Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông theo chương trình 2018, việc nâng cao hiệu quả dạy học môn Toán lớp 1 trở thành một yêu cầu cấp thiết. Theo Luật Giáo dục số 43/2019/QH14, giáo dục tiểu học nhằm hình thành nền tảng phát triển toàn diện về đạo đức, trí tuệ và kỹ năng cơ bản cho học sinh. Môn Toán giữ vai trò quan trọng trong việc phát triển năng lực tư duy, kỹ năng tính toán và ứng dụng thực tiễn cho học sinh tiểu học. Tuy nhiên, đặc điểm tâm sinh lý của học sinh lớp 1 với sự hiếu động, ham chơi và khả năng tập trung hạn chế khiến việc truyền đạt kiến thức Toán trở nên thách thức.

Tiếp cận trò chơi trong dạy học các phép tính Toán lớp 1 được xem là giải pháp hiệu quả nhằm tăng cường hứng thú, phát triển tư duy và kỹ năng cho học sinh. Trò chơi học tập không chỉ giúp học sinh thư giãn, giảm căng thẳng mà còn tạo điều kiện cho các em vận dụng kiến thức một cách tự nhiên, sinh động. Nghiên cứu được thực hiện tại 04 trường tiểu học ở Thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ trong năm học 2022-2023 nhằm xây dựng và khảo nghiệm các biện pháp tổ chức dạy học các phép tính theo tiếp cận trò chơi, góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Toán lớp 1.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung vào việc hệ thống hóa cơ sở lý luận, thiết kế trò chơi toán học phù hợp và thực nghiệm sư phạm để đánh giá tính khả thi, hiệu quả của các biện pháp. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc đổi mới phương pháp dạy học, phát triển năng lực toán học cho học sinh tiểu học, đồng thời cung cấp cơ sở thực tiễn cho giáo viên và nhà quản lý giáo dục trong việc áp dụng trò chơi học tập vào giảng dạy.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình giáo dục tích cực, trong đó trọng tâm là dạy học theo tiếp cận trò chơi (game-based learning). Theo Comenius, trò chơi không chỉ là hoạt động giải trí mà còn là công cụ phát triển tư duy và kỹ năng toàn diện cho trẻ. Lý thuyết trò chơi học tập (TCHT) nhấn mạnh tính giáo dục, tính tương tác và sự hấp dẫn của trò chơi trong quá trình học tập.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Trò chơi học tập (TCHT): Trò chơi có luật lệ gắn liền với mục tiêu dạy học, giúp học sinh vận dụng kiến thức vào tình huống chơi.
  • Phương pháp dạy học tích cực: Tập trung vào sự chủ động, sáng tạo và tự giác của học sinh trong quá trình tiếp nhận kiến thức.
  • Năng lực toán học: Bao gồm năng lực tư duy, giải quyết vấn đề, giao tiếp toán học và sử dụng công cụ hỗ trợ học tập.
  • Đặc điểm tâm sinh lý học sinh lớp 1: Nhấn mạnh nhận thức cảm tính, nhu cầu vui chơi và khả năng tập trung hạn chế của học sinh đầu cấp.

Khung lý thuyết này giúp xây dựng các biện pháp tổ chức trò chơi phù hợp với nội dung chương trình Toán lớp 1, đồng thời phát triển năng lực và hứng thú học tập cho học sinh.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp sau:

  • Phương pháp nghiên cứu lý thuyết: Tổng hợp, phân tích các tài liệu, công trình nghiên cứu trong và ngoài nước về dạy học theo tiếp cận trò chơi và dạy học môn Toán tiểu học.
  • Phương pháp điều tra, khảo sát: Thu thập dữ liệu thực trạng qua phiếu khảo sát, phỏng vấn và quan sát tại 04 trường tiểu học ở Việt Trì với hơn 45 giáo viên lớp 1 tham gia.
  • Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Thực hiện thực nghiệm tại các trường để kiểm tra tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp tổ chức dạy học các phép tính theo tiếp cận trò chơi.

Cỡ mẫu khảo sát gồm 45 giáo viên được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện nhằm đảm bảo tính đại diện cho thực trạng địa phương. Phân tích dữ liệu sử dụng thống kê mô tả, so sánh kết quả trước và sau thực nghiệm bằng bảng biểu và biểu đồ. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 3 đến tháng 12 năm 2022, bao gồm giai đoạn khảo sát, thiết kế trò chơi, thực nghiệm và đánh giá kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng sử dụng phương pháp dạy học:

    • Phương pháp quan sát và hỏi đáp được sử dụng thường xuyên với tỷ lệ lần lượt là 80% và 66,7%.
    • Phương pháp tổ chức trò chơi được sử dụng khá nhiều, chiếm khoảng 55,5% (22,2% rất thường xuyên, 33,3% thường xuyên).

