Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh giáo dục nghệ thuật tại các trường trung học cơ sở (THCS) còn nhiều hạn chế về phương pháp và nội dung giảng dạy, việc vận dụng các giá trị di sản văn hóa truyền thống vào dạy học mỹ thuật được xem là một hướng đi mới đầy tiềm năng. Luận văn tập trung nghiên cứu nghệ thuật chạm khắc đình So – một di tích kiến trúc cổ đặc sắc tại xã Cộng Hòa, huyện Quốc Oai, Hà Nội – nhằm khai thác và vận dụng các giá trị nghệ thuật chạm khắc truyền thống này vào giảng dạy mỹ thuật cho học sinh trường THCS Thăng Long, Ba Đình, Hà Nội trong giai đoạn 2021-2023. Qua đó, mục tiêu chính là nâng cao chất lượng dạy học mỹ thuật, phát triển năng lực thẩm mỹ và sáng tạo của học sinh khối 7, đồng thời góp phần bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa dân tộc.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào nghệ thuật chạm khắc đình So với các đặc điểm tạo hình, kỹ thuật chạm khắc và các mô típ trang trí đặc trưng, kết hợp khảo sát thực nghiệm sư phạm tại trường THCS Thăng Long. Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp một phương pháp dạy học mỹ thuật mới, gắn kết giữa lý thuyết và thực tiễn, giúp học sinh phát triển kỹ năng vận dụng kiến thức mỹ thuật vào sáng tạo sản phẩm, đồng thời nâng cao nhận thức về giá trị di sản văn hóa truyền thống. Số liệu khảo sát thực nghiệm cho thấy sự tăng trưởng tích cực về điểm số thực hành mỹ thuật và sự hào hứng, chủ động của học sinh trong các tiết học có ứng dụng nghệ thuật chạm khắc đình So.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý thuyết giáo dục thẩm mỹ và lý thuyết phương pháp dạy học tích cực. Lý thuyết giáo dục thẩm mỹ nhấn mạnh vai trò của nghệ thuật trong việc phát triển năng lực cảm thụ và sáng tạo của học sinh, đồng thời góp phần hình thành nhân cách toàn diện. Lý thuyết phương pháp dạy học tích cực tập trung vào việc tổ chức các hoạt động học tập tương tác, trải nghiệm thực tế, giúp học sinh chủ động lĩnh hội kiến thức và phát triển kỹ năng vận dụng.

Các khái niệm chuyên ngành được sử dụng bao gồm: nghệ thuật chạm khắc (thủ pháp tạo hình bằng cách đục, khắc trên bề mặt vật liệu cứng như gỗ, đá), kiến trúc đình làng (công trình kiến trúc truyền thống phục vụ tín ngưỡng và sinh hoạt cộng đồng), phương pháp dạy học mỹ thuật (cách thức tổ chức hoạt động dạy học nhằm phát triển năng lực thẩm mỹ và sáng tạo của học sinh), và giáo dục thẩm mỹ (quá trình phát triển năng lực cảm thụ và sáng tạo cái đẹp trong con người).

Ngoài ra, luận văn còn vận dụng mô hình dạy học kết hợp giữa lý thuyết và thực hành, phương pháp trải nghiệm thực tế qua việc khai thác nghệ thuật chạm khắc đình So làm tư liệu giảng dạy, nhằm phát triển kỹ năng vận dụng kiến thức mỹ thuật vào thực tiễn.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu liên ngành kết hợp giữa nghiên cứu tài liệu, khảo sát thực tế, phân tích mỹ thuật và thực nghiệm sư phạm. Nguồn dữ liệu bao gồm các tài liệu sách báo, tư liệu di tích, hình ảnh chạm khắc đình So, cùng với dữ liệu khảo sát từ học sinh và giáo viên trường THCS Thăng Long.

Cỡ mẫu thực nghiệm gồm 120 học sinh khối 7 được chọn ngẫu nhiên từ trường THCS Thăng Long, với 3 giáo viên mỹ thuật tham gia giảng dạy. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu ngẫu nhiên đơn nhằm đảm bảo tính đại diện. Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả, so sánh điểm số thực hành trước và sau khi áp dụng biện pháp vận dụng nghệ thuật chạm khắc đình So, kết hợp phân tích định tính qua phỏng vấn và quan sát.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2021 đến 2023, gồm các giai đoạn: thu thập và tổng hợp tài liệu (6 tháng), khảo sát thực tế và phân tích mỹ thuật (8 tháng), thiết kế và triển khai thực nghiệm sư phạm (10 tháng), tổng kết và đánh giá kết quả (4 tháng).

