập từ 150 học sinh lớp 12 tại 4 trường THPT tỉnh Đồng Nai bằng bảng câu hỏi Likert 5 mức độ, thiết kế dựa trên cơ sở lý thuyết và điều chỉnh qua nghiên cứu định tính với 10 học sinh phỏng vấn chuyên sâu. Phương pháp chọn mẫu thuận tiện được áp dụng do hạn chế về thời gian và nguồn lực.

Quy trình phân tích dữ liệu bao gồm:

  • Đánh giá độ tin cậy thang đo bằng hệ số Cronbach’s Alpha (yêu cầu > 0,6).
  • Phân tích nhân tố khám phá (EFA) để xác định cấu trúc các yếu tố với tiêu chuẩn hệ số tải nhân tố > 0,5 và tổng phương sai giải thích > 50%.
  • Phân tích hồi quy đa biến để đo lường mức độ tác động của các yếu tố độc lập đến quyết định chọn trường, kiểm định mô hình bằng hệ số xác định điều chỉnh (Adjusted R²) và kiểm định ANOVA.
  • Kiểm định sự khác biệt giữa các nhóm học sinh theo giới tính, trường học và năm học bằng phân tích T-Test và ANOVA.

Dữ liệu được xử lý bằng phần mềm SPSS 20.0 với cỡ mẫu tối thiểu 150, đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy cho các phân tích thống kê.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Ảnh hưởng của danh tiếng trường: Yếu tố danh tiếng có tác động tích cực và mạnh mẽ đến quyết định chọn trường với hệ số hồi quy chuẩn beta khoảng 0,35, chiếm tỷ lệ ảnh hưởng lớn nhất trong mô hình. Học sinh ưu tiên chọn các trường có thương hiệu uy tín, đội ngũ giảng viên giỏi và thành tích học thuật nổi bật.

  2. Nỗ lực giao tiếp của trường: Các hoạt động tư vấn tuyển sinh, quảng bá hình ảnh và tổ chức ngày hội hướng nghiệp có tác động tích cực với hệ số beta khoảng 0,28, giúp tăng khả năng thu hút học sinh đăng ký.

  3. Sự phù hợp với đặc điểm cá nhân: Yếu tố tương thích ngành học với năng lực và sở thích cá nhân có ảnh hưởng đáng kể (beta ~0,26), phản ánh nhu cầu cá nhân hóa trong lựa chọn trường và ngành học.

  4. Cơ hội việc làm sau tốt nghiệp: Yếu tố này cũng đóng vai trò quan trọng với hệ số beta khoảng 0,24, cho thấy học sinh quan tâm đến triển vọng nghề nghiệp và thu nhập khi lựa chọn trường.

Ngoài ra, các yếu tố như cơ hội trúng tuyển, đặc điểm cố định của trường và ảnh hưởng của cá nhân bên ngoài cũng có tác động nhưng mức độ thấp hơn. Phân tích ANOVA cho thấy có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê về mức độ ảnh hưởng của các yếu tố giữa các nhóm học sinh theo trường THPT và năm học (p < 0,05).

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với lý thuyết lựa chọn duy lý và các nghiên cứu trước đây, khẳng định vai trò quan trọng của danh tiếng và nỗ lực giao tiếp trong việc thu hút học sinh. Sự phù hợp với năng lực cá nhân và cơ hội việc làm phản ánh xu hướng lựa chọn có tính cá nhân hóa và thực tiễn hơn của học sinh hiện nay. Các trường ĐH, CĐ cần chú trọng xây dựng thương hiệu, nâng cao chất lượng đào tạo và tăng cường các hoạt động tư vấn hướng nghiệp để đáp ứng nhu cầu đa dạng của học sinh.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện mức độ ảnh hưởng của từng yếu tố (hệ số beta), bảng phân tích ANOVA so sánh sự khác biệt giữa các nhóm học sinh, và biểu đồ tròn phân bố tỷ lệ học sinh chọn trường dựa trên các yếu tố chính.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường xây dựng và quảng bá thương hiệu trường: Các trường ĐH, CĐ cần đầu tư nâng cao chất lượng giảng dạy, thành tích nghiên cứu và truyền thông hình ảnh qua các kênh đa phương tiện nhằm nâng cao danh tiếng, dự kiến thực hiện trong 1-2 năm tới, do ban lãnh đạo trường chủ trì.

  2. Phát triển các hoạt động tư vấn hướng nghiệp chuyên sâu: Tổ chức các buổi tư vấn, ngày hội hướng nghiệp tại các trường THPT, kết nối trực tiếp với học sinh để cung cấp thông tin chính xác và kịp thời, thực hiện hàng năm, phối hợp giữa phòng tuyển sinh và các trường THPT.