  2. Vai trò của trò chơi học tập trong dạy học Toán:

    • 71,1% giáo viên đánh giá trò chơi giúp học sinh thư giãn, giải trí rất quan trọng.
    • 48,9% cho rằng trò chơi tạo hứng thú và giúp học sinh yêu thích môn Toán.
    • 55,6% nhận định trò chơi kích thích lòng say mê và ham hiểu biết của học sinh.

  3. Hình thức tổ chức trò chơi:

    • 48,9% giáo viên tổ chức trò chơi theo hình thức toàn lớp.
    • 28,9% tổ chức theo nhóm, 22,2% theo cá nhân.

  4. Kết quả thực nghiệm sư phạm:

    • Sau khi áp dụng các biện pháp tổ chức dạy học theo tiếp cận trò chơi, điểm kiểm tra môn Toán của lớp thực nghiệm tăng trung bình 15% so với trước thực nghiệm.
    • So với lớp đối chứng, lớp thực nghiệm có tỷ lệ học sinh đạt điểm khá, giỏi cao hơn 12%.
    • Học sinh thể hiện thái độ tích cực, hứng thú hơn trong các tiết học có tổ chức trò chơi, với 85% học sinh bày tỏ thích thú và chủ động tham gia.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát và thực nghiệm cho thấy việc tổ chức dạy học các phép tính theo tiếp cận trò chơi có tác động tích cực đến hiệu quả học tập và thái độ của học sinh lớp 1. Trò chơi học tập giúp giảm bớt sự khô khan, nhàm chán của môn Toán, đồng thời phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh trong quá trình học.

So sánh với các nghiên cứu quốc tế và trong nước, kết quả này phù hợp với nhận định của Hwang và cộng sự về tác động tích cực của học tập dựa trên trò chơi đối với thành tích học tập toán học. Đồng thời, phù hợp với quan điểm của Comenius về vai trò của trò chơi trong phát triển tư duy và kỹ năng cho trẻ.

Việc tổ chức trò chơi theo hình thức toàn lớp được đánh giá cao về khả năng tạo không khí sôi nổi, tăng cường tương tác giữa các học sinh. Tuy nhiên, hình thức nhóm và cá nhân cũng cần được linh hoạt áp dụng để phát triển kỹ năng hợp tác và tự học.

Một số khó khăn được ghi nhận bao gồm sự hạn chế về thời gian, cơ sở vật chất và kỹ năng thiết kế trò chơi của giáo viên. Điều này đòi hỏi sự hỗ trợ từ nhà trường và các cơ quan quản lý giáo dục để nâng cao năng lực cho giáo viên trong việc vận dụng phương pháp này.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Xây dựng và phổ biến hệ thống trò chơi toán học phù hợp:

    • Thiết kế các trò chơi có nội dung bám sát chương trình Toán lớp 1, dễ hiểu, hấp dẫn.
    • Thời gian thực hiện: 6 tháng đầu năm học.
    • Chủ thể thực hiện: Bộ Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm và nhà xuất bản.

  2. Tổ chức tập huấn nâng cao năng lực cho giáo viên:

    • Đào tạo kỹ năng thiết kế, tổ chức và đánh giá trò chơi học tập trong dạy học môn Toán.
    • Thời gian: Định kỳ hàng năm, bắt đầu từ năm học tiếp theo.
    • Chủ thể: Sở Giáo dục và Đào tạo, Trung tâm bồi dưỡng giáo viên.

  3. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất và thiết bị dạy học:

    • Cung cấp đồ dùng, thiết bị hỗ trợ tổ chức trò chơi như bảng, thẻ bài, thiết bị công nghệ thông tin.
    • Thời gian: Triển khai trong 1-2 năm.
    • Chủ thể: Nhà trường, chính quyền địa phương và các tổ chức hỗ trợ giáo dục.

  4. Xây dựng hệ thống đánh giá kết quả học tập tích hợp trò chơi:

    • Phát triển các tiêu chí đánh giá năng lực toán học gắn với hoạt động trò chơi.
    • Thời gian: 1 năm để thử nghiệm và hoàn thiện.
    • Chủ thể: Bộ Giáo dục và Đào tạo, các chuyên gia giáo dục.

Các giải pháp trên nhằm mục tiêu nâng cao tỷ lệ học sinh đạt chuẩn năng lực toán học lên ít nhất 20% trong vòng 2 năm, đồng thời tăng cường sự hứng thú và chủ động trong học tập của học sinh lớp 1.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiểu học:

    • Lợi ích: Nắm bắt phương pháp tổ chức trò chơi hiệu quả, thiết kế trò chơi phù hợp với nội dung môn Toán lớp 1, nâng cao kỹ năng giảng dạy và tạo hứng thú học tập cho học sinh.
    • Use case: Áp dụng trực tiếp trong các tiết học Toán để cải thiện chất lượng dạy học.

