Tổng quan nghiên cứu

Quản lý nhà nước về văn hóa đóng vai trò then chốt trong việc phát triển kinh tế - xã hội bền vững, đặc biệt trong bối cảnh chuyển đổi sang nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa. Huyện Phù Mỹ, tỉnh Bình Định, với dân số khoảng 161.662 người và diện tích 555,92 km², là một địa phương có bề dày lịch sử văn hóa và nhiều di tích lịch sử - văn hóa quan trọng. Tuy nhiên, công tác quản lý nhà nước về văn hóa tại đây đang đối mặt với nhiều thách thức như hạn chế về nguồn nhân lực, kinh phí đầu tư còn thấp, và sự phức tạp trong việc bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm hệ thống hóa các vấn đề lý luận về quản lý nhà nước về văn hóa, khảo sát thực trạng công tác quản lý văn hóa tại huyện Phù Mỹ trong giai đoạn 2015-2020, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý. Nghiên cứu có phạm vi tập trung vào các hoạt động văn hóa như thông tin tuyên truyền, quản lý di tích lịch sử - văn hóa, lễ hội truyền thống, xây dựng đời sống văn hóa cơ sở và quản lý các thiết chế văn hóa trên địa bàn huyện.

Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho chính quyền địa phương trong việc đổi mới công tác quản lý văn hóa, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững, đồng thời làm tài liệu tham khảo cho các địa phương lân cận và các nhà nghiên cứu trong lĩnh vực quản lý văn hóa.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý nhà nước và quản lý văn hóa, trong đó nhấn mạnh vai trò của nhà nước trong việc định hướng, tổ chức và điều hành các hoạt động văn hóa nhằm phát triển bền vững nền văn hóa dân tộc. Hai lý thuyết trọng tâm gồm:

  • Lý thuyết quản lý nhà nước về văn hóa: Xác định quản lý nhà nước là sự tác động có tổ chức, có định hướng của chủ thể quản lý đến đối tượng quản lý thông qua hệ thống pháp luật, chính sách nhằm bảo đảm sự phát triển văn hóa phù hợp với mục tiêu xã hội.

  • Lý thuyết phát triển văn hóa bền vững: Nhấn mạnh sự gắn kết giữa phát triển văn hóa với phát triển kinh tế, xã hội và con người, coi văn hóa vừa là nền tảng tinh thần vừa là động lực thúc đẩy sự phát triển toàn diện.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: văn hóa, quản lý, quản lý nhà nước về văn hóa, thiết chế văn hóa, di tích lịch sử - văn hóa, lễ hội truyền thống, xây dựng đời sống văn hóa cơ sở.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng:

  • Nguồn dữ liệu: Bao gồm tài liệu thứ cấp từ các văn bản pháp luật, báo cáo ngành, các nghiên cứu trước đây và dữ liệu sơ cấp thu thập qua khảo sát thực địa tại huyện Phù Mỹ.

  • Phương pháp thu thập dữ liệu: Phỏng vấn sâu cán bộ quản lý văn hóa, người dân địa phương; quan sát trực tiếp các hoạt động văn hóa, lễ hội; thu thập số liệu thống kê về các hoạt động văn hóa, di tích và thiết chế văn hóa.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích tổng hợp, so sánh, thống kê mô tả và phân tích nội dung nhằm đánh giá thực trạng, xác định các điểm mạnh, hạn chế và nguyên nhân.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Phỏng vấn khoảng 30 cán bộ và người dân đại diện các xã, thị trấn; khảo sát 19 đơn vị hành chính cấp xã trên địa bàn huyện.

  • Timeline nghiên cứu: Tập trung khảo sát và thu thập dữ liệu trong giai đoạn 2019-2020, phân tích và đề xuất giải pháp trong năm 2020.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nguồn nhân lực quản lý văn hóa còn hạn chế: Phòng Văn hóa - Thông tin huyện Phù Mỹ có 5 cán bộ chính thức, trong đó đa số là cán bộ trẻ, mới được đào tạo và thiếu kinh nghiệm thực tiễn. 19 xã, thị trấn có 19 cán bộ văn hóa, chỉ 15 người có trình độ đại học, trong đó 7 người chuyên ngành văn hóa. Tỷ lệ cán bộ chưa được đào tạo bài bản còn cao, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý.

  2. Cơ sở vật chất và nguồn tài chính: Hệ thống thiết chế văn hóa gồm 52 nhà văn hóa khu phố, tuy nhiên nhiều công trình xuống cấp, quy mô nhỏ chưa đạt chuẩn. Ngân sách hàng năm do UBND huyện giao và các nguồn xã hội hóa chỉ đáp ứng khoảng 70-80% nhu cầu phát triển văn hóa. Việc huy động nguồn lực xã hội hóa còn hạn chế.

