Tổng quan nghiên cứu
Trong giai đoạn từ 2005 đến 2010, chi phí mua thuốc tại Việt Nam đã tăng gần gấp đôi, chiếm tới 60% tổng chi phí khám chữa bệnh. Tuy nhiên, tỷ lệ sử dụng thuốc sản xuất trong nước chỉ chiếm chưa đến 39% tổng chi phí mua thuốc tại các bệnh viện công lập, đặc biệt ở các bệnh viện tuyến trung ương chỉ khoảng 12%. Tình trạng này xuất phát từ nhiều nguyên nhân liên quan đến người bệnh, bác sĩ và các công ty dược phẩm. Sau khi Việt Nam gia nhập WTO, thị trường dược phẩm mở cửa, tạo điều kiện thuận lợi cho các công ty đa quốc gia với lợi thế về tài chính và công nghệ hiện đại, làm gia tăng sự cạnh tranh với thuốc sản xuất trong nước. Nghiên cứu nhằm mục tiêu xây dựng mô hình các yếu tố ảnh hưởng đến khuynh hướng kê toa thuốc biệt dược gốc của các bác sĩ nội khoa tại Thành phố Hồ Chí Minh, khảo sát trên 107 bác sĩ nội khoa đang công tác tại các bệnh viện công và tư nhân. Phạm vi nghiên cứu tập trung tại TP.HCM, trong bối cảnh thuốc biệt dược gốc là thuốc được cấp bằng sáng chế, trải qua quá trình nghiên cứu và phát triển nghiêm ngặt. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc giúp các công ty dược phẩm đa quốc gia xây dựng chiến lược phát triển thuốc biệt dược gốc phù hợp với nhu cầu thực tế của bác sĩ nội khoa, góp phần nâng cao hiệu quả điều trị và phát triển thị trường dược phẩm trong nước.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Nghiên cứu dựa trên mô hình nhận thức ảnh hưởng đến hành vi C-A-B (Cognition-Affect-Behaviour Paradigm), giải thích mối quan hệ giữa nhận thức, cảm xúc và hành vi của bác sĩ trong việc kê toa thuốc. Mô hình này tương tự thuyết hành động hợp lý, cho thấy nhận thức của bác sĩ về thuốc biệt dược gốc ảnh hưởng đến thái độ và hành vi kê toa. Ngoài ra, nghiên cứu tham khảo mô hình lựa chọn thuốc của Denig et al., trong đó nhấn mạnh vai trò của thái độ, chuẩn chủ quan và kinh nghiệm của bác sĩ trong quyết định kê toa. Các yếu tố chính được khảo sát gồm: giá cả thuốc biệt dược gốc, chất lượng thuốc, danh tiếng công ty dược, chương trình marketing, sự chuyên nghiệp của trình dược viên (PSR), nguồn tham khảo chuyên môn của bác sĩ và chuẩn chủ quan của bác sĩ về thuốc biệt dược gốc.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng phương pháp khảo sát định lượng với mẫu gồm 107 bác sĩ nội khoa tại TP.HCM, được chọn theo phương pháp lấy mẫu thuận tiện phi xác suất. Dữ liệu thu thập qua bảng câu hỏi Likert 5 bậc, đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến khuynh hướng kê toa thuốc biệt dược gốc. Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phần mềm SPSS 16, bao gồm kiểm định độ tin cậy thang đo bằng Cronbach’s Alpha, phân tích nhân tố khám phá (EFA) để rút gọn biến quan sát, và phân tích hồi quy bội để xác định mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến khuynh hướng kê toa. Kích thước mẫu đảm bảo theo công thức n ≥ 50 + 8p, với p là số biến độc lập. Quá trình nghiên cứu diễn ra theo các bước: khảo sát sơ bộ, điều chỉnh bảng câu hỏi, thu thập dữ liệu chính thức, kiểm định thang đo, phân tích nhân tố và hồi quy, cuối cùng là kết luận và đề xuất.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Sự chuyên nghiệp trong marketing của công ty dược và nguồn tham khảo chuyên môn của bác sĩ là hai yếu tố có ảnh hưởng có ý nghĩa thống kê đến khuynh hướng kê toa thuốc biệt dược gốc, với mức ý nghĩa p < 0.05. Trong đó, nguồn tham khảo chuyên môn có ảnh hưởng mạnh nhất với hệ số tương quan riêng phần (partial correlation) đạt 0.551, tiếp theo là sự chuyên nghiệp trong marketing với 0.287.
