## Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông theo Thông tư số 32/2018/TT-BGDĐT, việc chuyển đổi từ phương pháp dạy học truyền thống sang phương pháp dạy học tích cực, đặc biệt là dạy học theo mô hình trải nghiệm của David Kolb, đang trở thành yêu cầu cấp thiết nhằm nâng cao chất lượng học tập môn Khoa học tự nhiên (KHTN) ở cấp Trung học cơ sở (THCS). Theo khảo sát tại Hà Nội, có khoảng 58,3% giáo viên chưa áp dụng mô hình dạy học trải nghiệm trong giảng dạy môn KHTN, trong khi đó 67,6% học sinh thường xuyên tương tác trong các nhiệm vụ trải nghiệm. Nội dung "Acid - base - pH - oxide - muối" là một phần quan trọng trong chương trình KHTN lớp 8, với 41 tiết học, nhưng học sinh vẫn gặp nhiều khó khăn trong việc tiếp thu kiến thức, đặc biệt là phần khái niệm và khả năng phản ứng.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm thiết kế và triển khai dạy học nội dung "Acid - base - pH - oxide - muối" theo mô hình trải nghiệm của David Kolb, từ đó nâng cao kết quả học tập và phát triển năng lực khoa học tự nhiên cho học sinh THCS. Nghiên cứu được thực hiện tại hai trường THCS Minh Khai và Tô Hoàng, Hà Nội, với sự tham gia của 26 giáo viên và 111 học sinh lớp 8 trong năm học 2023-2024. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc đổi mới phương pháp dạy học, góp phần phát triển năng lực và phẩm chất cho học sinh, đồng thời cung cấp cơ sở khoa học cho việc áp dụng mô hình trải nghiệm trong giảng dạy môn KHTN.

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên lý thuyết học tập trải nghiệm của David Kolb, trong đó chu trình học tập gồm bốn giai đoạn: Kinh nghiệm cụ thể, Quan sát phản ánh, Khái niệm hóa trừu tượng và Thử nghiệm tích cực. Lý thuyết này nhấn mạnh vai trò của trải nghiệm thực tế trong việc hình thành kiến thức và phát triển năng lực. Bên cạnh đó, nghiên cứu còn vận dụng các lý thuyết về dạy học tích cực, dạy học trực quan và dạy học giải quyết vấn đề nhằm tăng cường sự tương tác và phát triển kỹ năng cho học sinh.

Các khái niệm chính bao gồm: năng lực khoa học tự nhiên (nhận thức, tìm hiểu và vận dụng kiến thức), phương pháp dạy học trải nghiệm, nhiệm vụ trải nghiệm và đánh giá năng lực học sinh. Mô hình trải nghiệm của Kolb được áp dụng để thiết kế các nhiệm vụ học tập phù hợp với từng giai đoạn, giúp học sinh phát triển toàn diện về kiến thức, kỹ năng và thái độ.

### Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp, kết hợp giữa phân tích lý luận và khảo sát thực tiễn. Nguồn dữ liệu bao gồm: khảo sát ý kiến 26 giáo viên và 111 học sinh lớp 8 tại hai trường THCS Minh Khai và Tô Hoàng, thu thập qua phiếu điều tra trực tuyến; phỏng vấn sâu một số giáo viên; và thực nghiệm sư phạm với việc triển khai kế hoạch dạy học theo mô hình trải nghiệm.

Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả và kiểm định tính hiệu quả của các biện pháp dạy học. Cỡ mẫu được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện, đảm bảo tính đại diện cho nhóm nghiên cứu. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 9/2023 đến tháng 5/2024, bao gồm giai đoạn khảo sát, thiết kế nhiệm vụ trải nghiệm, thực nghiệm sư phạm và phân tích kết quả.

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

1. **Tần suất sử dụng phương pháp dạy học trải nghiệm còn thấp:** 58,3% giáo viên chưa từng áp dụng mô hình trải nghiệm của Kolb trong dạy học môn KHTN, chỉ 4,2% thường xuyên sử dụng. Điều này cho thấy sự hạn chế trong việc áp dụng phương pháp tích cực tại các trường THCS.

