Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo theo Nghị quyết số 29-NQ/TW, việc nâng cao chất lượng dạy học môn Toán ở cấp tiểu học, đặc biệt là lớp 1, trở thành nhiệm vụ trọng tâm. Môn Toán lớp 1 không chỉ giúp học sinh làm quen với các kiến thức cơ bản về số học, hình học mà còn phát triển năng lực tư duy, kỹ năng giải quyết vấn đề và phẩm chất cá nhân. Tuy nhiên, phương pháp dạy học truyền thống theo từng bài học riêng lẻ còn hạn chế trong việc tạo sự liên kết kiến thức và phát huy tính chủ động của học sinh. Do đó, thiết kế các hoạt động dạy học theo chủ đề môn Toán ở lớp 1 được xem là giải pháp đổi mới nhằm nâng cao hiệu quả giảng dạy và học tập.

Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn 2022-2023 tại 6 trường tiểu học thuộc thành phố Hải Phòng, khảo sát 36 giáo viên tiểu học và tổ chức thực nghiệm sư phạm tại Trường Tiểu học Hải Thành. Mục tiêu chính là đánh giá thực trạng, xây dựng và kiểm định các biện pháp thiết kế hoạt động dạy học theo chủ đề môn Toán lớp 1, phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh và yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông 2018. Kết quả nghiên cứu góp phần nâng cao năng lực dạy học của giáo viên, phát triển năng lực học sinh, đồng thời tạo cơ sở khoa học cho việc áp dụng phương pháp dạy học tích cực, linh hoạt và sáng tạo trong giáo dục tiểu học.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Lý thuyết dạy học theo chủ đề (DHTCĐ): DHTCĐ là phương pháp tích hợp kiến thức, kỹ năng và thái độ thông qua các chủ đề có ý nghĩa thực tiễn, giúp học sinh phát triển năng lực toàn diện. Theo đó, giáo viên không chỉ truyền đạt kiến thức mà còn hướng dẫn học sinh tự lực tìm kiếm, khám phá và vận dụng kiến thức vào giải quyết các nhiệm vụ thực tế.

  • Lý thuyết phát triển năng lực học sinh: Tập trung vào việc thiết kế bài học và hoạt động dạy học nhằm phát triển các năng lực cốt lõi như tư duy logic, giải quyết vấn đề, giao tiếp và hợp tác.

  • Khái niệm hoạt động dạy học: Hoạt động dạy học là sự tương tác có tổ chức giữa giáo viên và học sinh, nhằm hình thành và phát triển năng lực, phẩm chất người học thông qua các thao tác được thiết kế theo mục tiêu giáo dục.

Các khái niệm chính bao gồm: chủ đề môn Toán, hoạt động dạy học theo chủ đề, năng lực học sinh, đặc điểm tâm sinh lý học sinh lớp 1, và phương pháp dạy học tích cực.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Dữ liệu được thu thập từ khảo sát 36 giáo viên tại 6 trường tiểu học ở Hải Phòng, kết hợp với tài liệu chuyên ngành, chương trình giáo dục phổ thông 2018 và các nghiên cứu liên quan.

  • Phương pháp khảo sát: Sử dụng phiếu khảo sát để đánh giá thực trạng nhận thức, vận dụng và khó khăn của giáo viên trong thiết kế hoạt động dạy học theo chủ đề môn Toán lớp 1.

  • Phương pháp thống kê - phân loại: Áp dụng các kỹ thuật thống kê mô tả và so sánh để phân tích dữ liệu khảo sát, làm cơ sở cho việc đề xuất biện pháp.

  • Phương pháp phân tích - tổng hợp: Tổng hợp các lý thuyết, kết quả nghiên cứu trước và dữ liệu khảo sát để xây dựng các biện pháp thiết kế hoạt động dạy học phù hợp.

  • Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Thực hiện thực nghiệm tại Trường Tiểu học Hải Thành nhằm kiểm định tính khả thi và hiệu quả của các biện pháp đề xuất. Cỡ mẫu thực nghiệm gồm học sinh lớp 1, với đánh giá kết quả trước và sau thực nghiệm thông qua điểm kiểm tra và quan sát thái độ học tập.

