Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục toàn diện, việc kiểm tra, đánh giá năng lực học sinh đóng vai trò then chốt trong nâng cao chất lượng dạy học. Theo báo cáo khảo sát tại 5 trường tiểu học ở thành phố Hải Phòng với 50 giáo viên và 152 học sinh, nhận thức về tầm quan trọng của kiểm tra, đánh giá năng lực môn Tiếng Việt lớp 1 được đánh giá cao, trong đó 38,5% giáo viên cho rằng rất quan trọng và 43,2% đánh giá quan trọng. Tuy nhiên, thực tế xây dựng bộ đề kiểm tra, đánh giá định kỳ năng lực môn Tiếng Việt lớp 1 còn nhiều hạn chế như đề kiểm tra chưa phù hợp với năng lực học sinh, câu hỏi còn mang tính máy móc, chưa phát huy được tư duy sáng tạo và kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm xây dựng bộ đề kiểm tra, đánh giá định kỳ năng lực môn Tiếng Việt lớp 1 theo hướng phát triển năng lực, phù hợp với đặc điểm tâm lý, ngôn ngữ của học sinh lớp 1, đồng thời đáp ứng yêu cầu của Chương trình Giáo dục phổ thông 2018 và Thông tư 27/2020/TT-BGDĐT. Phạm vi nghiên cứu tập trung tại 5 trường tiểu học thuộc thành phố Hải Phòng trong năm học 2022-2023, với đối tượng khảo sát là giáo viên và học sinh lớp 1.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp công cụ kiểm tra, đánh giá năng lực toàn diện, góp phần nâng cao hiệu quả dạy học môn Tiếng Việt, đồng thời tạo điều kiện cho học sinh phát triển kỹ năng ngôn ngữ, tư duy và phẩm chất cá nhân. Các chỉ số như tỉ lệ giáo viên sử dụng kết hợp kiểm tra nói và viết đạt 85,6% cho thấy sự đa dạng trong phương pháp đánh giá, tuy nhiên vẫn còn 40,5% giáo viên chỉ sử dụng kiểm tra viết, phản ánh sự cần thiết đổi mới công cụ đánh giá.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên lý thuyết kiểm tra, đánh giá theo hướng phát triển năng lực, trong đó năng lực được hiểu là sự kết hợp linh hoạt giữa kiến thức, kỹ năng, thái độ và các thuộc tính cá nhân nhằm thực hiện thành công các hoạt động trong bối cảnh thực tế. Khung lý thuyết bao gồm:

  • Lý thuyết kiểm tra, đánh giá trong giáo dục: Kiểm tra là quá trình thu thập thông tin về mức độ đạt được mục tiêu học tập, còn đánh giá là nhận định, phán đoán dựa trên kết quả kiểm tra để điều chỉnh phương pháp dạy học và học tập.
  • Mô hình phát triển năng lực học sinh: Năng lực được phát triển qua các hoạt động đọc, viết, nói, nghe, đồng thời gắn liền với phẩm chất và thái độ tích cực trong học tập.
  • Khái niệm năng lực trong Chương trình Giáo dục phổ thông 2018: Năng lực là khả năng vận dụng tổng hợp kiến thức, kỹ năng và thái độ để giải quyết các tình huống thực tiễn.

Các khái niệm chính bao gồm: kiểm tra, đánh giá, năng lực học tập, năng lực ngôn ngữ, phát triển phẩm chất, và phương pháp đánh giá đa dạng.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp sau:

  • Phương pháp điều tra bằng phiếu khảo sát: Thu thập dữ liệu từ 50 giáo viên và 152 học sinh tại 5 trường tiểu học ở Hải Phòng nhằm khảo sát nhận thức, thực trạng xây dựng bộ đề kiểm tra, đánh giá năng lực môn Tiếng Việt lớp 1.
  • Phương pháp quan sát: Theo dõi trực tiếp hoạt động giảng dạy và kiểm tra đánh giá của giáo viên để bổ sung thông tin thực tiễn.
  • Phương pháp phỏng vấn, đàm thoại: Trao đổi sâu với giáo viên và học sinh để hiểu rõ hơn về khó khăn và nhu cầu trong xây dựng đề kiểm tra.
  • Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Thực nghiệm bộ đề kiểm tra tại Trường Tiểu học An Sơn với 10 giáo viên và 36 học sinh để đánh giá tính khả thi và hiệu quả.
  • Phương pháp thống kê toán học: Xử lý số liệu khảo sát và thực nghiệm bằng thống kê mô tả, tính tỉ lệ phần trăm để phân tích kết quả.
  • Phương pháp so sánh, đối chiếu: Đối chiếu kết quả trước và sau khi áp dụng bộ đề kiểm tra để đánh giá sự tiến bộ của học sinh.

