Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển mạnh mẽ của công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập kinh tế toàn cầu, nguồn nhân lực có phẩm chất và năng lực cao là yếu tố then chốt để đáp ứng yêu cầu xã hội. Đặc biệt, trong lĩnh vực y tế, nhu cầu chăm sóc sức khỏe ngày càng tăng, đòi hỏi chất lượng đào tạo nhân lực y tế phải được nâng cao. Theo chiến lược phát triển kinh tế - xã hội 2011 – 2020, ngành y tế Việt Nam tập trung vào 7 nhiệm vụ trọng tâm, trong đó có việc nâng cao hiệu quả công tác chăm sóc sức khỏe người bệnh và giảm tải bệnh viện. Đào tạo Cử nhân Điều dưỡng đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp nguồn nhân lực chất lượng cao, đáp ứng nhu cầu chăm sóc sức khỏe nhân dân.

Môn Thực hành chăm sóc sức khỏe người lớn bệnh ngoại khoa là một trong những môn học trọng yếu trong chương trình đào tạo Cử nhân Điều dưỡng tại Đại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh. Tuy nhiên, thực tế giảng dạy còn tồn tại nhiều hạn chế như phương pháp dạy học chưa đổi mới, sinh viên chưa phát huy được tính tích cực, chủ động và sáng tạo trong học tập. Trước thực trạng này, việc áp dụng phương pháp dạy học theo định hướng hoạt động (Action Learning) được xem là giải pháp hiệu quả nhằm nâng cao năng lực thực hành nghề nghiệp cho sinh viên.

Mục tiêu nghiên cứu là tổ chức dạy học thực hành theo học tập hoạt động cho môn Thực hành chăm sóc sức khỏe người lớn bệnh ngoại khoa nhằm nâng cao năng lực thực hành nghề Điều dưỡng của sinh viên tại Đại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh. Nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2012-2013 với đối tượng là 36 sinh viên Cử nhân Điều dưỡng, chia thành các nhóm thực hành song song để so sánh hiệu quả giữa phương pháp dạy học theo học tập hoạt động và phương pháp truyền thống. Kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc đổi mới phương pháp giảng dạy, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo nhân lực y tế.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình học tập hoạt động nổi bật:

  • Lý thuyết dạy học theo học tập hoạt động (Action Learning): Được phát triển bởi giáo sư Reg Revans từ những năm 1940, phương pháp này nhấn mạnh vai trò chủ động của người học trong việc giải quyết các vấn đề thực tiễn thông qua hoạt động nhóm, từ đó phát triển năng lực chuyên môn và kỹ năng xã hội. Theo Haith và Whittingham (2012), phương pháp này giúp xây dựng lòng tin, phát triển nghề nghiệp và khả năng thực hành dựa trên vấn đề.

  • Mô hình học tập xoắn ốc của Dewey: Trình bày quá trình học tập qua các giai đoạn trải nghiệm, phản hồi, ứng dụng và khái niệm hóa, giúp người học phát triển nhận thức sâu sắc và toàn diện.

  • Mô hình học tập Kolb: Tập trung vào chu trình học tập gồm kinh nghiệm cụ thể, quan sát phản hồi, khái quát hóa và thử nghiệm, hỗ trợ người học phát triển kỹ năng thực hành và tư duy phản biện.

  • Các khái niệm chính: Hoạt động, hành động, phương pháp dạy học, định hướng, học tập hoạt động, sản phẩm hoạt động, kỹ năng chuyên môn và kỹ năng xã hội.

Khung lý thuyết này làm nền tảng cho việc thiết kế quy trình dạy học theo học tập hoạt động, nhằm phát triển toàn diện năng lực của sinh viên Điều dưỡng.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp bao gồm:

  • Phương pháp tham khảo tài liệu: Thu thập và phân tích các văn bản pháp luật, tài liệu chuyên ngành, báo cáo khoa học liên quan đến đổi mới phương pháp dạy học và học tập hoạt động trong đào tạo y tế.

  • Phương pháp điều tra: Khảo sát thực trạng giảng dạy môn Thực hành chăm sóc sức khỏe người lớn bệnh ngoại khoa tại Đại học Y Dược TP. Hồ Chí Minh thông qua bảng hỏi với giảng viên và sinh viên. Cỡ mẫu gồm 36 sinh viên được chia thành 3 đợt thực hành, mỗi đợt chia thành 2 nhóm (mỗi nhóm 6 sinh viên) thực hành song song.

  • Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Thực hiện dạy học theo học tập hoạt động cho nhóm thực nghiệm, so sánh với nhóm đối chứng học theo phương pháp truyền thống (thuyết trình, làm theo hướng dẫn). Giáo viên hướng dẫn thực hiện các bước dạy học theo quy trình 4 giai đoạn: đưa ra vấn đề, lập kế hoạch, thực hiện và đánh giá.

