Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh hiện nay, các vấn đề môi trường đang trở thành thách thức lớn đối với sự phát triển bền vững của xã hội, đặc biệt tại các đô thị công nghiệp hóa nhanh như thành phố Hải Phòng. Theo ước tính, tổng lượng nước hàng năm qua thành phố đạt hơn 70 tỷ m³, tuy nhiên tình trạng ô nhiễm nguồn nước, không khí và đất đai ngày càng nghiêm trọng do hoạt động công nghiệp, đô thị hóa và khai thác tài nguyên chưa hợp lý. Môi trường nước tại các kênh, hồ và sông trong thành phố có chỉ số COD, BOD5 vượt quy chuẩn đến 19 lần, cùng với sự gia tăng ô nhiễm không khí từ khói bụi công nghiệp và giao thông. Trước thực trạng này, việc giáo dục môi trường (GDMT) cho học sinh tiểu học, đặc biệt qua môn Lịch sử và Địa lí lớp 4, được xem là giải pháp căn bản nhằm nâng cao nhận thức và hành vi bảo vệ môi trường địa phương.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung xây dựng và kiểm nghiệm quy trình tích hợp GDMT địa phương trong dạy học môn Lịch sử và Địa lí lớp 4 cho học sinh thành phố Hải Phòng, nhằm nâng cao kiến thức, kỹ năng và thái độ bảo vệ môi trường của học sinh. Phạm vi nghiên cứu bao gồm các trường tiểu học trên địa bàn Hải Phòng, với thực nghiệm sư phạm tại Trường Tiểu học Ngũ Lão trong năm học 2022-2023. Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc góp phần hoàn thiện phương pháp dạy học tích hợp, đồng thời hỗ trợ phát triển năng lực và phẩm chất học sinh trong lĩnh vực giáo dục môi trường, góp phần bảo vệ môi trường sống tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình giáo dục tích hợp, giáo dục môi trường và phát triển năng lực học sinh. Hai lý thuyết trọng tâm gồm:

  • Lý thuyết dạy học tích hợp: Tích hợp được hiểu là sự kết hợp có hệ thống các nội dung kiến thức từ nhiều lĩnh vực nhằm tạo thành một khối kiến thức thống nhất, giúp học sinh phát triển toàn diện. Mô hình tích hợp GDMT trong môn Lịch sử và Địa lí được xây dựng dựa trên nguyên tắc không làm thay đổi đặc trưng môn học, lựa chọn nội dung phù hợp và dựa trên kinh nghiệm thực tế của học sinh.

  • Lý thuyết giáo dục môi trường: GDMT là quá trình hình thành kiến thức, kỹ năng, thái độ và hành vi bảo vệ môi trường bền vững. Mục tiêu là giúp học sinh nhận thức được mối quan hệ giữa con người và môi trường, từ đó phát triển ý thức trách nhiệm và hành động bảo vệ môi trường.

Các khái niệm chính bao gồm: môi trường địa phương, tích hợp giáo dục môi trường, dạy học tích hợp, năng lực học sinh, và giáo dục tiểu học.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ tài liệu lý luận, các báo cáo, kết quả khảo sát thực trạng tại các trường tiểu học Hải Phòng, phiếu điều tra nhận thức và hành vi của giáo viên và học sinh, cùng kết quả thực nghiệm sư phạm tại Trường Tiểu học Ngũ Lão.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp thống kê toán học để tổng hợp, phân tích số liệu khảo sát và thực nghiệm. Các bảng so sánh kết quả kiểm tra kiến thức, thái độ và hành vi trước và sau thực nghiệm được xây dựng để đánh giá hiệu quả quy trình tích hợp.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được tiến hành trong năm học 2022-2023, bao gồm giai đoạn khảo sát thực trạng, xây dựng quy trình tích hợp, thực nghiệm sư phạm và đánh giá kết quả.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Khảo sát 205 giáo viên và 184 học sinh lớp 4 tại các trường tiểu học trên địa bàn thành phố Hải Phòng, lựa chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện và phù hợp với mục tiêu nghiên cứu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của giáo viên về môi trường và GDMT địa phương: 91,3% giáo viên cho rằng GDMT địa phương trong dạy học môn Lịch sử và Địa lí là rất cần thiết. Tuy nhiên, chỉ có khoảng 74,8% giáo viên thường xuyên tích hợp nội dung GDMT vào bài giảng, cho thấy sự chênh lệch giữa nhận thức và thực hành.

