Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo theo Nghị quyết số 29-NQ/TW, việc nâng cao chất lượng dạy học môn Toán ở cấp tiểu học, đặc biệt là lớp 1, được xem là nhiệm vụ trọng tâm. Môn Toán lớp 1 không chỉ giúp học sinh làm quen với các khái niệm số học cơ bản mà còn phát triển năng lực tư duy, kỹ năng giải quyết vấn đề và khả năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Tuy nhiên, phương pháp dạy học truyền thống theo từng bài học riêng lẻ còn hạn chế trong việc tạo sự liên kết kiến thức và phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh.

Luận văn tập trung nghiên cứu thiết kế một số hoạt động dạy học theo các chủ đề môn Toán ở lớp 1 nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy và phát triển năng lực học sinh. Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn 2022-2023 tại 6 trường tiểu học trên địa bàn thành phố Hải Phòng, với đối tượng khảo sát là 36 giáo viên tiểu học. Mục tiêu cụ thể là khảo sát thực trạng, đề xuất biện pháp thiết kế hoạt động dạy học theo chủ đề và kiểm định tính khả thi qua thực nghiệm sư phạm.

Việc thiết kế hoạt động dạy học theo chủ đề giúp kết nối các kiến thức rời rạc thành một hệ thống có ý nghĩa, tạo điều kiện cho học sinh tự khám phá, vận dụng kiến thức vào giải quyết các tình huống thực tế. Qua đó, phương pháp này góp phần phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất của học sinh, đồng thời phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý của học sinh lớp 1. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc đổi mới phương pháp dạy học môn Toán, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học tại Hải Phòng nói riêng và cả nước nói chung.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Lý thuyết dạy học theo chủ đề (DHTCĐ): DHTCĐ là phương pháp dạy học tích hợp, kết nối các nội dung kiến thức thành chủ đề có ý nghĩa thực tiễn, giúp học sinh phát triển năng lực tự học, tư duy phản biện và giải quyết vấn đề. Theo đó, giáo viên không chỉ truyền đạt kiến thức mà còn hướng dẫn học sinh tự lực tìm kiếm và vận dụng kiến thức.

  • Lý thuyết phát triển năng lực học sinh: Tập trung vào việc thiết kế hoạt động dạy học nhằm phát triển các năng lực cốt lõi như năng lực giao tiếp, hợp tác, tự học và giải quyết vấn đề, phù hợp với chương trình giáo dục phổ thông 2018.

  • Khái niệm chủ đề trong môn Toán: Chủ đề là đơn vị nội dung kiến thức giúp học sinh giải quyết vấn đề lý luận hoặc thực tiễn, đồng thời rèn luyện các năng lực cơ bản như tính toán, tư duy sáng tạo và tự học.

Các khái niệm chính bao gồm: hoạt động dạy học, chủ đề môn Toán, năng lực học sinh, thiết kế hoạt động dạy học, và phương pháp dạy học tích cực.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Dữ liệu được thu thập từ khảo sát 36 giáo viên tiểu học tại 6 trường trên địa bàn Hải Phòng, kết hợp quan sát thực tế các hoạt động dạy học môn Toán lớp 1 và thực nghiệm sư phạm tại Trường Tiểu học Hải Thành.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phương pháp thống kê mô tả để phân tích số liệu khảo sát, so sánh kết quả trước và sau thực nghiệm. Phương pháp phân tích - tổng hợp được áp dụng để đánh giá thực trạng và đề xuất biện pháp thiết kế hoạt động dạy học.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được tiến hành trong năm học 2022-2023, bao gồm khảo sát thực trạng, xây dựng biện pháp thiết kế hoạt động dạy học theo chủ đề, thực nghiệm sư phạm và đánh giá kết quả.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: 36 giáo viên được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện tại 6 trường tiểu học đại diện cho các quận huyện của Hải Phòng, đảm bảo tính đại diện cho thực trạng dạy học môn Toán lớp 1.

  • Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Thực nghiệm được tổ chức nhằm kiểm định tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp thiết kế hoạt động dạy học theo chủ đề, đánh giá sự thay đổi về kết quả học tập và thái độ học sinh.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Mức độ hiểu biết về hoạt động dạy học theo chủ đề: Khoảng 30% giáo viên khảo sát nhận thức đúng về bản chất của dạy học theo chủ đề là tạo cơ hội cho học sinh khám phá và vận dụng kiến thức vào thực tiễn, kết hợp mô hình dạy học truyền thống và hiện đại.

  2. Thực trạng vận dụng thiết kế hoạt động dạy học theo chủ đề: Chỉ khoảng 40% giáo viên thường xuyên áp dụng thiết kế hoạt động theo chủ đề trong giảng dạy môn Toán lớp 1, phần lớn còn giữ phương pháp dạy học truyền thống theo từng bài học riêng lẻ.

  3. Khó khăn trong thiết kế hoạt động: 65% giáo viên gặp khó khăn trong việc xác định mục tiêu bài học phù hợp với chủ đề, 58% khó khăn trong việc lựa chọn phương pháp và hình thức tổ chức hoạt động phù hợp với đặc điểm học sinh lớp 1.

  4. Kết quả thực nghiệm sư phạm: Sau khi áp dụng các biện pháp thiết kế hoạt động dạy học theo chủ đề, điểm trung bình môn Toán của học sinh lớp 1 tại Trường Tiểu học Hải Thành tăng từ khoảng 6,8 lên 8,2, tỷ lệ học sinh đạt yêu cầu tăng 25%. Thái độ học tập tích cực hơn, với 85% học sinh thể hiện sự hứng thú và chủ động trong giờ học.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy nhận thức của giáo viên về dạy học theo chủ đề còn hạn chế, dẫn đến việc áp dụng chưa rộng rãi và hiệu quả. Nguyên nhân chủ yếu là do thiếu kỹ năng thiết kế hoạt động phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh lớp 1 và chưa có nhiều tài liệu hướng dẫn cụ thể.

So sánh với các nghiên cứu trước đây, kết quả thực nghiệm sư phạm khẳng định tính khả thi và hiệu quả của việc thiết kế hoạt động dạy học theo chủ đề trong việc nâng cao kết quả học tập và phát triển năng lực học sinh. Việc tổ chức các hoạt động học tập tích cực, đa dạng hình thức như trò chơi, thảo luận nhóm, vận dụng đồ dùng trực quan đã tạo môi trường học tập sinh động, kích thích sự chủ động và sáng tạo của học sinh.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh điểm trung bình trước và sau thực nghiệm, bảng phân tích tỷ lệ học sinh đạt yêu cầu và biểu đồ thể hiện mức độ hứng thú của học sinh trong các giờ học theo chủ đề. Những minh chứng này góp phần làm rõ hiệu quả của biện pháp thiết kế hoạt động dạy học theo chủ đề môn Toán lớp 1.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Bồi dưỡng năng lực cho giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về thiết kế hoạt động dạy học theo chủ đề, tập trung vào kỹ năng xác định mục tiêu, lựa chọn nội dung và phương pháp phù hợp với đặc điểm học sinh lớp 1. Thời gian thực hiện trong vòng 6 tháng, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học tổ chức.

  2. Phát triển tài liệu hướng dẫn: Biên soạn và phổ biến bộ tài liệu mẫu về thiết kế hoạt động dạy học theo chủ đề môn Toán lớp 1, bao gồm các kế hoạch bài học, hoạt động minh họa và phương pháp đánh giá. Chủ thể thực hiện là các chuyên gia giáo dục và nhà xuất bản giáo dục trong vòng 1 năm.

  3. Tăng cường sử dụng đồ dùng trực quan và công nghệ: Khuyến khích giáo viên khai thác đồ dùng trực quan kết hợp với đồ dùng tự làm và ứng dụng công nghệ thông tin trong thiết kế hoạt động dạy học nhằm nâng cao tính hấp dẫn và hiệu quả. Thời gian triển khai từ năm học tiếp theo, do các trường tiểu học chủ động thực hiện.

