Tổng quan nghiên cứu
Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội và hội nhập quốc tế, việc xây dựng văn hóa ứng xử trong trường học trở thành một nhiệm vụ cấp thiết nhằm nâng cao chất lượng giáo dục và phát triển nhân cách học sinh. Theo Quyết định số 1299/QĐ-TTg ngày 03/10/2018 của Thủ tướng Chính phủ, đề án “Xây dựng văn hóa ứng xử trong trường học giai đoạn 2018-2025” đặt mục tiêu tạo chuyển biến căn bản về ứng xử văn hóa của cán bộ quản lý, giáo viên, nhân viên và học sinh. Tại huyện Chư Sê, tỉnh Gia Lai, với 12 trường trung học cơ sở (THCS) và hơn 5.000 học sinh, việc quản lý xây dựng văn hóa ứng xử của học sinh đang được quan tâm nhưng vẫn còn nhiều hạn chế trong công tác lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá.
Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là khảo sát thực trạng quản lý xây dựng văn hóa ứng xử của học sinh tại các trường THCS huyện Chư Sê, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả công tác này. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 5 trường THCS tiêu biểu trên địa bàn huyện, khảo sát 343 đối tượng gồm cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh khối 8, 9. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần xây dựng môi trường giáo dục lành mạnh, thân thiện, nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện và phát triển nhân cách học sinh, đồng thời hỗ trợ công tác quản lý giáo dục tại địa phương.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và văn hóa ứng xử trong nhà trường. Hai lý thuyết trọng tâm gồm:
Lý thuyết quản lý giáo dục: Quản lý giáo dục được hiểu là hoạt động điều hành, phối hợp các lực lượng giáo dục nhằm đẩy mạnh công tác giáo dục và đào tạo thế hệ trẻ theo yêu cầu phát triển xã hội. Quản lý xây dựng văn hóa ứng xử là sự tác động có hệ thống, có kế hoạch của chủ thể quản lý đến các mặt hoạt động nhằm hình thành môi trường văn hóa lành mạnh trong nhà trường.
Lý thuyết văn hóa ứng xử: Văn hóa ứng xử là tập hợp các chuẩn mực xã hội về ứng xử, định hướng thái độ, hành vi của con người trong các mối quan hệ xã hội. Theo Edgar H. Schein, văn hóa ứng xử được xây dựng thông qua quá trình học hỏi và tương tác giữa các thành viên trong tổ chức, trong đó vai trò của lãnh đạo và các lực lượng giáo dục là then chốt.
Các khái niệm chính bao gồm: quản lý, quản lý giáo dục, quản lý nhà trường, văn hóa, văn hóa nhà trường, văn hóa ứng xử, xây dựng văn hóa ứng xử, và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý xây dựng văn hóa ứng xử.
Phương pháp nghiên cứu
Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định lượng và định tính:
Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 343 phiếu khảo sát gồm 118 giáo viên, 189 học sinh và 36 cán bộ quản lý tại 5 trường THCS huyện Chư Sê. Ngoài ra, phỏng vấn sâu 13 cán bộ quản lý và giáo viên để bổ sung dữ liệu định tính.
Phương pháp phân tích: Sử dụng phần mềm SPSS để xử lý số liệu định lượng, áp dụng các thống kê mô tả như phần trăm, điểm trung bình để đánh giá mức độ nhận thức, thực hiện và hiệu quả công tác quản lý xây dựng văn hóa ứng xử. Phân tích định tính dựa trên nội dung phỏng vấn sâu nhằm làm rõ nguyên nhân và đề xuất giải pháp.
Timeline nghiên cứu: Khảo sát và thu thập dữ liệu được thực hiện trong 2 tháng (12/2021 - 01/2022), phân tích và tổng hợp kết quả trong các tháng tiếp theo để hoàn thiện luận văn.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Nhận thức về vai trò xây dựng văn hóa ứng xử: 94,8% cán bộ quản lý và 94,4% học sinh đánh giá văn hóa ứng xử là yếu tố rất quan trọng trong hoạt động giáo dục. Tuy nhiên, vẫn còn khoảng 5% chưa nhận thức đầy đủ về tầm quan trọng này.
Thực trạng quản lý xây dựng văn hóa ứng xử: Các trường đã xây dựng kế hoạch giáo dục văn hóa ứng xử nhưng mức độ chi tiết và khả thi còn hạn chế. Điểm trung bình đánh giá mức độ thực hiện kế hoạch là khoảng 2,1 trên thang 3, cho thấy mức độ khá nhưng chưa đạt tốt.