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Giá trị nghệ thuật chạm khắc đình So: Nghệ thuật chạm khắc đình So thể hiện sự tinh xảo trong kỹ thuật chạm nổi, với các mô típ trang trí đặc trưng như rồng, mây, hoa lá, và các hình tượng dân gian. Hệ thống mảng chạm khắc tập trung ở các bức cốn, đầu dư, ván dong, tạo nên sự hài hòa về bố cục và đường nét. Khoảng 40 đạo sắc phong và nhiều cổ vật còn lưu giữ tại đình cho thấy giá trị lịch sử và văn hóa lâu đời.

  2. Hiệu quả vận dụng vào dạy học mỹ thuật: Qua thực nghiệm sư phạm với 120 học sinh khối 7, điểm trung bình bài thực hành mỹ thuật tăng từ 6,8 lên 8,5 (tăng 25%), đồng thời tỷ lệ học sinh đạt điểm giỏi tăng từ 15% lên 40%. Học sinh thể hiện sự hứng thú, chủ động trong các tiết học có ứng dụng nghệ thuật chạm khắc đình So, đặc biệt trong các bài trang trí áo dài và vẽ tranh trang trí.

  3. Phương pháp dạy học tích cực phát huy hiệu quả: Việc kết hợp phương pháp quan sát, trực quan, đàm thoại – gợi mở và thực hành nhóm giúp học sinh phát triển kỹ năng vận dụng kiến thức mỹ thuật vào sáng tạo sản phẩm. Học sinh được trải nghiệm thực tế qua việc quan sát các mẫu chạm khắc đình So, từ đó phát huy tư duy sáng tạo và kỹ năng thực hành.

  4. Những khó khăn và hạn chế: Cơ sở vật chất phòng học mỹ thuật còn hạn chế, số lượng giáo viên mỹ thuật ít, một số phụ huynh chưa nhận thức đầy đủ về vai trò của môn mỹ thuật. Tuy nhiên, sự nhiệt huyết của giáo viên và sự phối hợp của nhà trường đã góp phần khắc phục phần nào những khó khăn này.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy việc vận dụng nghệ thuật chạm khắc đình So vào dạy học mỹ thuật không chỉ nâng cao chất lượng học tập mà còn góp phần giáo dục thẩm mỹ và phát huy giá trị văn hóa truyền thống. So với các nghiên cứu trước đây tập trung chủ yếu vào bảo tồn di tích và nghiên cứu mỹ thuật truyền thống, luận văn đã mở rộng ứng dụng thực tiễn trong giáo dục phổ thông, tạo ra sự kết nối giữa di sản văn hóa và giáo dục hiện đại.

Biểu đồ so sánh điểm số thực hành trước và sau thực nghiệm minh họa rõ sự tiến bộ về năng lực thực hành mỹ thuật của học sinh. Bảng tổng hợp ý kiến học sinh và giáo viên cũng phản ánh sự hài lòng và đánh giá tích cực về phương pháp dạy học mới.

Việc áp dụng phương pháp dạy học tích cực, đặc biệt là phương pháp trải nghiệm thực tế, phù hợp với tâm lý lứa tuổi học sinh THCS, giúp các em phát triển toàn diện về năng lực thẩm mỹ, sáng tạo và kỹ năng vận dụng kiến thức. Điều này cũng phù hợp với định hướng đổi mới chương trình giáo dục phổ thông theo Thông tư số 32/2018/TT-BGDĐT.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo và bồi dưỡng giáo viên mỹ thuật: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về nghệ thuật chạm khắc truyền thống và phương pháp dạy học tích cực cho giáo viên mỹ thuật nhằm nâng cao năng lực chuyên môn và kỹ năng giảng dạy. Thời gian thực hiện: 6-12 tháng; Chủ thể: Sở Giáo dục và Đào tạo, trường Đại học Sư phạm Nghệ thuật Trung ương.

  2. Cải thiện cơ sở vật chất phòng học mỹ thuật: Đầu tư trang thiết bị, mở rộng không gian phòng học mỹ thuật, bổ sung các dụng cụ, tài liệu trực quan liên quan đến nghệ thuật chạm khắc đình làng để phục vụ tốt hơn cho việc dạy và học. Thời gian: 1-2 năm; Chủ thể: Ban giám hiệu trường THCS Thăng Long, UBND quận Ba Đình.

  3. Xây dựng chương trình giảng dạy tích hợp di sản văn hóa: Phát triển các bài học mỹ thuật có nội dung khai thác nghệ thuật chạm khắc đình So và các di sản văn hóa khác, lồng ghép vào chương trình chính khóa nhằm nâng cao nhận thức và tình yêu văn hóa dân tộc cho học sinh. Thời gian: 1 năm; Chủ thể: Bộ Giáo dục và Đào tạo, trường THCS Thăng Long.

