Tổng quan nghiên cứu

Toán học là một trong những ngành khoa học cổ xưa và có mối quan hệ mật thiết với nhiều lĩnh vực khác như Vật lý, Sinh học, Hóa học. Theo ước tính, Toán học ngày càng gắn bó chặt chẽ với cuộc sống hàng ngày, đóng vai trò nền tảng cho sự phát triển khoa học và công nghệ hiện đại. Trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông theo Nghị quyết 88/2014/QH13 của Quốc hội, việc đổi mới phương pháp dạy học nhằm phát triển năng lực học sinh được đặt lên hàng đầu. Môn Toán lớp 1 theo chương trình giáo dục phổ thông 2018 dành khoảng 5% thời lượng cho các hoạt động thực hành và trải nghiệm, nhằm giúp học sinh vận dụng kiến thức vào thực tiễn và phát triển năng lực toàn diện.

Nghiên cứu tập trung vào thiết kế và tổ chức hoạt động thực hành và trải nghiệm trong dạy học môn Toán lớp 1 tại các trường tiểu học trên địa bàn thành phố Thái Nguyên trong giai đoạn 2020-2021. Mục tiêu cụ thể là xây dựng quy trình thiết kế hoạt động thực hành và trải nghiệm phù hợp với đặc điểm nhận thức của học sinh đầu cấp, đồng thời kiểm nghiệm tính khả thi và hiệu quả của các hoạt động này thông qua thực nghiệm sư phạm. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chất lượng dạy học môn Toán, góp phần phát triển năng lực toán học, tinh thần chủ động và sáng tạo của học sinh tiểu học.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết giáo dục về học tập trải nghiệm và phát triển năng lực học sinh. Lý thuyết học tập trải nghiệm của David Kolb nhấn mạnh quá trình học tập là sự biến đổi tri thức thông qua trải nghiệm thực tế, gồm 4 giai đoạn: trải nghiệm cụ thể, phản ánh kinh nghiệm, khái quát hóa và ứng dụng kiến thức mới. John Dewey cũng đề cao vai trò của kinh nghiệm cá nhân trong học tập, cho rằng học tập phải bắt đầu từ làm và học qua làm.

Ngoài ra, nghiên cứu áp dụng mô hình dạy học theo định hướng phát triển năng lực học sinh, trong đó môn Toán góp phần hình thành năng lực tự chủ, giao tiếp, giải quyết vấn đề và sáng tạo. Các khái niệm chính bao gồm: hoạt động thực hành và trải nghiệm, năng lực toán học, đặc điểm nhận thức học sinh đầu cấp tiểu học, và các hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm như câu lạc bộ, trò chơi học tập, diễn đàn, tham quan, hội thi.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tổng hợp, hệ thống hóa tài liệu để xây dựng cơ sở lý luận và khung thiết kế hoạt động. Phương pháp thực tiễn gồm khảo sát nhận thức và thực trạng tổ chức hoạt động thực hành và trải nghiệm qua phiếu điều tra với 60 giáo viên tiểu học tại thành phố Thái Nguyên. Phương pháp quan sát và dự giờ được áp dụng để thu thập dữ liệu thực tế.

Phân tích số liệu sử dụng thống kê mô tả với các chỉ số phần trăm để đánh giá mức độ nhận thức, tần suất tổ chức hoạt động và khó khăn gặp phải. Thực nghiệm sư phạm được tiến hành để kiểm nghiệm tính khả thi và hiệu quả của các hoạt động đã thiết kế, với cỡ mẫu khoảng 60 học sinh lớp 1. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ năm học 2020 đến 2021, đảm bảo thu thập dữ liệu đầy đủ và đánh giá kết quả khách quan.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của giáo viên về vai trò hoạt động thực hành và trải nghiệm: 88% giáo viên đánh giá hoạt động này góp phần làm sâu sắc, phong phú kiến thức môn Toán; 80% cho rằng bồi dưỡng tinh thần chủ động, ý thức tự giác cho học sinh; 60% nhận định giúp hình thành và phát triển năng lực toán học. Tuy nhiên, vẫn có 4-20% giáo viên đánh giá vai trò này chưa quan trọng do chưa nắm vững quy trình thiết kế hoạt động.