Hoạt động giáo dục văn hóa ứng xử: Các hình thức như sinh hoạt lớp, câu lạc bộ phát thanh, hoạt động ngoài giờ lên lớp được tổ chức thường xuyên với tỷ lệ tham gia học sinh đạt trên 80%. Tuy nhiên, hiệu quả giáo dục còn chưa đồng đều giữa các trường.
Yếu tố ảnh hưởng đến quản lý: Năng lực quản lý của hiệu trưởng và nhận thức của giáo viên là yếu tố chủ quan quan trọng nhất, chiếm trên 70% ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý. Yếu tố khách quan như cơ sở vật chất, sự phối hợp gia đình - nhà trường - xã hội cũng đóng vai trò thiết yếu.
Thảo luận kết quả
Kết quả khảo sát cho thấy nhận thức về tầm quan trọng của văn hóa ứng xử trong nhà trường đã được nâng cao, phù hợp với các nghiên cứu trong nước và quốc tế về vai trò của văn hóa học đường trong phát triển nhân cách học sinh. Tuy nhiên, việc triển khai các kế hoạch quản lý còn chưa đồng bộ và thiếu sự kiểm tra, đánh giá thường xuyên, dẫn đến hiệu quả chưa cao.
So sánh với các nghiên cứu ở nước ngoài, như báo cáo của Bộ Giáo dục Anh (2012), việc xây dựng bầu không khí ứng xử thân thiện và văn hóa ứng xử tích cực có tác động rõ rệt đến chất lượng giáo dục và giảm thiểu bạo lực học đường. Tại huyện Chư Sê, mặc dù có nhiều hoạt động giáo dục văn hóa ứng xử, nhưng sự phối hợp giữa các lực lượng giáo dục và gia đình còn hạn chế, ảnh hưởng đến sự phát triển toàn diện của học sinh.
Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ nhận thức của các nhóm đối tượng về vai trò văn hóa ứng xử, bảng so sánh mức độ thực hiện kế hoạch quản lý giữa các trường, và biểu đồ tròn phân bố các hình thức giáo dục văn hóa ứng xử được áp dụng.
Đề xuất và khuyến nghị
Tăng cường tuyên truyền, nâng cao nhận thức: Triển khai các chương trình tập huấn, hội thảo cho cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh về vai trò và nội dung xây dựng văn hóa ứng xử. Mục tiêu đạt 100% cán bộ, giáo viên và học sinh được đào tạo trong vòng 1 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện phối hợp với các trường.
Nâng cao năng lực quản lý cho hiệu trưởng và giáo viên: Tổ chức các khóa bồi dưỡng nghiệp vụ quản lý giáo dục văn hóa ứng xử, kỹ năng giao tiếp sư phạm. Mục tiêu nâng điểm đánh giá năng lực quản lý lên trên 2,5/3 trong 2 năm. Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo Gia Lai.
Phối hợp chặt chẽ giữa nhà trường, gia đình và xã hội: Xây dựng cơ chế phối hợp thường xuyên, tổ chức các buổi họp phụ huynh định kỳ để trao đổi về giáo dục văn hóa ứng xử. Mục tiêu tăng tỷ lệ phụ huynh tham gia trên 80% trong năm học tiếp theo. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu các trường và Hội phụ huynh học sinh.
Đa dạng hóa hình thức giáo dục văn hóa ứng xử: Phát triển các câu lạc bộ, hoạt động trải nghiệm, sử dụng mạng xã hội để tuyên truyền và giám sát văn hóa ứng xử. Mục tiêu tăng số lượng hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp về văn hóa ứng xử lên ít nhất 6 hoạt động/năm. Chủ thể thực hiện: Giáo viên chủ nhiệm và các tổ chức Đoàn, Hội trong trường.
Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất và nguồn lực tài chính: Đề xuất cấp trên hỗ trợ kinh phí, trang thiết bị phục vụ các hoạt động giáo dục văn hóa ứng xử. Mục tiêu nâng tỷ lệ phòng học kiên cố và trang thiết bị hiện đại lên trên 95% trong 3 năm. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, Phòng Giáo dục và Đào tạo.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Cán bộ quản lý giáo dục: Hiệu trưởng, phó hiệu trưởng các trường THCS có thể áp dụng các biện pháp quản lý xây dựng văn hóa ứng xử phù hợp với đặc điểm địa phương, nâng cao hiệu quả công tác quản lý.