  • Timeline nghiên cứu: Khảo sát và thu thập dữ liệu trong năm học 2022-2023, thực nghiệm sư phạm trong học kỳ II năm học 2022-2023, phân tích và hoàn thiện luận văn đến tháng 6/2023.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng nhận thức và vận dụng của giáo viên: Khoảng 70% giáo viên được khảo sát nhận thức được vai trò quan trọng của thiết kế hoạt động dạy học theo chủ đề trong môn Toán lớp 1. Tuy nhiên, chỉ khoảng 45% giáo viên thường xuyên áp dụng phương pháp này trong giảng dạy. Nguyên nhân chính là do thiếu kỹ năng thiết kế hoạt động và hạn chế về cơ sở vật chất.

  2. Khó khăn trong thiết kế hoạt động: 60% giáo viên gặp khó khăn trong việc xác định mục tiêu bài học phù hợp với chủ đề, 55% khó khăn trong việc lựa chọn phương pháp và hình thức tổ chức hoạt động phù hợp với đặc điểm học sinh lớp 1. Ngoài ra, 50% giáo viên thiếu đồ dùng trực quan và thiết bị hỗ trợ.

  3. Kết quả thực nghiệm sư phạm: Sau khi áp dụng các biện pháp thiết kế hoạt động dạy học theo chủ đề, điểm trung bình môn Toán của học sinh lớp 1 tại lớp thực nghiệm tăng từ 6,8 lên 8,2, cao hơn 15% so với lớp đối chứng. Thái độ học tập tích cực tăng lên 80%, so với 55% trước thực nghiệm.

  4. Phản hồi của học sinh: Học sinh thể hiện sự hứng thú, chủ động trong các hoạt động học tập, khả năng vận dụng kiến thức vào giải quyết các tình huống thực tế được cải thiện rõ rệt.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát và thực nghiệm cho thấy việc thiết kế hoạt động dạy học theo chủ đề môn Toán lớp 1 góp phần nâng cao hiệu quả học tập và phát triển năng lực học sinh. Nguyên nhân là do phương pháp này tạo ra sự liên kết chặt chẽ giữa các kiến thức, giúp học sinh tiếp thu một cách hệ thống và có ý nghĩa thực tiễn. So với phương pháp dạy học truyền thống, DHTCĐ giúp học sinh phát triển tư duy phản biện, kỹ năng giải quyết vấn đề và tăng cường sự chủ động trong học tập.

Kết quả thực nghiệm phù hợp với các nghiên cứu trước đây về dạy học tích cực và phát triển năng lực học sinh. Việc sử dụng đồ dùng trực quan, trò chơi học tập và hoạt động nhóm đã tạo môi trường học tập tích cực, kích thích sự sáng tạo và hứng thú của học sinh. Tuy nhiên, khó khăn về cơ sở vật chất và kỹ năng thiết kế của giáo viên vẫn là thách thức cần được giải quyết.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh điểm trung bình trước và sau thực nghiệm, biểu đồ tỷ lệ thái độ tích cực của học sinh, và bảng thống kê mức độ áp dụng phương pháp của giáo viên. Những biểu đồ này minh họa rõ nét sự cải thiện về chất lượng dạy và học khi áp dụng thiết kế hoạt động theo chủ đề.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Bồi dưỡng nâng cao năng lực thiết kế hoạt động dạy học cho giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về phương pháp thiết kế hoạt động theo chủ đề, tập trung vào kỹ năng xác định mục tiêu, lựa chọn nội dung và phương pháp phù hợp với đặc điểm học sinh lớp 1. Thời gian thực hiện trong 6 tháng, do Sở Giáo dục phối hợp với các trường đại học tổ chức.

  2. Phát triển và cung cấp đồ dùng trực quan, thiết bị hỗ trợ: Đầu tư trang thiết bị dạy học hiện đại, đồ dùng trực quan phù hợp với từng chủ đề môn Toán lớp 1 nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho giáo viên và học sinh trong quá trình dạy học. Thời gian triển khai trong năm học tiếp theo, do Ban Giám hiệu các trường và Phòng Giáo dục quản lý.

  3. Xây dựng bộ tài liệu mẫu và kế hoạch bài học theo chủ đề: Soạn thảo và phổ biến các mẫu kế hoạch bài học, hoạt động dạy học theo chủ đề tiêu chuẩn, giúp giáo viên tham khảo và áp dụng linh hoạt. Thời gian hoàn thành trong 3 tháng, do nhóm chuyên môn của Sở Giáo dục thực hiện.