  • Phương pháp thống kê toán học: Phân tích dữ liệu thu thập được từ bảng đánh giá của giảng viên và phiếu khảo sát sinh viên bằng các chỉ số thống kê mô tả và kiểm định ý nghĩa thống kê để đánh giá hiệu quả phương pháp dạy học.

Thời gian nghiên cứu kéo dài từ đầu năm học 2012 đến tháng 9 năm 2013, tập trung vào hai kỹ thuật thực hành chính: chăm sóc hậu môn nhân tạo và chăm sóc dẫn lưu.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Hiệu quả học tập tăng rõ rệt ở nhóm học theo học tập hoạt động: Kết quả đánh giá của giảng viên cho thấy nhóm học theo phương pháp học tập hoạt động đạt điểm trung bình cao hơn nhóm đối chứng với mức chênh lệch có ý nghĩa thống kê (p < 0.05). Cụ thể, điểm trung bình kỹ năng thực hành của nhóm học tập hoạt động đạt khoảng 85%, trong khi nhóm đối chứng chỉ đạt khoảng 70%.

  2. Tính tích cực và chủ động của sinh viên được nâng cao: Qua khảo sát thái độ, 90% sinh viên nhóm học tập hoạt động cho biết họ cảm thấy hứng thú và chủ động hơn trong quá trình học, so với 60% ở nhóm đối chứng. Mức độ thảo luận nhóm và hội ý cũng cao hơn 30% ở nhóm học tập hoạt động.

  3. Phát triển năng lực xã hội và kỹ năng giải quyết vấn đề: Sinh viên học theo học tập hoạt động thể hiện khả năng phối hợp nhóm tốt hơn, giải quyết các tình huống thực tế hiệu quả hơn, với tỷ lệ thành công trong các bài tập tình huống đạt 88%, so với 65% của nhóm đối chứng.

  4. Sinh viên đánh giá cao phương pháp học tập hoạt động: 95% sinh viên cho rằng phương pháp này giúp họ tích lũy kiến thức thực tiễn và kỹ năng nghề nghiệp hiệu quả hơn, đồng thời tạo môi trường học tập thân thiện, hỗ trợ sự phát triển cá nhân và nghề nghiệp.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu quốc tế về hiệu quả của phương pháp dạy học theo học tập hoạt động trong đào tạo y tế. Việc tăng điểm số kỹ năng thực hành và thái độ tích cực của sinh viên phản ánh sự phát huy tính chủ động, sáng tạo và khả năng tự học trong quá trình học tập. Sự phối hợp nhóm và giải quyết vấn đề được cải thiện nhờ vào việc tổ chức các hoạt động thực hành theo nhóm, tạo điều kiện cho sinh viên trao đổi, phản biện và học hỏi lẫn nhau.

So sánh với phương pháp truyền thống, dạy học theo học tập hoạt động không chỉ giúp sinh viên lĩnh hội kiến thức mà còn phát triển kỹ năng mềm và thái độ nghề nghiệp, điều này rất cần thiết trong môi trường chăm sóc sức khỏe hiện đại. Các biểu đồ so sánh điểm số kỹ năng, mức độ tích cực và thái độ học tập có thể minh họa rõ nét sự khác biệt giữa hai nhóm.

Tuy nhiên, việc áp dụng phương pháp này cũng gặp một số khó khăn như yêu cầu cao về kỹ năng tổ chức của giảng viên, thời gian chuẩn bị bài giảng và sự phối hợp nhóm của sinh viên. Do đó, cần có sự đầu tư và đào tạo phù hợp cho đội ngũ giảng viên để phát huy tối đa hiệu quả của phương pháp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Triển khai rộng rãi phương pháp dạy học theo học tập hoạt động trong đào tạo Điều dưỡng: Các cơ sở đào tạo cần xây dựng kế hoạch áp dụng phương pháp này cho các môn thực hành, đặc biệt là các môn có tính chất phức hợp và yêu cầu kỹ năng cao. Thời gian thực hiện đề xuất trong 2-3 năm tới, do các trường đại học chủ trì.

  2. Đào tạo và bồi dưỡng năng lực giảng viên: Tổ chức các khóa tập huấn, hội thảo nâng cao kỹ năng thiết kế bài giảng và tổ chức dạy học theo học tập hoạt động cho giảng viên. Mục tiêu nâng cao năng lực giảng dạy tích cực, thời gian thực hiện trong vòng 1 năm, do các khoa đào tạo và phòng đào tạo phối hợp thực hiện.

  3. Xây dựng tài liệu và quy trình dạy học chuẩn: Phát triển bộ tài liệu hướng dẫn, quy trình dạy học theo học tập hoạt động cho từng môn học, đảm bảo tính khoa học và phù hợp với đặc thù ngành Điều dưỡng. Thời gian hoàn thiện trong 1 năm, do bộ môn Điều dưỡng và các chuyên gia giáo dục học phối hợp thực hiện.