  2. Tần suất tổ chức các hình thức hoạt động: 88% giáo viên thường xuyên tổ chức trò chơi học tập, 92% tổ chức hội thi, nhưng chỉ 36% tổ chức câu lạc bộ, 32% tổ chức tham quan, 28% tổ chức diễn đàn và 56% tổ chức giao lưu. Điều này cho thấy sự đa dạng hình thức hoạt động chưa được khai thác đầy đủ.

  3. Khó khăn trong tổ chức hoạt động: 76% giáo viên gặp khó khăn về năng lực tổ chức hoạt động thực hành và trải nghiệm; 72% cho biết học sinh chưa có hứng thú đầy đủ; 64% phản ánh cơ sở vật chất chưa đáp ứng; 60% cho rằng thời lượng tiết học không đủ để tổ chức các hoạt động này.

  4. Hiệu quả thực nghiệm sư phạm: Qua thực nghiệm với học sinh lớp 1, các hoạt động thực hành và trải nghiệm được thiết kế theo quy trình 5 bước đã giúp học sinh nâng cao khả năng vận dụng kiến thức Toán vào thực tiễn, phát triển kỹ năng tư duy và thái độ tích cực trong học tập. Kết quả bài kiểm tra sau thực nghiệm cho thấy tỷ lệ học sinh đạt yêu cầu tăng khoảng 20% so với trước khi thực nghiệm.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát và thực nghiệm cho thấy hoạt động thực hành và trải nghiệm đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển năng lực toán học và phẩm chất học sinh lớp 1. Sự thiếu đa dạng trong hình thức tổ chức và khó khăn về năng lực tổ chức của giáo viên là những rào cản cần khắc phục. So với các nghiên cứu quốc tế tại Singapore, Hàn Quốc và Nhật Bản, việc tổ chức hoạt động trải nghiệm đa dạng và liên tục được coi là yếu tố then chốt để phát triển toàn diện năng lực học sinh.

Việc áp dụng mô hình học tập trải nghiệm của Kolb trong thiết kế hoạt động giúp học sinh không chỉ tiếp thu kiến thức mà còn phát triển kỹ năng phản ánh, khái quát hóa và vận dụng kiến thức vào thực tế. Các biểu đồ thể hiện tỷ lệ giáo viên tổ chức các hình thức hoạt động và mức độ khó khăn sẽ minh họa rõ nét hơn về thực trạng hiện nay, từ đó làm cơ sở cho các đề xuất cải tiến.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng năng lực tổ chức hoạt động cho giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về thiết kế và tổ chức hoạt động thực hành và trải nghiệm trong dạy học môn Toán lớp 1, tập trung vào kỹ năng xây dựng kế hoạch, lựa chọn hình thức phù hợp và đánh giá hiệu quả. Thời gian thực hiện trong vòng 6 tháng, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm chủ trì.

  2. Đa dạng hóa hình thức tổ chức hoạt động: Khuyến khích các trường tiểu học tổ chức câu lạc bộ Toán học, tham quan thực tế, diễn đàn trao đổi và các hội thi phong phú nhằm tạo môi trường học tập sinh động, hấp dẫn. Mỗi trường nên xây dựng kế hoạch hoạt động ngoại khóa ít nhất 1 lần/tháng.

  3. Cải thiện cơ sở vật chất và trang thiết bị: Đầu tư trang bị bộ đồ dùng học tập, thiết bị đo lường, đồng hồ, tài liệu hướng dẫn tổ chức hoạt động thực hành và trải nghiệm. Ưu tiên nguồn lực cho các trường tiểu học trên địa bàn thành phố Thái Nguyên trong vòng 1 năm tới.