  4. Tổ chức các hoạt động trải nghiệm thực tế và ngoại khóa: Tổ chức các chuyến tham quan, trải nghiệm thực tế tại đình So và các di tích văn hóa khác, kết hợp các hoạt động sáng tạo mỹ thuật nhằm tăng cường sự hứng thú và phát triển kỹ năng cho học sinh. Thời gian: liên tục hàng năm; Chủ thể: Nhà trường, giáo viên mỹ thuật, phụ huynh học sinh.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên mỹ thuật THCS: Nắm bắt phương pháp vận dụng di sản văn hóa vào giảng dạy, nâng cao hiệu quả bài học, phát triển năng lực thẩm mỹ và sáng tạo cho học sinh.

  2. Nhà quản lý giáo dục: Tham khảo để xây dựng chính sách, chương trình đào tạo và bồi dưỡng giáo viên, đồng thời đầu tư cơ sở vật chất phù hợp cho môn mỹ thuật.

  3. Sinh viên ngành sư phạm mỹ thuật: Học hỏi kinh nghiệm thực tiễn, phương pháp dạy học tích cực và cách khai thác di sản văn hóa trong giảng dạy mỹ thuật.

  4. Nhà nghiên cứu văn hóa và mỹ thuật truyền thống: Có thêm tư liệu nghiên cứu về nghệ thuật chạm khắc đình làng So và ứng dụng trong giáo dục, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị di sản.

Câu hỏi thường gặp

  1. Nghệ thuật chạm khắc đình So có điểm gì đặc biệt?
    Nghệ thuật chạm khắc đình So nổi bật với kỹ thuật chạm nổi tinh xảo, các mô típ trang trí phong phú như rồng, mây, hoa lá, thể hiện sự hài hòa về bố cục và đường nét, phản ánh giá trị văn hóa và lịch sử lâu đời của vùng đồng bằng Bắc Bộ.

  2. Làm thế nào để vận dụng nghệ thuật chạm khắc đình So vào dạy học mỹ thuật?
    Thông qua việc sử dụng các mẫu chạm khắc làm tư liệu trực quan, kết hợp phương pháp quan sát, thực hành và thảo luận nhóm, giáo viên hướng dẫn học sinh sáng tạo các sản phẩm mỹ thuật dựa trên các họa tiết, mô típ truyền thống.

  3. Phương pháp dạy học nào phù hợp khi áp dụng nghệ thuật chạm khắc đình So?
    Phương pháp dạy học tích cực như quan sát, trực quan, đàm thoại – gợi mở, làm việc nhóm và thực hành – ôn luyện được đánh giá là phù hợp, giúp học sinh phát huy tính chủ động, sáng tạo và kỹ năng vận dụng kiến thức.

  4. Những khó khăn khi áp dụng nghệ thuật chạm khắc đình So vào giảng dạy là gì?
    Khó khăn chính gồm hạn chế về cơ sở vật chất phòng học mỹ thuật, số lượng giáo viên mỹ thuật ít, và nhận thức chưa đầy đủ của phụ huynh về vai trò của môn mỹ thuật trong giáo dục toàn diện.

  5. Lợi ích của việc học mỹ thuật qua di sản văn hóa truyền thống là gì?
    Giúp học sinh phát triển năng lực thẩm mỹ, sáng tạo, nâng cao nhận thức về giá trị văn hóa dân tộc, đồng thời góp phần bảo tồn và phát huy các giá trị di sản trong cộng đồng, tạo nền tảng phát triển nhân cách toàn diện.

Kết luận

  • Luận văn đã khẳng định giá trị đặc sắc của nghệ thuật chạm khắc đình So và khả năng vận dụng hiệu quả vào dạy học mỹ thuật tại trường THCS Thăng Long, Ba Đình, Hà Nội.
  • Thực nghiệm sư phạm cho thấy sự cải thiện rõ rệt về điểm số thực hành mỹ thuật và sự hứng thú, chủ động của học sinh trong các tiết học có ứng dụng nghệ thuật chạm khắc truyền thống.
  • Phương pháp dạy học tích cực, kết hợp trải nghiệm thực tế và thực hành nhóm là chìa khóa nâng cao hiệu quả giảng dạy mỹ thuật.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể về đào tạo giáo viên, cải thiện cơ sở vật chất, xây dựng chương trình tích hợp và tổ chức hoạt động trải nghiệm nhằm phát huy tối đa tiềm năng của di sản văn hóa trong giáo dục.
  • Khuyến khích các nhà giáo dục, quản lý, sinh viên và nhà nghiên cứu tham khảo để phát triển và ứng dụng rộng rãi hơn mô hình dạy học mỹ thuật gắn với di sản văn hóa truyền thống.

Hành động tiếp theo là triển khai các đề xuất nhằm nâng cao chất lượng dạy học mỹ thuật, đồng thời mở rộng nghiên cứu ứng dụng nghệ thuật truyền thống vào giáo dục phổ thông trên phạm vi rộng hơn. Các nhà trường và giáo viên được khuyến khích áp dụng phương pháp này để góp phần phát triển năng lực thẩm mỹ và sáng tạo cho học sinh, đồng thời bảo tồn giá trị văn hóa dân tộc.