Tổng quan nghiên cứu

Thực phẩm chức năng (TPCN) ngày càng trở thành một phần không thể thiếu trong y học hiện đại với tỷ lệ sử dụng cao tại các thành phố lớn như TP. Hồ Chí Minh (43%) và Hà Nội (63%). Nhu cầu sử dụng TPCN của bệnh nhân rất lớn, tuy nhiên phần lớn bệnh nhân tự ý sử dụng mà không nhận được sự tư vấn từ bác sĩ, dẫn đến nguy cơ tác dụng phụ và tương tác thuốc không mong muốn. Nghiên cứu này nhằm khảo sát thái độ và quyết định tư vấn TPCN cho bệnh nhân của các bác sĩ tại Bệnh viện Da Liễu TP. Hồ Chí Minh trong khoảng thời gian từ tháng 2 đến tháng 4 năm 2017. Mục tiêu chính là đánh giá thái độ của bác sĩ về TPCN, xác định ảnh hưởng của đặc điểm dân số học và thái độ đến quyết định tư vấn, đồng thời kiểm định sự khác biệt trong thái độ và quyết định tư vấn theo các yếu tố như tuổi, giới tính, số năm kinh nghiệm và bằng cấp. Kết quả nghiên cứu sẽ cung cấp cơ sở khoa học cho các nhà quản lý y tế trong việc xây dựng chính sách quản lý và đào tạo phù hợp, góp phần nâng cao chất lượng chăm sóc sức khỏe cộng đồng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên lý thuyết thông tin bất cân xứng của Akerlof (1970), giải thích hiện tượng lựa chọn ngược và rủi ro đạo đức trong thị trường TPCN, khi bác sĩ và bệnh nhân có sự chênh lệch về thông tin về chất lượng và hiệu quả sản phẩm. Lý thuyết này giúp hiểu rõ nguyên nhân bác sĩ có thể thận trọng hoặc thiếu tự tin trong việc tư vấn TPCN. Ngoài ra, nghiên cứu áp dụng các khái niệm chuyên ngành về TPCN như định nghĩa của Bộ Y tế Việt Nam, các yếu tố hiệu quả, an toàn, đào tạo và mối quan hệ giữa TPCN với y học chính thống. Khung phân tích gồm 4 nhóm thành phần thái độ của bác sĩ: (1) Hiệu quả của TPCN; (2) Tính an toàn; (3) Đào tạo và nghiên cứu khoa học; (4) Quan hệ với y học chính thống. Các nghiên cứu thực nghiệm liên quan từ Ba Lan, Mỹ và các nước khác cũng được tham khảo để xây dựng bộ câu hỏi và khung phân tích phù hợp.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu phối hợp phương pháp định tính và định lượng. Nghiên cứu định tính được thực hiện qua khảo sát thử nghiệm với 6 bác sĩ để điều chỉnh bộ câu hỏi khảo sát dựa trên thang đo Likert 5 điểm. Nghiên cứu định lượng thu thập dữ liệu từ 100 bác sĩ đang công tác tại Bệnh viện Da Liễu TP. Hồ Chí Minh, sử dụng bảng câu hỏi khảo sát trực tiếp trong khoảng thời gian hơn 2 tháng (12/02/2017 - 15/04/2017). Cỡ mẫu được tính toán dựa trên phần mềm Sample size 2.0 của WHO với sai số tối đa 10%, đảm bảo tính đại diện. Dữ liệu được nhập liệu bằng Excel và phân tích bằng phần mềm STATA. Các phương pháp phân tích bao gồm thống kê mô tả, phân tích nhân tố khám phá (EFA) để đánh giá giá trị hội tụ và phân biệt của thang đo, kiểm định độ tin cậy bằng Cronbach’s Alpha, hồi quy Ordered Logit để phân tích tác động của các biến độc lập đến quyết định tư vấn, và kiểm định T-test, ANOVA để kiểm định sự khác biệt theo đặc điểm dân số học.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Đặc điểm mẫu nghiên cứu: Trong 98 phiếu khảo sát hợp lệ, tỷ lệ bác sĩ nữ chiếm 58,2%, độ tuổi trung bình 41 tuổi, số năm kinh nghiệm trung bình 14 năm. 51% bác sĩ có bằng chuyên khoa 1, 30,6% có bằng thạc sĩ, 5,1% có bằng tiến sĩ.

