Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển nhanh chóng của xã hội hiện đại và sự hội nhập quốc tế, Hà Nội – thủ đô ngàn năm văn hiến – đang đối mặt với nhiều thách thức trong việc giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống, đặc biệt là văn hóa ứng xử của người dân. Theo chương trình 04-CTr/TU của Thành ủy Hà Nội giai đoạn 2016-2020, xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh là một trong những nhiệm vụ trọng tâm nhằm nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và phát triển văn hóa xã hội thủ đô. Báo chí thủ đô, với vai trò là kênh thông tin đại chúng quan trọng, đã và đang đóng góp tích cực trong việc tuyên truyền, phổ biến, phản biện các chủ trương, chính sách cũng như phản ánh thực trạng văn hóa ứng xử của người Hà Nội.

Luận văn tập trung khảo sát các bài viết trên báo in và báo điện tử của hai cơ quan báo chí tiêu biểu là Báo Hànộimới và Báo Tuổi trẻ Thủ đô trong giai đoạn 2019-2020. Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích, đánh giá vai trò của báo chí thủ đô trong việc xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh, đồng thời đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả hoạt động báo chí trong lĩnh vực này. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các bài viết liên quan đến văn hóa ứng xử, các quy tắc ứng xử, các mô hình điển hình và các hành vi lệch chuẩn được phản ánh trên hai tờ báo nói trên.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho các cơ quan báo chí và chính quyền thủ đô trong việc nâng cao chất lượng tuyên truyền, góp phần xây dựng nền văn hóa ứng xử văn minh, thanh lịch, đồng thời đáp ứng nhu cầu thông tin ngày càng cao của công chúng thủ đô.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về báo chí truyền thông, văn hóa ứng xử và vai trò của báo chí trong đời sống xã hội. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết chức năng báo chí: Báo chí có các chức năng cơ bản gồm thông tin, tư tưởng định hướng, giám sát phản biện xã hội và văn hóa giải trí. Trong đó, chức năng thông tin và định hướng tư tưởng được nhấn mạnh trong việc tuyên truyền các chủ trương, chính sách về xây dựng văn hóa ứng xử.

  2. Lý thuyết văn hóa ứng xử: Văn hóa ứng xử được hiểu là tập hợp các chuẩn mực, quy tắc về cách thức giao tiếp, ứng xử trong xã hội, phản ánh trình độ văn minh và tính thanh lịch của con người. Khái niệm “người Hà Nội thanh lịch, văn minh” được phân tích qua các yếu tố như ngôn ngữ, phong cách giao tiếp, cách ăn mặc, lối sống và thái độ ứng xử trong đời sống hàng ngày.

Các khái niệm chính bao gồm: báo chí thủ đô, văn hóa ứng xử, người Hà Nội thanh lịch, văn minh, quy tắc ứng xử, chức năng tuyên truyền và phản biện xã hội của báo chí.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu liên ngành kết hợp giữa báo chí học, văn hóa học, xã hội học và thống kê học nhằm đảm bảo tính toàn diện và sâu sắc.

  • Nguồn dữ liệu: Tài liệu thứ cấp gồm các bài viết, chuyên mục trên báo in và báo điện tử Hànộimới, Tuổi trẻ Thủ đô trong giai đoạn từ tháng 1/2019 đến tháng 12/2020; các văn bản pháp luật, nghị quyết, quy tắc ứng xử của Thành phố Hà Nội; các nghiên cứu, luận văn, luận án liên quan. Dữ liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát bảng hỏi với 200 người tham gia (bao gồm 30 phóng viên, biên tập viên và 170 độc giả thủ đô) và phỏng vấn sâu một số phóng viên báo chí.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích nội dung các bài viết về xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh trên hai tờ báo để thống kê tỷ lệ các loại nội dung (tuyên truyền, phản biện, phản ánh hành vi, nêu gương, phê phán). Phân tích định tính các bài viết tiêu biểu để đánh giá ưu điểm, hạn chế về nội dung và hình thức thể hiện. Phân tích kết quả khảo sát và phỏng vấn để đánh giá nhận thức, nhu cầu và đề xuất của công chúng và người làm báo.

  • Timeline nghiên cứu: Khảo sát và thu thập dữ liệu từ tháng 5 đến tháng 6 năm 2021; phân tích dữ liệu và viết luận văn từ tháng 7 đến tháng 12 năm 2021.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ nội dung tuyên truyền, phổ biến và phản biện chính sách chiếm ưu thế: Trên Báo Hànộimới, các bài viết tuyên truyền, phổ biến và phản biện các chủ trương, chính sách về xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh chiếm khoảng 37% tổng số bài viết liên quan. Trên Báo Tuổi trẻ Thủ đô, tỷ lệ này là khoảng 35%. Điều này phản ánh vai trò trọng yếu của báo chí trong việc truyền tải các chính sách của Đảng, Nhà nước và Thành phố.