2. **Học sinh gặp khó khăn chủ yếu ở phần khái niệm và khả năng phản ứng:** Khoảng 73,9% học sinh cho rằng lý thuyết KHTN trừu tượng, 75,7% cảm thấy nội dung nặng nề và khó học thuộc, đặc biệt là phần khái niệm acid-base và phản ứng hóa học.

3. **Mức độ hứng thú học tập tăng khi áp dụng mô hình trải nghiệm:** 55,9% học sinh thích được làm thí nghiệm, 36% thích được trải nghiệm thực tế trong giờ học. Hơn 90% giáo viên đánh giá mô hình trải nghiệm tạo môi trường tương tác tích cực và thúc đẩy học sinh tự tìm hiểu kiến thức.

4. **Phát triển kỹ năng cho học sinh:** 100% giáo viên cho rằng mô hình trải nghiệm giúp học sinh phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề, làm việc nhóm và hệ thống hóa kiến thức; 95,8% nhấn mạnh kỹ năng giải quyết vấn đề được cải thiện rõ rệt.

### Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của việc hạn chế áp dụng mô hình trải nghiệm là do giáo viên còn lúng túng trong thiết kế nhiệm vụ trải nghiệm phù hợp với từng giai đoạn của chu trình Kolb và khó khăn trong đánh giá kết quả học tập. So với các nghiên cứu quốc tế, kết quả này tương đồng với thực trạng tại nhiều quốc gia đang trong quá trình chuyển đổi phương pháp dạy học.

Việc học sinh gặp khó khăn với phần khái niệm và phản ứng hóa học phản ánh tính trừu tượng của nội dung, đòi hỏi phương pháp dạy học phải gắn liền với thực hành và trải nghiệm thực tế để tăng cường sự hiểu biết. Mô hình trải nghiệm của Kolb với chu trình học tập tuần hoàn giúp học sinh không chỉ tiếp nhận kiến thức mà còn phát triển kỹ năng tư duy phản biện và giải quyết vấn đề, phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tần suất sử dụng các phương pháp dạy học, mức độ hứng thú của học sinh và sự phát triển kỹ năng qua mô hình trải nghiệm, giúp minh họa rõ nét hiệu quả của phương pháp này.

## Đề xuất và khuyến nghị

1. **Tăng cường đào tạo và bồi dưỡng giáo viên:** Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về thiết kế nhiệm vụ trải nghiệm theo mô hình Kolb, nâng cao kỹ năng đánh giá năng lực học sinh, nhằm tăng tỷ lệ áp dụng phương pháp dạy học tích cực trong môn KHTN. Thời gian thực hiện trong 1 năm, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học thực hiện.

2. **Phát triển bộ công cụ và tài liệu hỗ trợ:** Xây dựng và phổ biến bộ công cụ đánh giá kết quả học tập và nhiệm vụ trải nghiệm cụ thể cho nội dung "Acid - base - pH - oxide - muối", giúp giáo viên dễ dàng áp dụng và đánh giá chính xác năng lực học sinh. Triển khai trong 6 tháng đầu năm học.

3. **Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất và thiết bị dạy học:** Trang bị đầy đủ dụng cụ thí nghiệm, phần mềm mô phỏng và tài liệu trực quan để hỗ trợ việc dạy học trải nghiệm, tạo điều kiện thuận lợi cho học sinh thực hành và khám phá kiến thức. Chủ thể thực hiện là nhà trường và các cấp quản lý giáo dục, ưu tiên trong kế hoạch đầu tư hàng năm.

4. **Khuyến khích học sinh tham gia các hoạt động trải nghiệm sáng tạo:** Tổ chức các câu lạc bộ khoa học, cuộc thi thí nghiệm và dự án học tập nhằm phát huy tính chủ động, sáng tạo và kỹ năng giải quyết vấn đề của học sinh. Thời gian triển khai liên tục trong năm học, do giáo viên bộ môn và nhà trường phối hợp thực hiện.