  2. Thái độ của bác sĩ về TPCN: Tỷ lệ đáp ứng tích cực về hiệu quả TPCN là 50,8%, về đào tạo và nghiên cứu khoa học là 82,1%, về quan hệ với y học chính thống là 82,2%, trong khi đó chỉ có 32,7% bác sĩ tin rằng TPCN an toàn cho bệnh nhân. Tỷ lệ bác sĩ quyết định tư vấn TPCN cho bệnh nhân chiếm 76,5%.

  3. Phân tích nhân tố và độ tin cậy: EFA xác định 3 nhân tố chính gồm: hiệu quả và đào tạo, quản lý, thực trạng sử dụng TPCN. Cronbach’s Alpha cho thấy nhân tố hiệu quả và đào tạo đạt 0,82, quản lý 0,57 (không đạt), thực trạng sử dụng 0,76.

  4. Tác động của đặc điểm dân số học và thái độ đến quyết định tư vấn: Hồi quy Ordered Logit cho thấy số năm kinh nghiệm có tác động âm đến quyết định tư vấn (mỗi năm kinh nghiệm tăng làm giảm 0,95% khả năng tư vấn), trong khi hiệu quả và đào tạo có tác động dương mạnh (tăng 1 điểm làm tăng 8,25% khả năng tư vấn). Giới tính, bằng cấp, quản lý và thực trạng sử dụng không có tác động đáng kể.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy thái độ tích cực về hiệu quả và đào tạo là yếu tố then chốt thúc đẩy bác sĩ tư vấn TPCN, phù hợp với các nghiên cứu quốc tế nhấn mạnh vai trò của kiến thức và đào tạo trong việc nâng cao sự tự tin của bác sĩ. Sự thận trọng của bác sĩ có nhiều năm kinh nghiệm có thể do họ nhận thức rõ hơn về rủi ro và tương tác thuốc, điều này phản ánh tính phức tạp trong quyết định tư vấn. Tỷ lệ bác sĩ tin tưởng vào độ an toàn thấp cho thấy cần tăng cường thông tin và nghiên cứu về an toàn TPCN. So sánh với nghiên cứu tại Ba Lan, thái độ tích cực của bác sĩ tại Việt Nam cao hơn về hiệu quả và đào tạo, cho thấy sự khác biệt về bối cảnh và nhận thức. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột so sánh tỷ lệ đáp ứng tích cực giữa các nhóm thái độ và bảng hồi quy chi tiết các biến ảnh hưởng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo chuyên sâu về TPCN cho bác sĩ: Xây dựng các khóa đào tạo chính quy và liên tục về kiến thức, hiệu quả và an toàn TPCN nhằm nâng cao năng lực tư vấn, hướng tới mục tiêu 80% bác sĩ được đào tạo trong vòng 2 năm tới, do Bộ Y tế phối hợp các trường đại học y thực hiện.

  2. Xây dựng chính sách quản lý minh bạch và đồng bộ về TPCN: Ban hành các quy định rõ ràng về tư vấn, quảng cáo và sử dụng TPCN, đảm bảo sự phối hợp giữa các cơ quan quản lý trong 1 năm tới, nhằm giảm thiểu thông tin bất cân xứng và rủi ro cho bệnh nhân.

  3. Phát triển hệ thống thông tin và truyền thông về TPCN: Tạo kênh thông tin chính thống, cập nhật thường xuyên về nghiên cứu, cảnh báo an toàn và hướng dẫn sử dụng TPCN cho bác sĩ và bệnh nhân, với mục tiêu 90% bác sĩ tiếp cận thông tin trong 6 tháng, do các bệnh viện và Sở Y tế triển khai.