  2. Nhà quản lý giáo dục:

    • Lợi ích: Hiểu rõ thực trạng và giải pháp đổi mới phương pháp dạy học môn Toán, từ đó xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo và hỗ trợ giáo viên.
    • Use case: Lập kế hoạch bồi dưỡng giáo viên và đầu tư cơ sở vật chất phù hợp.

  3. Nghiên cứu sinh, học viên cao học ngành Giáo dục học:

    • Lợi ích: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực nghiệm về dạy học theo tiếp cận trò chơi trong giáo dục tiểu học.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu liên quan hoặc mở rộng nghiên cứu về phương pháp dạy học tích cực.

  4. Nhà xuất bản và biên soạn sách giáo khoa:

    • Lợi ích: Cập nhật xu hướng thiết kế sách giáo khoa tích hợp trò chơi, phù hợp với chương trình giáo dục phổ thông mới.
    • Use case: Phát triển tài liệu, sách giáo khoa và đồ dùng dạy học hỗ trợ phương pháp dạy học theo tiếp cận trò chơi.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tiếp cận trò chơi trong dạy học Toán lớp 1 là gì?
    Tiếp cận trò chơi là phương pháp dạy học sử dụng các hoạt động trò chơi có luật lệ gắn với mục tiêu bài học, giúp học sinh tiếp thu kiến thức một cách tự nhiên, hứng thú và phát triển kỹ năng tư duy. Ví dụ, trò chơi "Số kế bên" giúp học sinh luyện tập phép cộng, trừ trong phạm vi 10.

  2. Làm thế nào để thiết kế trò chơi phù hợp với học sinh lớp 1?
    Trò chơi cần đơn giản, dễ hiểu, phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý của học sinh lớp 1, có mục đích rõ ràng, kích thích sự tham gia tích cực và phát triển kỹ năng toán học cơ bản. Ví dụ, trò chơi "Bingo số" giúp học sinh nhận biết và so sánh số.

  3. Trò chơi học tập có tác động như thế nào đến kết quả học tập của học sinh?
    Trò chơi giúp tăng hứng thú, cải thiện kỹ năng tính toán, phát triển tư duy logic và khả năng giải quyết vấn đề. Kết quả thực nghiệm cho thấy điểm số môn Toán của học sinh tăng trung bình 15% sau khi áp dụng trò chơi học tập.

  4. Giáo viên cần chuẩn bị gì khi tổ chức trò chơi trong lớp?
    Giáo viên cần chuẩn bị kỹ lưỡng về nội dung, luật chơi, đồ dùng hỗ trợ, phân nhóm học sinh và kế hoạch tổ chức để đảm bảo trò chơi diễn ra hiệu quả, thu hút và phát huy được mục tiêu giáo dục.

  5. Có những khó khăn nào khi áp dụng tiếp cận trò chơi trong dạy học?
    Khó khăn gồm hạn chế về thời gian, cơ sở vật chất, kỹ năng thiết kế trò chơi của giáo viên và sự phối hợp của học sinh. Cần có sự hỗ trợ từ nhà trường và đào tạo chuyên môn để khắc phục.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về tổ chức dạy học các phép tính Toán lớp 1 theo tiếp cận trò chơi, phù hợp với chương trình giáo dục phổ thông 2018.
  • Thực trạng cho thấy giáo viên đã sử dụng trò chơi học tập nhưng chưa khai thác hết tiềm năng phát triển năng lực cho học sinh.
  • Các biện pháp tổ chức dạy học theo tiếp cận trò chơi được thiết kế và thực nghiệm thành công, nâng cao hiệu quả học tập và hứng thú của học sinh.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm hỗ trợ giáo viên, nhà trường và cơ quan quản lý trong việc áp dụng phương pháp này.
  • Khuyến nghị tiếp tục nghiên cứu mở rộng và ứng dụng rộng rãi phương pháp dạy học theo tiếp cận trò chơi trong giáo dục tiểu học.

Next steps: Triển khai tập huấn giáo viên, phát triển hệ thống trò chơi, đầu tư thiết bị dạy học và xây dựng hệ thống đánh giá hiệu quả.

Call to action: Các nhà giáo dục và quản lý cần phối hợp để đưa phương pháp dạy học theo tiếp cận trò chơi trở thành một phần không thể thiếu trong chương trình giáo dục tiểu học, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo thế hệ tương lai.