  4. Xây dựng môi trường học tập tích cực: Tạo điều kiện cho học sinh tham gia các hoạt động nhóm, trò chơi học tập và trải nghiệm thực tế liên quan đến chủ đề môn Toán, nhằm phát triển năng lực tư duy và kỹ năng xã hội. Các trường tiểu học phối hợp với phụ huynh và cộng đồng thực hiện trong năm học hiện tại.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiểu học: Nhận được hướng dẫn cụ thể về thiết kế hoạt động dạy học theo chủ đề môn Toán lớp 1, giúp nâng cao kỹ năng giảng dạy và phát triển năng lực học sinh.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục: Có cơ sở để xây dựng kế hoạch đào tạo, hỗ trợ giáo viên và triển khai đổi mới phương pháp dạy học tại các trường tiểu học.

  3. Nhà nghiên cứu giáo dục: Tham khảo các kết quả khảo sát thực trạng và thực nghiệm sư phạm để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về đổi mới phương pháp dạy học tích cực.

  4. Sinh viên ngành Sư phạm Tiểu học: Học tập các phương pháp thiết kế hoạt động dạy học theo chủ đề, áp dụng vào thực tiễn giảng dạy và nghiên cứu khoa học giáo dục.

Câu hỏi thường gặp

  1. Dạy học theo chủ đề khác gì so với dạy học truyền thống?
    Dạy học theo chủ đề tích hợp các nội dung kiến thức thành một chủ đề có ý nghĩa thực tiễn, giúp học sinh tự khám phá và vận dụng kiến thức, trong khi dạy học truyền thống thường dạy từng bài học riêng lẻ, kiến thức rời rạc.

  2. Làm thế nào để thiết kế hoạt động dạy học phù hợp với học sinh lớp 1?
    Cần dựa trên đặc điểm tâm sinh lý của học sinh lớp 1, sử dụng các hoạt động trực quan, trò chơi, nhóm nhỏ, kết hợp với đồ dùng học tập sinh động và tạo môi trường học tập tích cực.

  3. Các khó khăn phổ biến khi giáo viên thiết kế hoạt động theo chủ đề là gì?
    Khó khăn thường gặp gồm xác định mục tiêu bài học phù hợp, lựa chọn phương pháp tổ chức hoạt động, thiếu tài liệu hướng dẫn và hạn chế về cơ sở vật chất.

  4. Kết quả thực nghiệm sư phạm cho thấy hiệu quả như thế nào?
    Điểm trung bình môn Toán của học sinh tăng từ khoảng 6,8 lên 8,2, tỷ lệ học sinh đạt yêu cầu tăng 25%, đồng thời thái độ học tập tích cực hơn với 85% học sinh hứng thú và chủ động.

  5. Làm sao để giáo viên có thể áp dụng ngay các biện pháp thiết kế hoạt động dạy học theo chủ đề?
    Giáo viên nên tham gia các khóa tập huấn, sử dụng tài liệu mẫu, khai thác đồ dùng trực quan và công nghệ, đồng thời tổ chức các hoạt động học tập đa dạng, phù hợp với điều kiện thực tế của trường lớp.

Kết luận

  • Thiết kế một số hoạt động dạy học theo chủ đề môn Toán lớp 1 là giải pháp hiệu quả để nâng cao chất lượng giảng dạy và phát triển năng lực học sinh.
  • Nghiên cứu đã khảo sát thực trạng tại 6 trường tiểu học Hải Phòng, phát hiện nhiều khó khăn và hạn chế trong nhận thức và áp dụng phương pháp này.
  • Các biện pháp đề xuất bao gồm bồi dưỡng giáo viên, phát triển tài liệu hướng dẫn, tăng cường sử dụng đồ dùng trực quan và xây dựng môi trường học tập tích cực.
  • Thực nghiệm sư phạm cho thấy sự cải thiện rõ rệt về kết quả học tập và thái độ học sinh sau khi áp dụng thiết kế hoạt động theo chủ đề.
  • Đề nghị các cơ quan quản lý giáo dục, nhà trường và giáo viên phối hợp triển khai các giải pháp trong thời gian tới để nâng cao hiệu quả dạy học môn Toán lớp 1.

Hành động tiếp theo: Giáo viên và cán bộ quản lý giáo dục nên chủ động tiếp cận, áp dụng các biện pháp thiết kế hoạt động dạy học theo chủ đề, đồng thời tham gia các khóa đào tạo chuyên môn để nâng cao năng lực giảng dạy.