  4. Khuyến khích nghiên cứu khoa học về hiệu quả và an toàn TPCN: Hỗ trợ các đề tài nghiên cứu lâm sàng và đánh giá tác dụng phụ của TPCN, nhằm cung cấp bằng chứng khoa học cho bác sĩ và nhà quản lý, đặt mục tiêu tăng 30% số nghiên cứu trong 3 năm tới, do các viện nghiên cứu và trường đại học thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Nhà quản lý y tế và cơ quan ban ngành: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách quản lý TPCN hiệu quả, giảm thiểu rủi ro cho người dân.

  2. Ban lãnh đạo các bệnh viện: Giúp hiểu rõ thái độ và quyết định tư vấn của bác sĩ, từ đó thiết kế chương trình đào tạo và quy trình tư vấn phù hợp.

  3. Các bác sĩ và nhân viên y tế: Cung cấp thông tin về thái độ chung và các yếu tố ảnh hưởng đến tư vấn TPCN, hỗ trợ nâng cao nhận thức và kỹ năng tư vấn.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành y tế, kinh tế phát triển: Là tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu, phân tích dữ liệu và ứng dụng lý thuyết thông tin bất cân xứng trong lĩnh vực y tế.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao thái độ của bác sĩ về TPCN lại quan trọng?
    Thái độ ảnh hưởng trực tiếp đến quyết định tư vấn, từ đó tác động đến việc sử dụng TPCN an toàn và hiệu quả của bệnh nhân. Ví dụ, bác sĩ có thái độ tích cực sẽ chủ động tư vấn, giúp bệnh nhân tránh tác dụng phụ.

  2. Số năm kinh nghiệm ảnh hưởng thế nào đến tư vấn TPCN?
    Bác sĩ có nhiều năm kinh nghiệm thường thận trọng hơn trong tư vấn do hiểu rõ rủi ro và tương tác thuốc, dẫn đến tỷ lệ tư vấn giảm nhẹ theo từng năm kinh nghiệm.

  3. Làm thế nào để cải thiện kiến thức của bác sĩ về TPCN?
    Thông qua các khóa đào tạo chính quy và liên tục, cập nhật thông tin khoa học mới, đồng thời phát triển tài liệu hướng dẫn và kênh truyền thông chính thống.

  4. Tại sao có sự khác biệt về quan điểm an toàn TPCN giữa các bác sĩ?
    Do thiếu thông tin đầy đủ và nghiên cứu khoa học về an toàn TPCN, cũng như sự đa dạng về kinh nghiệm và bằng cấp của bác sĩ.

  5. Nghiên cứu này có thể áp dụng cho các bệnh viện khác không?
    Có thể áp dụng tương tự cho các bệnh viện có đặc điểm tương đồng về quy mô và chuyên ngành, giúp đánh giá thái độ và quyết định tư vấn TPCN trong bối cảnh cụ thể.

Kết luận

  • Thái độ tích cực về hiệu quả và đào tạo là nhân tố chính thúc đẩy bác sĩ tư vấn TPCN cho bệnh nhân.
  • Số năm kinh nghiệm có ảnh hưởng ngược chiều, bác sĩ nhiều kinh nghiệm thận trọng hơn trong tư vấn.
  • Tỷ lệ bác sĩ tin tưởng vào độ an toàn của TPCN còn thấp, cần tăng cường nghiên cứu và thông tin.
  • Kết quả nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học cho việc xây dựng chính sách quản lý và đào tạo về TPCN tại Việt Nam.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai đào tạo, hoàn thiện chính sách và phát triển hệ thống thông tin về TPCN, mời các nhà quản lý và chuyên gia y tế cùng hành động để nâng cao chất lượng chăm sóc sức khỏe cộng đồng.