  2. Thực trạng môi trường địa phương: Các chỉ số ô nhiễm nước mặt tại kênh An Kim Hải và hồ Dư Hàng vượt quy chuẩn đến 19 lần, ô nhiễm không khí tại khu vực Minh Đức với hơn 60.000 tấn khói bụi mỗi năm, cùng với các vấn đề ô nhiễm đất và khai thác tài nguyên trái phép đang diễn ra nghiêm trọng.

  3. Nhận thức và hành vi của học sinh: 100% học sinh nhận thức được mối liên hệ giữa môi trường sạch và sức khỏe tốt; 96,4% học sinh đồng ý rằng bảo vệ môi trường là trách nhiệm của bản thân. Tuy nhiên, chỉ khoảng 50% học sinh thực hiện các hành vi tiết kiệm tài nguyên như nước, điện, gas, và dưới 40% tham gia thu gom tái chế.

  4. Hiệu quả thực nghiệm sư phạm: Kết quả kiểm tra kiến thức, thái độ và hành vi bảo vệ môi trường của học sinh sau thực nghiệm tăng trung bình từ 20% đến 35% so với trước thực nghiệm, chứng minh tính khả thi và hiệu quả của quy trình tích hợp GDMT địa phương trong dạy học môn Lịch sử và Địa lí lớp 4.

Thảo luận kết quả

Sự chênh lệch giữa nhận thức cao của giáo viên và việc áp dụng chưa thường xuyên GDMT địa phương phản ánh hạn chế về tài liệu hướng dẫn, phương pháp dạy học và sự đầu tư thời gian cho môn Lịch sử và Địa lí. Kết quả thực nghiệm cho thấy việc tích hợp GDMT địa phương không làm thay đổi đặc trưng môn học mà còn nâng cao hiệu quả học tập và ý thức bảo vệ môi trường của học sinh. So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này phù hợp với xu hướng dạy học tích hợp nhằm phát triển năng lực toàn diện cho học sinh. Việc sử dụng các hình thức dạy học đa dạng như thảo luận nhóm, dự án, và hoạt động trải nghiệm ngoài trời đã góp phần kích thích sự hứng thú và phát triển kỹ năng thực hành bảo vệ môi trường.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ so sánh tỷ lệ nhận thức và thực hành của giáo viên, học sinh trước và sau thực nghiệm, cùng bảng tổng hợp kết quả kiểm tra kiến thức, thái độ và hành vi bảo vệ môi trường.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Đào tạo, bồi dưỡng giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về tích hợp GDMT địa phương trong dạy học môn Lịch sử và Địa lí, nhằm nâng cao nhận thức và kỹ năng sư phạm cho giáo viên. Mục tiêu đạt 90% giáo viên được đào tạo trong vòng 1 năm, do Sở Giáo dục và Đào tạo Hải Phòng chủ trì.

  2. Xây dựng và cập nhật tài liệu hướng dẫn: Phát triển bộ tài liệu giảng dạy tích hợp GDMT địa phương phù hợp với chương trình giáo dục phổ thông 2018, có minh họa cụ thể về các vấn đề môi trường Hải Phòng. Thời gian hoàn thành trong 6 tháng, phối hợp giữa các trường đại học và Sở Giáo dục.

  3. Đổi mới phương pháp dạy học: Khuyến khích giáo viên áp dụng các phương pháp dạy học tích cực như học theo dự án, thảo luận nhóm, trải nghiệm thực tế nhằm tăng cường sự tham gia và phát triển kỹ năng bảo vệ môi trường cho học sinh. Triển khai thí điểm trong năm học tiếp theo tại các trường tiểu học.

  4. Tăng cường hoạt động ngoại khóa và phối hợp cộng đồng: Tổ chức các hoạt động ngoại khóa về bảo vệ môi trường như tham quan, dọn vệ sinh, trồng cây xanh, phối hợp với gia đình và cộng đồng để tạo môi trường học tập thực tiễn. Mục tiêu đạt 80% học sinh tham gia các hoạt động này trong năm học.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiểu học: Nhận được hướng dẫn cụ thể về cách tích hợp giáo dục môi trường địa phương vào môn Lịch sử và Địa lí, nâng cao hiệu quả giảng dạy và phát triển năng lực học sinh.