Cỡ mẫu khảo sát gồm 202 người (50 giáo viên, 152 học sinh), lựa chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các trường tiểu học tại Hải Phòng. Thời gian nghiên cứu kéo dài trong năm học 2022-2023.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của giáo viên về kiểm tra, đánh giá năng lực: 81,7% giáo viên đánh giá kiểm tra, đánh giá năng lực môn Tiếng Việt lớp 1 là phù hợp và cần thiết. Tuy nhiên, chỉ có 50,4% giáo viên cho rằng bộ câu hỏi hiện tại phù hợp với năng lực học sinh, phản ánh sự chưa đồng bộ trong xây dựng đề kiểm tra.

  2. Thực trạng xây dựng đề kiểm tra: 100% giáo viên xây dựng đề theo 3 mức độ tư duy (nhận biết, kết nối, vận dụng), nhưng chỉ 28% đánh giá mức độ xây dựng đề là tốt. Các đề kiểm tra còn mang tính rập khuôn, chưa phát huy được năng lực sáng tạo và tư duy phản biện của học sinh.

  3. Hình thức kiểm tra, đánh giá: 85,6% giáo viên thường xuyên kết hợp kiểm tra nói và viết, trong khi 40,5% chỉ sử dụng kiểm tra viết. Hình thức đánh giá kết hợp với quan sát và phỏng vấn còn hạn chế, chỉ 21,4% giáo viên thường xuyên áp dụng.

  4. Khó khăn trong xây dựng đề kiểm tra: 67,6% giáo viên gặp khó khăn trong việc điều chỉnh câu hỏi phù hợp với học sinh, 56,3% cho biết việc xây dựng câu hỏi phát triển năng lực mất nhiều thời gian. Việc bồi dưỡng năng lực xây dựng đề chủ yếu qua tự học và các lớp tập huấn chuyên môn, chưa đồng đều.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy giáo viên đã nhận thức đúng đắn về tầm quan trọng của kiểm tra, đánh giá năng lực, phù hợp với quan điểm đổi mới giáo dục theo Chương trình GDPT 2018 và Thông tư 27/2020/TT-BGDĐT. Tuy nhiên, thực tế xây dựng bộ đề kiểm tra còn nhiều hạn chế do thiếu kinh nghiệm, thời gian và tài liệu hỗ trợ phù hợp.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, việc kết hợp đa dạng hình thức kiểm tra như nói, viết, quan sát là xu hướng phát triển nhằm đánh giá toàn diện năng lực học sinh. Việc giáo viên còn chủ yếu sử dụng kiểm tra viết đơn thuần phản ánh sự cần thiết tăng cường đào tạo, bồi dưỡng kỹ năng xây dựng đề kiểm tra đa dạng.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỉ lệ giáo viên sử dụng các hình thức kiểm tra, biểu đồ mức độ khó khăn trong xây dựng đề và bảng so sánh điểm số học sinh trước và sau khi áp dụng bộ đề kiểm tra mới. Điều này giúp minh họa rõ ràng hiệu quả và những điểm cần cải thiện.

Việc xây dựng bộ đề kiểm tra theo hướng phát triển năng lực không chỉ giúp đánh giá chính xác trình độ học sinh mà còn thúc đẩy sự phát triển toàn diện về kỹ năng ngôn ngữ, tư duy và phẩm chất cá nhân, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng chuyên môn cho giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về xây dựng đề kiểm tra, đánh giá năng lực theo hướng phát triển năng lực, tập trung vào kỹ thuật đặt câu hỏi, sử dụng ma trận đề và đa dạng hình thức kiểm tra. Thời gian thực hiện trong vòng 6 tháng, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học tổ chức.

  2. Xây dựng bộ đề kiểm tra mẫu chuẩn: Phát triển bộ đề kiểm tra định kỳ mẫu theo các mức độ tư duy, phù hợp với đặc điểm tâm lý, ngôn ngữ của học sinh lớp 1, làm tài liệu tham khảo cho giáo viên. Bộ đề cần được cập nhật hàng năm, do các chuyên gia giáo dục và giáo viên kinh nghiệm biên soạn.

  3. Khuyến khích áp dụng đa dạng hình thức kiểm tra: Giáo viên cần kết hợp kiểm tra nói, viết, quan sát và tự đánh giá của học sinh để đánh giá toàn diện năng lực. Nhà trường cần hỗ trợ trang thiết bị và môi trường học tập phù hợp để thực hiện hiệu quả.