  4. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất và trang thiết bị: Đảm bảo điều kiện thực hành tốt, hỗ trợ sinh viên thực hiện các hoạt động học tập nhóm và thực hành kỹ năng. Thời gian đầu tư trong 2 năm, do nhà trường và các đơn vị liên quan chịu trách nhiệm.

  5. Xây dựng hệ thống đánh giá hiệu quả dạy học: Thiết kế các công cụ đánh giá toàn diện về kiến thức, kỹ năng và thái độ của sinh viên sau khi áp dụng phương pháp học tập hoạt động, nhằm điều chỉnh và nâng cao chất lượng đào tạo. Thời gian triển khai trong 1 năm, do phòng khảo thí và đảm bảo chất lượng chủ trì.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giảng viên và cán bộ đào tạo ngành Điều dưỡng: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để đổi mới phương pháp giảng dạy, nâng cao hiệu quả đào tạo kỹ năng thực hành cho sinh viên.

  2. Sinh viên ngành Điều dưỡng và y tế: Giúp hiểu rõ về phương pháp học tập tích cực, phát triển kỹ năng tự học, giải quyết vấn đề và làm việc nhóm trong quá trình học tập và thực hành.

  3. Nhà quản lý giáo dục y tế: Cung cấp dữ liệu và đề xuất chính sách nhằm cải tiến chương trình đào tạo, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực y tế đáp ứng yêu cầu xã hội.

  4. Các nhà nghiên cứu giáo dục học và đào tạo nghề: Tham khảo mô hình nghiên cứu, phương pháp thực nghiệm và kết quả đánh giá hiệu quả phương pháp dạy học theo học tập hoạt động trong lĩnh vực đào tạo y tế.

Câu hỏi thường gặp

  1. Phương pháp dạy học theo học tập hoạt động là gì?
    Là phương pháp dạy học tích cực, trong đó người học chủ động tham gia vào các hoạt động giải quyết vấn đề thực tiễn, từ đó phát triển kiến thức, kỹ năng và thái độ nghề nghiệp. Ví dụ, sinh viên thực hành kỹ thuật chăm sóc hậu môn nhân tạo theo nhóm, tự lập kế hoạch và đánh giá kết quả.

  2. Phương pháp này khác gì so với phương pháp truyền thống?
    Khác biệt chính là sự chủ động của sinh viên trong học tập, thay vì chỉ nghe giảng và làm theo hướng dẫn, sinh viên tham gia tích cực vào quá trình học, thảo luận và phản biện, giúp nâng cao hiệu quả học tập và kỹ năng thực hành.

  3. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả của phương pháp học tập hoạt động?
    Thông qua các công cụ đánh giá như bảng điểm kỹ năng thực hành của giảng viên, phiếu khảo sát thái độ và sự hài lòng của sinh viên, cũng như so sánh kết quả học tập giữa nhóm áp dụng phương pháp và nhóm đối chứng.

  4. Có khó khăn gì khi áp dụng phương pháp này không?
    Khó khăn gồm yêu cầu cao về kỹ năng tổ chức của giảng viên, thời gian chuẩn bị bài giảng, và sự phối hợp nhóm của sinh viên. Cần có đào tạo và hỗ trợ phù hợp để khắc phục.

  5. Phương pháp này có thể áp dụng cho các môn học khác không?
    Có thể áp dụng rộng rãi cho các môn học thực hành và kỹ năng trong đào tạo y tế và các ngành nghề khác, đặc biệt những môn đòi hỏi phát triển kỹ năng nghề nghiệp và tư duy giải quyết vấn đề.

Kết luận

  • Dạy học theo định hướng hoạt động giúp nâng cao hiệu quả học tập và phát triển toàn diện năng lực của sinh viên Điều dưỡng trong môn Thực hành chăm sóc sức khỏe người lớn bệnh ngoại khoa.
  • Phương pháp này thúc đẩy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và kỹ năng làm việc nhóm của sinh viên, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo.
  • Kết quả thực nghiệm cho thấy nhóm học theo học tập hoạt động đạt điểm kỹ năng thực hành cao hơn nhóm học truyền thống với ý nghĩa thống kê rõ ràng.
  • Cần có sự đầu tư đồng bộ về đào tạo giảng viên, xây dựng tài liệu, cơ sở vật chất và hệ thống đánh giá để triển khai hiệu quả phương pháp này.
  • Đề xuất các bước tiếp theo gồm mở rộng áp dụng phương pháp, đào tạo bồi dưỡng giảng viên và hoàn thiện quy trình dạy học trong 2-3 năm tới nhằm nâng cao chất lượng đào tạo Điều dưỡng.

Call to action: Các cơ sở đào tạo và giảng viên ngành Điều dưỡng nên nghiên cứu, áp dụng và phát triển phương pháp dạy học theo học tập hoạt động để đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục và nâng cao chất lượng nguồn nhân lực y tế trong tương lai.