  2. Phản ánh hành vi, lối sống và văn hóa ứng xử chiếm tỷ lệ lớn: Các bài viết phản ánh thực trạng hành vi, lối sống của người Hà Nội chiếm khoảng 31-37% trên hai tờ báo. Báo chí đã phản ánh đa dạng các khía cạnh từ văn hóa ăn mặc, giao tiếp đến các hành vi ứng xử nơi công cộng, góp phần nâng cao nhận thức của công chúng.

  3. Nêu gương các điển hình, mô hình tốt chiếm tỷ lệ từ 24% đến 30%: Báo chí thủ đô tích cực phát hiện, tuyên truyền các gương người tốt, việc tốt, các mô hình điển hình trong xây dựng văn hóa ứng xử, tạo hiệu ứng lan tỏa tích cực trong xã hội.

  4. Bài viết phê phán các hành vi lệch chuẩn chiếm tỷ lệ thấp (khoảng 4-6%): Mặc dù có sự hiện diện, nhưng các bài viết phê phán hành vi thiếu văn hóa, lệch chuẩn còn hạn chế về số lượng và độ sâu sắc, chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu phản biện xã hội.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy báo chí thủ đô đã thực hiện tốt chức năng thông tin và định hướng tư tưởng trong việc tuyên truyền các chủ trương, chính sách xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh. Việc phản ánh đa dạng các hành vi ứng xử góp phần nâng cao nhận thức và tạo sự chuyển biến tích cực trong cộng đồng. Tuy nhiên, tỷ lệ bài viết phê phán còn thấp cho thấy báo chí chưa phát huy hết vai trò giám sát, phản biện xã hội, có thể do áp lực cạnh tranh với mạng xã hội và hạn chế về nguồn lực.

So sánh với các nghiên cứu trước đây, kết quả này phù hợp với nhận định rằng báo chí thủ đô chủ yếu tập trung vào tuyên truyền và nêu gương, còn việc phản biện và phê phán chưa được khai thác sâu. Việc tăng cường các bài viết phản biện sẽ giúp báo chí nâng cao vai trò định hướng dư luận, góp phần xây dựng chuẩn mực văn hóa ứng xử tốt hơn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện tỷ lệ các loại bài viết trên từng tờ báo, bảng thống kê kết quả khảo sát ý kiến công chúng về mức độ hài lòng và nhu cầu thông tin, giúp minh họa rõ nét hơn hiệu quả hoạt động báo chí trong lĩnh vực này.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Đa dạng hóa nội dung tuyên truyền và tăng cường phản biện xã hội: Các cơ quan báo chí cần mở rộng các góc độ khai thác đề tài, tăng cường các bài viết phân tích, bình luận, phản biện sâu sắc về các vấn đề văn hóa ứng xử, nhằm nâng cao tính hấp dẫn và hiệu quả định hướng dư luận. Thời gian thực hiện: trong vòng 1 năm; Chủ thể: Ban biên tập các tòa soạn báo.

  2. Phát triển báo chí đa phương tiện và tăng tính tương tác với công chúng: Đẩy mạnh sản xuất các tác phẩm báo chí đa phương tiện (video, infographic, podcast) để thu hút bạn đọc trẻ, đồng thời tăng cường kênh tương tác trực tiếp với độc giả qua mạng xã hội và các nền tảng số. Thời gian thực hiện: 1-2 năm; Chủ thể: Bộ phận truyền thông số và phòng kỹ thuật các báo.

  3. Nâng cao chất lượng đội ngũ phóng viên, biên tập viên: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về kỹ năng khai thác đề tài văn hóa, kỹ thuật viết bài phản biện và sử dụng công nghệ truyền thông hiện đại. Thời gian thực hiện: liên tục hàng năm; Chủ thể: Ban lãnh đạo các cơ quan báo chí phối hợp với các trường đào tạo báo chí.