Các yếu tố như chất lượng thuốc biệt dược gốc, giá cả thuốc biệt dược gốc, danh tiếng công ty dược và chuẩn chủ quan của bác sĩ không có tác động có ý nghĩa thống kê đến khuynh hướng kê toa trong mẫu nghiên cứu này.
Phân tích nhân tố khám phá (EFA) cho thấy 6 nhân tố chính ảnh hưởng đến khuynh hướng kê toa, gồm: sự chuyên nghiệp trong marketing thuốc, chất lượng thuốc, chuẩn chủ quan của bác sĩ, nguồn tham khảo chuyên môn, giá cả thuốc và danh tiếng công ty dược. Tổng phương sai trích đạt khoảng 69%, cho thấy mô hình giải thích tốt biến thiên dữ liệu.
Kiểm định Cronbach’s Alpha cho các thang đo đều đạt trên 0.6, đảm bảo độ tin cậy của các thang đo. Mô hình hồi quy bội giải thích được 49,2% biến thiên của khuynh hướng kê toa thuốc biệt dược gốc (R² hiệu chỉnh = 0.492).
Thảo luận kết quả
Kết quả cho thấy sự chuyên nghiệp trong marketing của công ty dược và nguồn tham khảo chuyên môn là những yếu tố then chốt thúc đẩy bác sĩ kê toa thuốc biệt dược gốc. Điều này phù hợp với các nghiên cứu trước đây nhấn mạnh vai trò của trình dược viên chuyên nghiệp và các thông tin chuyên môn từ đồng nghiệp, chuyên gia đầu ngành trong việc ảnh hưởng đến quyết định kê toa. Ngược lại, yếu tố chất lượng thuốc và giá cả không có tác động đáng kể, có thể do nhận thức của bác sĩ về chất lượng thuốc biệt dược gốc đã được xem là chuẩn mực, hoặc do đặc thù bảo hiểm y tế và chính sách giá thuốc tại Việt Nam. Kết quả cũng cho thấy không có sự khác biệt đáng kể về đánh giá các yếu tố theo giới tính và loại hình bệnh viện, ngoại trừ nguồn tham khảo và giá cả có sự khác biệt theo đặc điểm cá nhân. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện mức độ ảnh hưởng của từng yếu tố và bảng hồi quy chi tiết các hệ số và mức ý nghĩa.
Đề xuất và khuyến nghị
Nâng cao chất lượng và chuyên nghiệp hóa hoạt động marketing của công ty dược: Tăng cường đào tạo trình dược viên về kiến thức chuyên môn và kỹ năng giao tiếp, tổ chức các hội thảo y khoa cung cấp thông tin cập nhật, nhằm gia tăng sự tin tưởng và ủng hộ của bác sĩ đối với thuốc biệt dược gốc. Thời gian thực hiện: 6-12 tháng; Chủ thể: Công ty dược phẩm.
Phát triển mạng lưới nguồn tham khảo chuyên môn uy tín: Tạo điều kiện cho bác sĩ tiếp cận các ý kiến chuyên gia đầu ngành, tổ chức các diễn đàn trao đổi kinh nghiệm điều trị, hỗ trợ bác sĩ cập nhật kiến thức lâm sàng liên quan đến thuốc biệt dược gốc. Thời gian: liên tục; Chủ thể: Hội đồng chuyên môn, bệnh viện, công ty dược.
Xây dựng chính sách giá hợp lý và minh bạch: Mặc dù giá cả không ảnh hưởng trực tiếp đến khuynh hướng kê toa, nhưng cần duy trì mức giá cạnh tranh, minh bạch để tạo niềm tin cho bác sĩ và bệnh nhân, đồng thời phối hợp với cơ quan quản lý để đảm bảo chính sách giá phù hợp. Thời gian: 12 tháng; Chủ thể: Nhà sản xuất, cơ quan quản lý.