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

1. **Giáo viên bộ môn Khoa học tự nhiên THCS:** Nghiên cứu cung cấp phương pháp và công cụ thiết kế nhiệm vụ trải nghiệm, giúp nâng cao hiệu quả giảng dạy và phát triển năng lực học sinh.

2. **Nhà quản lý giáo dục:** Tham khảo để xây dựng chính sách đào tạo, bồi dưỡng giáo viên và đầu tư cơ sở vật chất phù hợp với xu hướng đổi mới phương pháp dạy học.

3. **Sinh viên, nghiên cứu sinh ngành Sư phạm và Giáo dục:** Tài liệu tham khảo quý giá về ứng dụng mô hình trải nghiệm trong dạy học môn KHTN, hỗ trợ nghiên cứu và thực hành sư phạm.

4. **Các tổ chức phát triển giáo dục và chuyên gia giáo dục:** Cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để phát triển các chương trình đào tạo, dự án đổi mới giáo dục theo hướng phát triển năng lực học sinh.

## Câu hỏi thường gặp

1. **Mô hình trải nghiệm của David Kolb là gì?**  
Mô hình này gồm 4 giai đoạn: Kinh nghiệm cụ thể, Quan sát phản ánh, Khái niệm hóa trừu tượng và Thử nghiệm tích cực, giúp học sinh học tập qua trải nghiệm thực tế và phản ánh để phát triển kiến thức và kỹ năng.

2. **Tại sao học sinh gặp khó khăn với nội dung Acid - base - pH - oxide - muối?**  
Nội dung có tính trừu tượng cao, nhiều khái niệm và phản ứng hóa học phức tạp, đòi hỏi học sinh phải thực hành và trải nghiệm để hiểu sâu sắc hơn.

3. **Làm thế nào để thiết kế nhiệm vụ trải nghiệm hiệu quả?**  
Nhiệm vụ cần đảm bảo mục tiêu phát triển năng lực, phù hợp với trình độ học sinh, có tính thực tiễn và được xây dựng dựa trên chương trình hiện hành, đồng thời kích thích sự tương tác và sáng tạo của học sinh.

4. **Phương pháp đánh giá nào phù hợp với dạy học trải nghiệm?**  
Đánh giá quá trình, đánh giá qua sản phẩm học tập, phiếu đánh giá theo tiêu chí và câu hỏi kiểm tra ngắn là các công cụ hiệu quả để đánh giá năng lực và kết quả học tập của học sinh.

5. **Làm sao để khắc phục khó khăn khi áp dụng mô hình trải nghiệm?**  
Cần tăng cường đào tạo giáo viên, phát triển tài liệu hỗ trợ, cải thiện cơ sở vật chất và khuyến khích sự tham gia tích cực của học sinh trong các hoạt động trải nghiệm.

## Kết luận

- Mô hình dạy học trải nghiệm của David Kolb giúp nâng cao hiệu quả học tập môn KHTN, đặc biệt nội dung "Acid - base - pH - oxide - muối".  
- Học sinh phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề, làm việc nhóm và tư duy phản biện thông qua các nhiệm vụ trải nghiệm.  
- Giáo viên còn gặp khó khăn trong thiết kế nhiệm vụ và đánh giá kết quả học tập theo mô hình này.  
- Cần có giải pháp đồng bộ về đào tạo, tài liệu, cơ sở vật chất và khuyến khích học sinh tham gia tích cực.  
- Đề xuất triển khai các biện pháp trong năm học tới nhằm nâng cao chất lượng dạy học và phát triển năng lực học sinh.

Hành động tiếp theo là tổ chức các khóa bồi dưỡng giáo viên và xây dựng bộ công cụ đánh giá nhiệm vụ trải nghiệm, đồng thời triển khai thực nghiệm mở rộng tại các trường THCS. Mời các nhà quản lý, giáo viên và nghiên cứu sinh quan tâm áp dụng và phát triển mô hình này trong thực tiễn giáo dục.