  4. Tăng cường phối hợp giữa báo chí và các cơ quan quản lý văn hóa, chính quyền địa phương: Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ để cập nhật thông tin chính thống, tổ chức các chiến dịch truyền thông đồng bộ về xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh. Thời gian thực hiện: 6 tháng đến 1 năm; Chủ thể: Sở Văn hóa và Thể thao Hà Nội, Ban Tuyên giáo Thành ủy, các cơ quan báo chí.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các cơ quan báo chí thủ đô: Giúp nâng cao nhận thức về vai trò và trách nhiệm trong việc xây dựng nội dung tuyên truyền về văn hóa ứng xử, từ đó cải thiện chất lượng bài viết và hình thức thể hiện.

  2. Cơ quan quản lý văn hóa và chính quyền địa phương: Là tài liệu tham khảo để xây dựng các chính sách, chương trình truyền thông hiệu quả, phối hợp với báo chí trong công tác tuyên truyền và giám sát thực hiện quy tắc ứng xử.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành báo chí, truyền thông, văn hóa học: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về mối quan hệ giữa báo chí và văn hóa ứng xử, hỗ trợ nghiên cứu chuyên sâu và phát triển học thuật.

  4. Các tổ chức xã hội và cộng đồng dân cư tại Hà Nội: Giúp hiểu rõ hơn về vai trò của báo chí trong việc xây dựng chuẩn mực văn hóa ứng xử, từ đó tích cực tham gia và hưởng ứng các phong trào xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh.

Câu hỏi thường gặp

  1. Báo chí thủ đô đã đóng góp như thế nào trong việc xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh?
    Báo chí thủ đô đã tích cực tuyên truyền, phổ biến các chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước và Thành phố về xây dựng văn hóa ứng xử; phản ánh thực trạng lối sống, nêu gương các điển hình tốt và phê phán các hành vi lệch chuẩn, góp phần nâng cao nhận thức và thay đổi hành vi của người dân.

  2. Các nội dung tuyên truyền về văn hóa ứng xử trên báo chí thủ đô tập trung vào những khía cạnh nào?
    Chủ yếu gồm tuyên truyền, phổ biến và phản biện chính sách; phản ánh hành vi, lối sống của người Hà Nội; nêu gương các mô hình tốt; phê phán các hành vi thiếu văn hóa. Tỷ lệ bài viết phê phán còn thấp so với các nội dung khác.

  3. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng để đánh giá vai trò của báo chí trong đề tài này?
    Luận văn sử dụng phương pháp phân tích nội dung các bài viết trên báo in và báo điện tử, khảo sát ý kiến công chúng qua bảng hỏi với 200 người, phỏng vấn sâu các phóng viên, kết hợp nghiên cứu liên ngành về báo chí, văn hóa và xã hội học.

  4. Những hạn chế nào của báo chí thủ đô trong việc xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh được phát hiện?
    Báo chí còn hạn chế trong việc khai thác sâu các góc độ phản biện xã hội, số lượng bài viết phê phán hành vi lệch chuẩn còn ít, hình thức thể hiện chưa đa dạng và hấp dẫn, chưa tận dụng hết các phương tiện truyền thông đa phương tiện và tương tác với công chúng.

  5. Các giải pháp nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả của báo chí trong lĩnh vực này?
    Đa dạng hóa nội dung và tăng cường phản biện; phát triển báo chí đa phương tiện và tăng tương tác; nâng cao chất lượng đội ngũ phóng viên; tăng cường phối hợp giữa báo chí và các cơ quan quản lý văn hóa, chính quyền địa phương.

Kết luận

  • Báo chí thủ đô đóng vai trò quan trọng trong việc tuyên truyền, phổ biến và phản biện các chủ trương, chính sách xây dựng người Hà Nội thanh lịch, văn minh, góp phần nâng cao nhận thức và thay đổi hành vi của người dân.
  • Nội dung tuyên truyền chủ yếu tập trung vào phổ biến chính sách và phản ánh hành vi ứng xử, trong khi các bài viết phê phán hành vi lệch chuẩn còn hạn chế về số lượng và chiều sâu.
  • Báo chí đã tích cực nêu gương các điển hình, mô hình tốt, tạo hiệu ứng lan tỏa tích cực trong cộng đồng.
  • Cần đa dạng hóa nội dung, phát triển báo chí đa phương tiện, nâng cao chất lượng đội ngũ và tăng cường phối hợp với các cơ quan quản lý để nâng cao hiệu quả tuyên truyền.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 1-2 năm, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá để điều chỉnh phù hợp với thực tiễn và nhu cầu của công chúng.

Call-to-action: Các cơ quan báo chí và chính quyền thủ đô cần phối hợp chặt chẽ, tận dụng tối đa vai trò của báo chí trong xây dựng nền văn hóa ứng xử văn minh, thanh lịch, góp phần phát triển bền vững Thủ đô Hà Nội.