Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục theo Nghị quyết 29-NQ/TW năm 2013, việc phát triển năng lực học sinh trở thành mục tiêu trọng tâm của chương trình giáo dục phổ thông 2018. Môn Toán lớp 2 giữ vai trò then chốt trong việc hình thành và phát triển năng lực toán học cho học sinh tiểu học, đặc biệt trong giai đoạn đầu của bậc tiểu học, khi học sinh cần tiếp cận kiến thức một cách trực quan, sinh động. Theo khảo sát tại huyện Thủy Nguyên, thành phố Hải Phòng, có khoảng 91% giáo viên nhận thức rõ sự cần thiết của việc tổ chức hoạt động dạy học nhằm phát triển năng lực toán học cho học sinh lớp 2. Tuy nhiên, thực tế cho thấy việc tổ chức các hoạt động này còn nhiều hạn chế, với chỉ khoảng 18,6% giáo viên thường xuyên tạo cơ hội phát triển năng lực toán học trong quá trình dạy học. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đề xuất các biện pháp tổ chức hoạt động dạy học môn Toán lớp 2 theo chương trình giáo dục phổ thông 2018, góp phần phát triển năng lực toán học cho học sinh, từ đó nâng cao chất lượng dạy học môn Toán ở tiểu học. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hoạt động mở đầu và vận dụng, trải nghiệm trong dạy học môn Toán lớp 2 tại các trường tiểu học trên địa bàn huyện Thủy Nguyên, Hải Phòng, trong năm học 2022-2023. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc hỗ trợ giáo viên đổi mới phương pháp dạy học, đồng thời nâng cao sự hứng thú và năng lực giải quyết vấn đề toán học của học sinh tiểu học.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết về hoạt động dạy học phát triển năng lực, trong đó nhấn mạnh vai trò chủ đạo của giáo viên trong việc tổ chức, điều khiển hoạt động học tập của học sinh nhằm hình thành năng lực nhận thức và hành động. Khái niệm năng lực được hiểu là tập hợp các thuộc tính cá nhân, bao gồm kiến thức, kỹ năng, thái độ và phẩm chất, cho phép học sinh thực hiện thành công các nhiệm vụ học tập. Năng lực toán học được cấu thành từ các thành phần chính: năng lực tư duy, năng lực giải quyết vấn đề, năng lực giao tiếp toán học và năng lực sử dụng công cụ học toán. Mô hình tổ chức hoạt động dạy học theo chương trình giáo dục phổ thông 2018 gồm các bước: xác định yêu cầu cần đạt, thiết kế hoạt động dạy học, tổ chức thực hiện, đánh giá và hiệu chỉnh. Các nguyên tắc tổ chức hoạt động dạy học bao gồm đảm bảo tính mục tiêu, tính thực tiễn, tính khoa học và tính tích cực của học sinh.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực nghiệm sư phạm. Nguồn dữ liệu chính bao gồm khảo sát 55 giáo viên và 190 học sinh lớp 2 tại 5 trường tiểu học trên địa bàn huyện Thủy Nguyên, Hải Phòng. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu thuận tiện nhằm thu thập thông tin phản ánh thực trạng tổ chức hoạt động dạy học môn Toán lớp 2. Phương pháp thu thập dữ liệu gồm quan sát, phỏng vấn sâu giáo viên và học sinh, đồng thời sử dụng phiếu điều tra và bài kiểm tra thực nghiệm. Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phương pháp thống kê mô tả, tính tỷ lệ phần trăm và so sánh kết quả giữa nhóm thực nghiệm và đối chứng. Thời gian nghiên cứu kéo dài trong năm học 2022-2023, với kế hoạch thực nghiệm sư phạm gồm các giai đoạn: khảo sát thực trạng, đề xuất biện pháp, thực hiện thực nghiệm và đánh giá kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của giáo viên về phát triển năng lực toán học: Khoảng 91% giáo viên khảo sát cho rằng việc tổ chức hoạt động dạy học nhằm phát triển năng lực toán học cho học sinh là cần thiết hoặc rất cần thiết. Tuy nhiên, chỉ có khoảng 18,6% giáo viên thường xuyên tạo cơ hội phát triển năng lực toán học trong quá trình dạy học.