  4. Tăng cường phối hợp giữa nhà trường và gia đình: Thông tin kết quả kiểm tra, đánh giá cần được truyền đạt kịp thời và rõ ràng tới phụ huynh để phối hợp hỗ trợ học sinh phát triển năng lực. Các buổi họp phụ huynh định kỳ nên được tổ chức để trao đổi về tiến bộ và khó khăn của học sinh.

  5. Đẩy mạnh nghiên cứu và thực nghiệm sư phạm: Tiếp tục thực nghiệm, đánh giá hiệu quả bộ đề kiểm tra đã xây dựng tại nhiều trường tiểu học khác nhau để điều chỉnh, hoàn thiện. Thời gian thực hiện trong 1-2 năm, do các trường đại học và trung tâm nghiên cứu giáo dục chủ trì.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiểu học: Nhận được hướng dẫn cụ thể về xây dựng bộ đề kiểm tra, đánh giá năng lực môn Tiếng Việt lớp 1, giúp nâng cao kỹ năng ra đề và tổ chức kiểm tra đa dạng, phù hợp với đặc điểm học sinh.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục: Có cơ sở để chỉ đạo, tổ chức tập huấn và đánh giá công tác kiểm tra, đánh giá trong nhà trường, từ đó nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học.

  3. Nhà nghiên cứu giáo dục: Tham khảo phương pháp nghiên cứu, kết quả khảo sát và thực nghiệm sư phạm để phát triển các đề tài nghiên cứu tiếp theo về kiểm tra, đánh giá năng lực học sinh.

  4. Phụ huynh học sinh: Hiểu rõ hơn về mục đích, phương pháp kiểm tra, đánh giá năng lực của con em mình, từ đó phối hợp hiệu quả với nhà trường trong việc hỗ trợ học tập.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần đổi mới bộ đề kiểm tra môn Tiếng Việt lớp 1?
    Đổi mới bộ đề kiểm tra giúp đánh giá chính xác năng lực thực tế của học sinh, phát huy tư duy sáng tạo và kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tránh việc học thuộc lòng máy móc.

  2. Bộ đề kiểm tra được xây dựng dựa trên những tiêu chí nào?
    Bộ đề dựa trên mục tiêu phát triển năng lực theo Chương trình GDPT 2018, Thông tư 27/2020/TT-BGDĐT, đảm bảo tính khả thi, đồng bộ, kế thừa và phát triển phù hợp với đặc điểm học sinh lớp 1.

  3. Các hình thức kiểm tra nào được khuyến khích sử dụng?
    Kết hợp kiểm tra nói, viết, quan sát, tự đánh giá và đánh giá đồng đẳng nhằm đánh giá toàn diện năng lực ngôn ngữ và phẩm chất của học sinh.

  4. Làm thế nào để giáo viên khắc phục khó khăn khi xây dựng đề kiểm tra?
    Giáo viên cần tham gia các khóa bồi dưỡng chuyên môn, sử dụng bộ đề mẫu chuẩn, trao đổi kinh nghiệm với đồng nghiệp và áp dụng phương pháp đa dạng trong kiểm tra, đánh giá.

  5. Kết quả kiểm tra có được sử dụng để so sánh học sinh với nhau không?
    Theo Thông tư 27, điểm kiểm tra định kỳ không dùng để so sánh học sinh mà nhằm đánh giá sự tiến bộ và hỗ trợ phát triển năng lực cá nhân của từng học sinh.

Kết luận

  • Luận văn đã xây dựng thành công quy trình và bộ đề kiểm tra, đánh giá định kỳ năng lực môn Tiếng Việt lớp 1 phù hợp với đặc điểm tâm lý, ngôn ngữ của học sinh và yêu cầu chương trình giáo dục mới.
  • Khảo sát thực trạng tại 5 trường tiểu học Hải Phòng cho thấy giáo viên nhận thức đúng về tầm quan trọng của kiểm tra, đánh giá năng lực nhưng còn nhiều khó khăn trong xây dựng đề kiểm tra.
  • Bộ đề kiểm tra được thiết kế theo 3 mức độ tư duy, kết hợp đa dạng hình thức kiểm tra nhằm đánh giá toàn diện năng lực học sinh.
  • Đề xuất các giải pháp bồi dưỡng chuyên môn, xây dựng bộ đề mẫu, khuyến khích đa dạng hình thức kiểm tra và tăng cường phối hợp nhà trường - gia đình.
  • Tiếp tục thực nghiệm và hoàn thiện bộ đề kiểm tra trong các năm học tiếp theo để nâng cao hiệu quả dạy học môn Tiếng Việt lớp 1.

Hành động tiếp theo: Các trường tiểu học và Sở Giáo dục cần triển khai tập huấn, áp dụng bộ đề kiểm tra mới và tổ chức đánh giá hiệu quả nhằm nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học.