Tăng cường truyền thông và giáo dục về thuốc biệt dược gốc: Đẩy mạnh các chương trình truyền thông khoa học, tài liệu y khoa, giúp bác sĩ hiểu rõ hơn về lợi ích và hiệu quả của thuốc biệt dược gốc so với thuốc generic. Thời gian: 6 tháng; Chủ thể: Công ty dược, cơ quan y tế.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Các công ty dược phẩm đa quốc gia và trong nước: Nghiên cứu cung cấp dữ liệu thực tiễn giúp xây dựng chiến lược marketing và phát triển sản phẩm thuốc biệt dược gốc phù hợp với thị trường Việt Nam.
Bác sĩ nội khoa và các chuyên gia y tế: Hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định kê toa, từ đó nâng cao hiệu quả điều trị và lựa chọn thuốc phù hợp cho bệnh nhân.
Cơ quan quản lý y tế và chính sách: Tham khảo để xây dựng các chính sách quản lý, hỗ trợ phát triển thuốc biệt dược gốc, cân bằng lợi ích giữa nhà sản xuất, bác sĩ và người bệnh.
Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản trị kinh doanh, dược học: Tài liệu tham khảo quý giá cho các nghiên cứu tiếp theo về hành vi kê toa thuốc và thị trường dược phẩm tại Việt Nam.
Câu hỏi thường gặp
Yếu tố nào ảnh hưởng mạnh nhất đến khuynh hướng kê toa thuốc biệt dược gốc?
Nguồn tham khảo chuyên môn của bác sĩ có ảnh hưởng lớn nhất, thể hiện qua việc bác sĩ tin tưởng và áp dụng kinh nghiệm từ các chuyên gia đầu ngành và đồng nghiệp.Giá cả thuốc biệt dược gốc có tác động đến quyết định kê toa không?
Nghiên cứu cho thấy giá cả không có tác động có ý nghĩa thống kê trong mẫu khảo sát, có thể do chính sách bảo hiểm và nhận thức về giá trị thuốc.Vai trò của trình dược viên trong việc thúc đẩy kê toa thuốc biệt dược gốc là gì?
Sự chuyên nghiệp của trình dược viên trong marketing thuốc giúp cung cấp thông tin y khoa chính xác, tạo niềm tin và ảnh hưởng tích cực đến quyết định kê toa của bác sĩ.Chuẩn chủ quan của bác sĩ ảnh hưởng thế nào đến hành vi kê toa?
Chuẩn chủ quan, bao gồm thái độ và kinh nghiệm cá nhân, không được chứng minh có tác động đáng kể trong nghiên cứu này, nhưng vẫn là yếu tố cần quan tâm trong các nghiên cứu tiếp theo.Nghiên cứu có áp dụng được cho các chuyên khoa khác ngoài nội khoa không?
Nghiên cứu tập trung vào bác sĩ nội khoa tại TP.HCM, do đó cần thận trọng khi áp dụng cho các chuyên khoa khác hoặc khu vực khác, nên thực hiện nghiên cứu bổ sung để mở rộng phạm vi.
Kết luận
- Nghiên cứu xác định được sáu yếu tố chính ảnh hưởng đến khuynh hướng kê toa thuốc biệt dược gốc của bác sĩ nội khoa tại TP.HCM, trong đó sự chuyên nghiệp trong marketing và nguồn tham khảo chuyên môn có ảnh hưởng đáng kể.
- Mô hình nghiên cứu giải thích được gần 50% biến thiên trong hành vi kê toa, cho thấy tính phù hợp và thực tiễn của mô hình.
- Kết quả góp phần cung cấp cơ sở khoa học cho các công ty dược phẩm xây dựng chiến lược phát triển thuốc biệt dược gốc tại Việt Nam.
- Đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng marketing, phát triển nguồn tham khảo chuyên môn và chính sách giá hợp lý nhằm thúc đẩy sử dụng thuốc biệt dược gốc.
- Khuyến nghị nghiên cứu tiếp theo mở rộng phạm vi chuyên khoa và địa bàn để hoàn thiện mô hình và tăng tính ứng dụng thực tiễn.
Hành động tiếp theo: Các công ty dược phẩm và cơ quan quản lý nên phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu để cập nhật và điều chỉnh chiến lược phù hợp với thị trường và nhu cầu của bác sĩ.