  4. Tăng cường tổ chức thực nghiệm và đánh giá hiệu quả: Thường xuyên tổ chức các hoạt động thực nghiệm sư phạm, đánh giá kết quả áp dụng thiết kế hoạt động theo chủ đề để điều chỉnh, hoàn thiện phương pháp. Chủ thể thực hiện là các trường tiểu học phối hợp với các trung tâm nghiên cứu giáo dục, tiến hành hàng năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiểu học, đặc biệt là giáo viên lớp 1: Nghiên cứu cung cấp các biện pháp thiết kế hoạt động dạy học theo chủ đề, giúp giáo viên nâng cao kỹ năng tổ chức giờ học sinh động, phát triển năng lực học sinh.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục: Tham khảo để xây dựng chính sách, kế hoạch đào tạo, hỗ trợ giáo viên trong đổi mới phương pháp dạy học, đồng thời đầu tư cơ sở vật chất phù hợp.

  3. Sinh viên ngành Giáo dục Tiểu học: Tài liệu tham khảo hữu ích cho việc học tập, nghiên cứu và thực hành sư phạm, đặc biệt trong lĩnh vực đổi mới phương pháp dạy học môn Toán.

  4. Nhà nghiên cứu giáo dục: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về thiết kế hoạt động dạy học theo chủ đề, góp phần phát triển nghiên cứu về phương pháp dạy học tích cực và phát triển năng lực học sinh.

Câu hỏi thường gặp

  1. Thiết kế hoạt động dạy học theo chủ đề là gì?
    Là quá trình xây dựng các hoạt động học tập có tổ chức, liên kết kiến thức và kỹ năng theo chủ đề cụ thể, giúp học sinh khám phá, lĩnh hội và vận dụng kiến thức một cách hệ thống và thực tiễn.

  2. Tại sao nên áp dụng thiết kế hoạt động theo chủ đề trong môn Toán lớp 1?
    Phương pháp này giúp học sinh phát triển tư duy logic, kỹ năng giải quyết vấn đề, tăng cường sự chủ động và hứng thú học tập, đồng thời tạo sự liên kết kiến thức chặt chẽ hơn so với dạy học truyền thống.

  3. Khó khăn phổ biến khi giáo viên thiết kế hoạt động theo chủ đề là gì?
    Bao gồm khó khăn trong xác định mục tiêu bài học, lựa chọn phương pháp phù hợp, thiếu đồ dùng trực quan và thiết bị hỗ trợ, cũng như hạn chế về kỹ năng thiết kế hoạt động.

  4. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả của hoạt động dạy học theo chủ đề?
    Có thể đánh giá qua kết quả học tập (điểm số, bài kiểm tra), thái độ và sự tham gia tích cực của học sinh, cũng như khả năng vận dụng kiến thức vào thực tế.

  5. Các biện pháp nào giúp giáo viên nâng cao kỹ năng thiết kế hoạt động theo chủ đề?
    Tham gia các khóa tập huấn chuyên môn, sử dụng tài liệu mẫu, trao đổi kinh nghiệm trong nhóm chuyên môn, và thực hành thường xuyên qua các hoạt động thực nghiệm sư phạm.

Kết luận

  • Thiết kế hoạt động dạy học theo chủ đề môn Toán lớp 1 là giải pháp hiệu quả để nâng cao chất lượng dạy và học, phát triển năng lực toàn diện cho học sinh.
  • Nghiên cứu đã khảo sát thực trạng, đề xuất và kiểm định các biện pháp thiết kế hoạt động phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh và yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông 2018.
  • Kết quả thực nghiệm cho thấy sự cải thiện rõ rệt về điểm số và thái độ học tập của học sinh khi áp dụng phương pháp này.
  • Các khó khăn về kỹ năng thiết kế và cơ sở vật chất cần được khắc phục thông qua đào tạo và đầu tư trang thiết bị.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm hỗ trợ giáo viên và nhà trường trong việc triển khai phương pháp dạy học theo chủ đề, góp phần đổi mới giáo dục tiểu học.

Hành động tiếp theo: Các cơ sở giáo dục và cán bộ quản lý cần triển khai các khóa đào tạo, đầu tư trang thiết bị và xây dựng tài liệu hỗ trợ để phổ biến rộng rãi phương pháp thiết kế hoạt động dạy học theo chủ đề trong môn Toán lớp 1.