  2. Mức độ sử dụng phương pháp dạy học: Phương pháp giảng giải thuyết trình được 62,7% giáo viên sử dụng thường xuyên, trong khi các phương pháp tích cực như gợi mở, đặt và giải quyết vấn đề chỉ được khoảng 24,3% giáo viên thường xuyên áp dụng. Phương pháp luyện tập thực hành được sử dụng thường xuyên bởi 50,2% giáo viên.

  3. Thực trạng hoạt động dạy học: Các hoạt động mở đầu, hình thành kiến thức mới, luyện tập thực hành và vận dụng trải nghiệm đều được giáo viên tổ chức ở mức độ thỉnh thoảng hoặc hiếm khi, với tỷ lệ thường xuyên thấp, lần lượt là 24,6%, 20,3%, 25,7% và 18,5%.

  4. Khó khăn của giáo viên: 47,2% giáo viên gặp trở ngại trong việc tìm các biện pháp sư phạm để phát triển năng lực toán học cho học sinh, 27,2% gặp khó khăn khi thiết kế các hoạt động học tập phù hợp.

  5. Thái độ và hành vi của học sinh: Khoảng 65,4% học sinh yêu thích môn Toán, tuy nhiên 63,6% học sinh có xu hướng ỷ lại khi gặp bài toán khó, nhờ người thân hoặc bỏ qua bài toán thay vì tự giải quyết.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy giáo viên đã nhận thức rõ tầm quan trọng của việc phát triển năng lực toán học cho học sinh lớp 2, phù hợp với quan điểm đổi mới giáo dục theo chương trình phổ thông 2018. Tuy nhiên, việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực còn hạn chế, giáo viên vẫn chủ yếu sử dụng phương pháp truyền thống giảng giải thuyết trình, dẫn đến việc học sinh chưa được phát huy tối đa năng lực tư duy và giải quyết vấn đề. Thực trạng này tương đồng với các nghiên cứu trong ngành giáo dục tiểu học, cho thấy sự cần thiết phải nâng cao năng lực sư phạm và đổi mới phương pháp dạy học cho giáo viên. Việc học sinh còn ỷ lại khi gặp khó khăn phản ánh nhu cầu tăng cường các hoạt động vận dụng, trải nghiệm thực tế nhằm phát triển kỹ năng tự học và giải quyết vấn đề. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ sử dụng các phương pháp dạy học và mức độ tạo cơ hội phát triển năng lực trong các hoạt động dạy học, giúp minh họa rõ nét sự chênh lệch giữa nhận thức và thực tiễn áp dụng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về phương pháp dạy học tích cực, kỹ thuật tổ chức hoạt động dạy học phát triển năng lực toán học, nhằm nâng cao năng lực sư phạm cho giáo viên tiểu học. Thời gian thực hiện trong vòng 6 tháng, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm chủ trì.

  2. Xây dựng và áp dụng quy trình tổ chức hoạt động dạy học: Hướng dẫn giáo viên thực hiện quy trình gồm xác định yêu cầu cần đạt, thiết kế hoạt động, tổ chức thực hiện, đánh giá và hiệu chỉnh, đảm bảo tính khoa học và thực tiễn. Thời gian triển khai trong năm học tiếp theo, do các trường tiểu học chủ động thực hiện.

  3. Đa dạng hóa phương pháp dạy học: Khuyến khích giáo viên sử dụng các phương pháp gợi mở, đặt và giải quyết vấn đề, luyện tập thực hành, kết hợp với hoạt động trải nghiệm thực tế để phát huy tính tích cực, sáng tạo của học sinh. Chủ thể thực hiện là giáo viên, với sự hỗ trợ của ban giám hiệu nhà trường.

  4. Tăng cường hoạt động vận dụng, trải nghiệm: Tổ chức các hoạt động ngoại khóa, câu lạc bộ toán học, trò chơi học tập nhằm tạo môi trường thực hành, vận dụng kiến thức toán học vào đời sống. Thời gian thực hiện liên tục trong năm học, do nhà trường phối hợp với phụ huynh và cộng đồng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiểu học: Nghiên cứu giúp nâng cao kỹ năng tổ chức hoạt động dạy học phát triển năng lực toán học, đổi mới phương pháp giảng dạy, từ đó nâng cao hiệu quả giảng dạy và sự hứng thú của học sinh.