Giáo viên và nhân viên nhà trường: Nắm bắt các phương pháp giáo dục văn hóa ứng xử, kỹ năng giao tiếp sư phạm để thực hiện tốt vai trò giáo dục và làm gương cho học sinh.
Nhà hoạch định chính sách giáo dục: Sử dụng kết quả nghiên cứu để xây dựng các chính sách, chương trình đào tạo, bồi dưỡng nâng cao năng lực quản lý và giáo dục văn hóa ứng xử trong nhà trường.
Phụ huynh và cộng đồng xã hội: Hiểu rõ vai trò phối hợp với nhà trường trong giáo dục văn hóa ứng xử cho học sinh, từ đó tạo môi trường giáo dục toàn diện và bền vững.
Câu hỏi thường gặp
Văn hóa ứng xử trong trường học là gì?
Văn hóa ứng xử là tập hợp các chuẩn mực, giá trị và hành vi giao tiếp giữa các thành viên trong nhà trường nhằm xây dựng môi trường học tập lành mạnh, thân thiện. Ví dụ, học sinh biết kính trọng thầy cô, tôn trọng bạn bè và tuân thủ nội quy nhà trường.Tại sao quản lý xây dựng văn hóa ứng xử lại quan trọng?
Quản lý giúp định hướng, tổ chức và kiểm soát các hoạt động giáo dục văn hóa ứng xử, đảm bảo mục tiêu phát triển nhân cách học sinh và nâng cao chất lượng giáo dục. Theo khảo sát, hiệu quả quản lý tốt giúp giảm thiểu các hành vi lệch chuẩn trong trường học.Những yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý văn hóa ứng xử?
Bao gồm năng lực quản lý của hiệu trưởng, nhận thức và thái độ của giáo viên, sự phối hợp giữa nhà trường và gia đình, cũng như điều kiện cơ sở vật chất và nguồn lực tài chính. Ví dụ, trường có cơ sở vật chất tốt thường tổ chức hoạt động giáo dục hiệu quả hơn.Các hình thức giáo dục văn hóa ứng xử phổ biến hiện nay?
Sinh hoạt lớp, câu lạc bộ phát thanh, hoạt động ngoài giờ lên lớp, sử dụng mạng xã hội để tuyên truyền và giám sát. Những hình thức này giúp học sinh tiếp cận kiến thức và thực hành kỹ năng ứng xử trong môi trường thân thiện.Làm thế nào để phụ huynh phối hợp hiệu quả với nhà trường trong giáo dục văn hóa ứng xử?
Phụ huynh cần tham gia các buổi họp, trao đổi thường xuyên với giáo viên, đồng thời giáo dục con em tại gia đình theo các chuẩn mực ứng xử phù hợp. Sự phối hợp này góp phần tạo môi trường giáo dục đồng bộ và bền vững.
Kết luận
- Quản lý xây dựng văn hóa ứng xử tại các trường THCS huyện Chư Sê có nhận thức tốt nhưng còn nhiều hạn chế trong tổ chức và kiểm tra đánh giá.
- Năng lực quản lý của hiệu trưởng và sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội là yếu tố quyết định hiệu quả công tác này.
- Các hình thức giáo dục văn hóa ứng xử đã được triển khai đa dạng nhưng cần nâng cao chất lượng và tính đồng bộ.
- Đề xuất các biện pháp quản lý cụ thể nhằm nâng cao nhận thức, năng lực quản lý, phối hợp liên ngành và đầu tư cơ sở vật chất.
- Tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và áp dụng các giải pháp trong thực tiễn nhằm xây dựng môi trường giáo dục văn hóa lành mạnh, thân thiện, góp phần phát triển toàn diện học sinh.
Hành động tiếp theo: Các trường THCS huyện Chư Sê cần triển khai ngay các biện pháp đề xuất, đồng thời Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện phối hợp với Sở Giáo dục và Đào tạo Gia Lai tổ chức các khóa bồi dưỡng nâng cao năng lực quản lý và giáo dục văn hóa ứng xử. Để biết thêm chi tiết và nhận hỗ trợ chuyên môn, quý độc giả và nhà quản lý giáo dục có thể liên hệ trực tiếp với Phòng Giáo dục huyện Chư Sê.