  2. Nhà quản lý giáo dục: Có cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, chương trình đào tạo và bồi dưỡng giáo viên, đồng thời phát triển các chương trình giáo dục môi trường phù hợp với đặc điểm địa phương.

  3. Nghiên cứu sinh và học viên cao học ngành Giáo dục học: Tham khảo mô hình nghiên cứu, phương pháp thực nghiệm sư phạm và kết quả đánh giá hiệu quả tích hợp giáo dục môi trường trong dạy học.

  4. Các tổ chức, cơ quan bảo vệ môi trường và phát triển cộng đồng: Sử dụng kết quả nghiên cứu để phối hợp với nhà trường trong việc tổ chức các hoạt động giáo dục và nâng cao nhận thức cộng đồng về bảo vệ môi trường.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần tích hợp giáo dục môi trường địa phương trong môn Lịch sử và Địa lí lớp 4?
    Việc tích hợp giúp học sinh hiểu rõ hơn về môi trường sống quanh mình, từ đó hình thành ý thức và hành vi bảo vệ môi trường phù hợp với đặc điểm địa phương, góp phần phát triển bền vững.

  2. Phương pháp nào hiệu quả để tích hợp GDMT địa phương trong dạy học?
    Phương pháp dạy học tích cực như học theo dự án, thảo luận nhóm, trải nghiệm thực tế được đánh giá cao vì kích thích sự tham gia và phát triển kỹ năng thực hành của học sinh.

  3. Làm thế nào để giáo viên có thể áp dụng quy trình tích hợp trong thực tế?
    Giáo viên cần được đào tạo bài bản, sử dụng tài liệu hướng dẫn cụ thể, đồng thời linh hoạt lựa chọn nội dung phù hợp với chương trình và đặc điểm học sinh.

  4. Quy trình tích hợp có ảnh hưởng đến thời gian dạy học không?
    Quy trình được thiết kế tinh giản, không làm thay đổi đặc trưng môn học, giúp tiết kiệm thời gian bằng cách lồng ghép nội dung một cách hợp lý, tránh trùng lặp.

  5. Làm sao để đánh giá hiệu quả của việc tích hợp GDMT địa phương?
    Có thể đánh giá qua kết quả kiểm tra kiến thức, thái độ và hành vi bảo vệ môi trường của học sinh trước và sau khi áp dụng quy trình tích hợp, cùng với quan sát thực tế các hoạt động ngoại khóa.

Kết luận

  • Xây dựng và thực nghiệm thành công quy trình tích hợp giáo dục môi trường địa phương trong dạy học môn Lịch sử và Địa lí lớp 4 tại thành phố Hải Phòng, góp phần nâng cao nhận thức và hành vi bảo vệ môi trường của học sinh.
  • Nhận thức của giáo viên về tầm quan trọng của GDMT địa phương cao nhưng việc áp dụng còn hạn chế, cần tăng cường đào tạo và hỗ trợ.
  • Học sinh có nhận thức đúng về môi trường và trách nhiệm bảo vệ, nhưng cần phát triển thêm kỹ năng và hành vi cụ thể.
  • Quy trình tích hợp không làm thay đổi đặc trưng môn học mà còn giúp phát triển năng lực toàn diện cho học sinh.
  • Đề xuất các giải pháp thực tiễn nhằm nâng cao hiệu quả GDMT địa phương trong trường tiểu học, hướng tới phát triển bền vững môi trường tại Hải Phòng.

Next steps: Triển khai đào tạo giáo viên, hoàn thiện tài liệu hướng dẫn, mở rộng thực nghiệm tại các trường khác và đánh giá liên tục hiệu quả áp dụng.

Call to action: Các nhà quản lý giáo dục, giáo viên và các bên liên quan cần phối hợp chặt chẽ để đưa GDMT địa phương trở thành nội dung thiết yếu trong chương trình giáo dục phổ thông, góp phần bảo vệ môi trường và phát triển bền vững.