  2. Nhà quản lý giáo dục: Cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để xây dựng chính sách đào tạo, bồi dưỡng giáo viên, cũng như phát triển chương trình giáo dục phù hợp với định hướng đổi mới.

  3. Sinh viên ngành giáo dục tiểu học: Là tài liệu tham khảo quý giá trong quá trình học tập và nghiên cứu, giúp hiểu rõ hơn về phương pháp dạy học phát triển năng lực và thực trạng giáo dục tiểu học hiện nay.

  4. Các nhà nghiên cứu giáo dục: Cung cấp dữ liệu thực nghiệm và phân tích sâu sắc về tổ chức hoạt động dạy học môn Toán lớp 2, góp phần phát triển nghiên cứu trong lĩnh vực giáo dục tiểu học và đổi mới chương trình.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần phát triển năng lực toán học cho học sinh lớp 2?
    Phát triển năng lực toán học giúp học sinh hình thành tư duy logic, kỹ năng giải quyết vấn đề và vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tạo nền tảng vững chắc cho học tập các cấp học tiếp theo.

  2. Những khó khăn phổ biến của giáo viên khi tổ chức hoạt động dạy học phát triển năng lực?
    Giáo viên thường gặp khó khăn trong việc thiết kế hoạt động học phù hợp, thiếu kinh nghiệm sử dụng phương pháp tích cực và chưa quen với việc đánh giá năng lực học sinh.

  3. Phương pháp dạy học nào hiệu quả nhất để phát triển năng lực toán học?
    Phương pháp gợi mở, đặt và giải quyết vấn đề, kết hợp với luyện tập thực hành và hoạt động trải nghiệm được đánh giá cao trong việc phát huy năng lực tư duy và sáng tạo của học sinh.

  4. Làm thế nào để học sinh tăng cường sự chủ động khi học môn Toán?
    Tạo môi trường học tập tích cực, khuyến khích học sinh tham gia thảo luận, đặt câu hỏi, thực hành giải quyết các tình huống thực tế và nhận xét đánh giá lẫn nhau giúp tăng tính chủ động.

  5. Vai trò của hoạt động mở đầu trong tiết học Toán lớp 2 là gì?
    Hoạt động mở đầu tạo tâm thế hứng thú, kích thích sự tò mò và chuẩn bị kiến thức nền tảng cho học sinh, giúp các em sẵn sàng tiếp nhận nội dung bài học mới hiệu quả hơn.

Kết luận

  • Giáo viên tiểu học nhận thức rõ tầm quan trọng của việc phát triển năng lực toán học cho học sinh lớp 2, nhưng việc tổ chức hoạt động dạy học còn hạn chế và chưa đồng đều.
  • Phương pháp giảng dạy truyền thống vẫn chiếm ưu thế, trong khi các phương pháp tích cực chưa được áp dụng thường xuyên và hiệu quả.
  • Học sinh có sự yêu thích môn Toán nhưng còn thụ động, ỷ lại khi gặp khó khăn trong giải quyết bài toán.
  • Đề xuất các biện pháp cụ thể nhằm nâng cao năng lực sư phạm giáo viên, đổi mới phương pháp dạy học và tăng cường hoạt động vận dụng, trải nghiệm thực tế.
  • Tiếp tục thực nghiệm và đánh giá hiệu quả các biện pháp trong năm học tiếp theo để hoàn thiện mô hình tổ chức hoạt động dạy học phát triển năng lực toán học cho học sinh tiểu học.

Hành động tiếp theo: Các trường tiểu học và giáo viên cần triển khai áp dụng quy trình tổ chức hoạt động dạy học theo đề xuất, đồng thời tham gia các khóa bồi dưỡng nâng cao năng lực sư phạm. Các nhà quản lý giáo dục cần hỗ trợ về chính sách và nguồn lực để đảm bảo hiệu quả đổi mới giáo dục.