  4. Tăng thời lượng dành cho hoạt động thực hành và trải nghiệm: Điều chỉnh thời khóa biểu để dành thêm ít nhất 10% thời gian học môn Toán cho các hoạt động này, giúp giáo viên có đủ thời gian tổ chức và học sinh có cơ hội trải nghiệm sâu sắc hơn. Nhà trường và Sở Giáo dục cần phối hợp thực hiện trong năm học tiếp theo.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiểu học: Nâng cao năng lực thiết kế và tổ chức hoạt động thực hành và trải nghiệm, áp dụng các phương pháp đa dạng để phát triển năng lực toán học cho học sinh lớp 1.

  2. Nhà quản lý giáo dục: Xây dựng chính sách, kế hoạch bồi dưỡng giáo viên và đầu tư cơ sở vật chất phù hợp nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn Toán tiểu học.

  3. Sinh viên ngành Giáo dục Tiểu học: Tham khảo quy trình thiết kế hoạt động trải nghiệm và các hình thức tổ chức thực tế, phục vụ cho việc học tập và nghiên cứu chuyên sâu.

  4. Các nhà nghiên cứu giáo dục: Tìm hiểu cơ sở lý luận và thực tiễn về hoạt động thực hành và trải nghiệm trong dạy học Toán, làm nền tảng cho các nghiên cứu tiếp theo về đổi mới phương pháp dạy học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hoạt động thực hành và trải nghiệm trong dạy học Toán lớp 1 là gì?
    Là các hoạt động giáo dục giúp học sinh vận dụng kiến thức toán học vào thực tiễn, phát triển kỹ năng và phẩm chất thông qua trải nghiệm trực tiếp dưới sự hướng dẫn của giáo viên.

  2. Tại sao cần thiết kế hoạt động thực hành và trải nghiệm cho học sinh lớp 1?
    Hoạt động này giúp học sinh phát triển năng lực toán học, tư duy sáng tạo, tinh thần chủ động và khả năng giải quyết vấn đề, phù hợp với đặc điểm nhận thức của trẻ đầu cấp.

  3. Những hình thức tổ chức hoạt động thực hành và trải nghiệm phổ biến?
    Bao gồm câu lạc bộ Toán học, trò chơi học tập, diễn đàn trao đổi, tham quan thực tế, hội thi và tổ chức sự kiện liên quan đến môn Toán.

  4. Khó khăn lớn nhất khi tổ chức hoạt động này là gì?
    Theo khảo sát, năng lực tổ chức của giáo viên và thời lượng tiết học hạn chế là những khó khăn chính, bên cạnh cơ sở vật chất chưa đầy đủ.

  5. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả hoạt động thực hành và trải nghiệm?
    Đánh giá kết hợp quá trình và sản phẩm, tập trung vào khả năng xử lý tình huống thực tiễn, năng lực vận dụng kiến thức toán học và chất lượng sản phẩm học tập của học sinh.

Kết luận

  • Hoạt động thực hành và trải nghiệm trong dạy học môn Toán lớp 1 góp phần phát triển năng lực toán học và phẩm chất học sinh, phù hợp với định hướng đổi mới giáo dục phổ thông.
  • Giáo viên có nhận thức tích cực về vai trò của hoạt động này nhưng còn gặp khó khăn về năng lực tổ chức và điều kiện thực tiễn.
  • Quy trình thiết kế và tổ chức hoạt động trải nghiệm theo 5 bước đã được xây dựng và kiểm nghiệm tính khả thi qua thực nghiệm sư phạm.
  • Cần đa dạng hóa hình thức tổ chức, tăng cường bồi dưỡng giáo viên và cải thiện cơ sở vật chất để nâng cao hiệu quả dạy học.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm triển khai rộng rãi trong các trường tiểu học, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục Toán lớp 1 trong giai đoạn tiếp theo.

Hãy áp dụng những kết quả nghiên cứu này để đổi mới phương pháp dạy học, tạo môi trường học tập tích cực và phát triển toàn diện năng lực cho học sinh tiểu học.