  3. Đa dạng hóa ngành đào tạo và chương trình học: Cập nhật và mở rộng các ngành học phù hợp với nhu cầu xã hội và sở thích học sinh, đồng thời phát triển các chương trình đào tạo chất lượng cao, dự kiến trong 3 năm, do phòng đào tạo và nghiên cứu phát triển thực hiện.

  4. Tăng cường hỗ trợ sinh viên về cơ hội việc làm: Xây dựng mạng lưới doanh nghiệp đối tác, tổ chức các chương trình thực tập, giới thiệu việc làm nhằm nâng cao khả năng tìm kiếm việc làm sau tốt nghiệp, thực hiện liên tục, do phòng quan hệ doanh nghiệp và hỗ trợ sinh viên đảm nhiệm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Học sinh THPT và phụ huynh: Giúp hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến lựa chọn trường, từ đó đưa ra quyết định phù hợp với năng lực và nguyện vọng cá nhân.

  2. Nhà quản lý giáo dục và cán bộ tuyển sinh: Cung cấp cơ sở dữ liệu và phân tích để xây dựng chiến lược tuyển sinh hiệu quả, nâng cao chất lượng đào tạo và thương hiệu trường.

  3. Giáo viên và cán bộ tư vấn hướng nghiệp: Hỗ trợ trong việc thiết kế các chương trình tư vấn hướng nghiệp phù hợp với nhu cầu và tâm lý học sinh.

  4. Các nhà nghiên cứu trong lĩnh vực giáo dục và kinh tế xã hội: Là tài liệu tham khảo để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về lựa chọn trường đại học và các yếu tố ảnh hưởng trong bối cảnh Việt Nam.

Câu hỏi thường gặp

  1. Yếu tố nào ảnh hưởng mạnh nhất đến quyết định chọn trường của học sinh?
    Danh tiếng trường được xác định là yếu tố có tác động mạnh nhất, chiếm tỷ lệ ảnh hưởng lớn nhất trong mô hình hồi quy, do đó các trường cần chú trọng xây dựng thương hiệu uy tín.

  2. Tại sao nỗ lực giao tiếp của trường lại quan trọng?
    Nỗ lực giao tiếp như tư vấn tuyển sinh, quảng bá hình ảnh giúp học sinh tiếp cận thông tin đầy đủ và chính xác, từ đó tăng khả năng lựa chọn trường phù hợp.

  3. Sự phù hợp với năng lực cá nhân ảnh hưởng thế nào đến lựa chọn trường?
    Học sinh có xu hướng chọn trường có ngành học phù hợp với sở thích và năng lực bản thân, giúp tăng khả năng học tập hiệu quả và phát triển nghề nghiệp sau này.

  4. Cơ hội việc làm sau khi tốt nghiệp có phải là yếu tố quyết định?
    Cơ hội việc làm là một trong những yếu tố quan trọng, học sinh ưu tiên chọn trường có khả năng hỗ trợ tìm việc làm nhanh chóng và thu nhập ổn định.

  5. Có sự khác biệt về quyết định chọn trường giữa các nhóm học sinh không?
    Phân tích ANOVA cho thấy có sự khác biệt có ý nghĩa thống kê về mức độ ảnh hưởng của các yếu tố giữa các nhóm học sinh theo trường THPT và năm học, phản ánh sự đa dạng trong nhận thức và ưu tiên lựa chọn.

Kết luận

  • Nghiên cứu xác định tám nhóm yếu tố chính ảnh hưởng đến quyết định chọn trường ĐH, CĐ của học sinh THPT tỉnh Đồng Nai, trong đó danh tiếng và nỗ lực giao tiếp của trường có tác động mạnh nhất.
  • Mô hình nghiên cứu được kiểm định với độ tin cậy cao, phù hợp với thực tiễn và các nghiên cứu trước đây.
  • Kết quả góp phần nâng cao hiểu biết về hành vi lựa chọn trường của học sinh, hỗ trợ công tác tư vấn hướng nghiệp và tuyển sinh.
  • Đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao hiệu quả công tác tư vấn, xây dựng thương hiệu và phát triển ngành đào tạo.
  • Khuyến nghị các bước tiếp theo bao gồm mở rộng nghiên cứu tại các tỉnh khác và ứng dụng kết quả vào chính sách giáo dục và đào tạo.

Học sinh, phụ huynh, nhà trường và các nhà quản lý giáo dục được khuyến khích tham khảo và áp dụng kết quả nghiên cứu nhằm tối ưu hóa quyết định chọn trường đại học phù hợp, góp phần phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho xã hội.