  3. Hoạt động thông tin tuyên truyền hiệu quả: 100% xã, thị trấn được lắp đặt hệ thống loa truyền thanh cơ sở, phát sóng 2 buổi/ngày, giúp tuyên truyền các chủ trương, chính sách đến người dân. Các hình thức tuyên truyền lưu động, panô, băng rôn được tổ chức thường xuyên, đặc biệt trong các dịp lễ lớn.

  4. Quản lý di tích và lễ hội truyền thống: Huyện có trên 50 di tích, trong đó 36 di tích được xếp hạng cấp quốc gia và tỉnh. Công tác bảo tồn, tôn tạo di tích được quan tâm nhưng còn gặp khó khăn về kinh phí. Hơn 15 lễ hội truyền thống được duy trì, tuy nhiên hiện tượng thương mại hóa, mất bản sắc văn hóa trong lễ hội đang gia tăng.

  5. Xây dựng đời sống văn hóa cơ sở: Tỷ lệ hộ gia đình đạt danh hiệu “Gia đình văn hóa” tăng từ 86% năm 2015 lên 95% năm 2019. Tỷ lệ khu dân cư văn hóa đạt 63,47% năm 2019, tăng 6,47% so với năm trước. Phong trào xây dựng cơ quan, đơn vị văn hóa cũng được triển khai hiệu quả với 59 cơ quan, đơn vị đạt chuẩn năm 2019.

Thảo luận kết quả

Nguồn nhân lực trẻ, thiếu kinh nghiệm và chưa đồng đều về trình độ chuyên môn là nguyên nhân chính làm giảm hiệu quả quản lý văn hóa tại huyện Phù Mỹ. So với một số địa phương khác trong tỉnh, tỷ lệ cán bộ được đào tạo bài bản còn thấp, dẫn đến việc cập nhật văn bản pháp luật và hướng dẫn nghiệp vụ chưa kịp thời.

Cơ sở vật chất thiết chế văn hóa chưa đồng bộ, nhiều công trình xuống cấp ảnh hưởng đến chất lượng hoạt động văn hóa cơ sở. Ngân sách hạn chế buộc địa phương phải tăng cường huy động nguồn lực xã hội hóa, tuy nhiên việc này chưa được tổ chức bài bản và hiệu quả.

Hoạt động tuyên truyền được đánh giá cao nhờ hệ thống truyền thanh cơ sở phủ sóng toàn huyện, góp phần nâng cao nhận thức của người dân về văn hóa, pháp luật và các chủ trương của Đảng, Nhà nước. Tuy nhiên, việc tuyên truyền về lễ hội truyền thống còn chưa đồng đều, nhiều lễ hội chưa được quảng bá rộng rãi.

Việc bảo tồn di tích lịch sử - văn hóa gặp khó khăn do nguồn kinh phí hạn chế và sự xuống cấp nhanh của nhiều di tích chưa được xếp hạng. Hiện tượng thương mại hóa lễ hội làm giảm giá trị văn hóa truyền thống, đòi hỏi sự quản lý chặt chẽ hơn từ chính quyền địa phương.

Phong trào xây dựng đời sống văn hóa cơ sở có sự chuyển biến tích cực, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống và giữ gìn các giá trị văn hóa truyền thống. Tuy nhiên, tỷ lệ xã đạt chuẩn văn hóa còn thấp, cho thấy cần có sự hỗ trợ và hướng dẫn kỹ thuật nhiều hơn.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện tỷ lệ cán bộ có trình độ chuyên môn, tỷ lệ hộ gia đình và khu dân cư đạt danh hiệu văn hóa qua các năm, cũng như bảng tổng hợp số lượng di tích và lễ hội được quản lý, bảo tồn.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng cán bộ quản lý văn hóa: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu, tập huấn nghiệp vụ cho cán bộ văn hóa huyện và cơ sở nhằm nâng cao trình độ chuyên môn và kinh nghiệm thực tiễn. Mục tiêu đạt 100% cán bộ văn hóa cơ sở có trình độ đại học chuyên ngành trong vòng 3 năm. Chủ thể thực hiện: UBND huyện phối hợp Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch.

  2. Đầu tư nâng cấp, xây dựng thiết chế văn hóa: Ưu tiên nguồn vốn ngân sách và huy động xã hội hóa để cải tạo, xây mới nhà văn hóa, sân vận động, thiết bị phục vụ hoạt động văn hóa, thể thao. Mục tiêu hoàn thành nâng cấp 80% nhà văn hóa khu phố đạt chuẩn trong 5 năm tới. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, các xã, thị trấn và các tổ chức xã hội.

  3. Tăng cường quản lý, bảo tồn di tích lịch sử - văn hóa: Xây dựng kế hoạch trùng tu, tôn tạo di tích với nguồn kinh phí phù hợp, đồng thời tăng cường công tác tuyên truyền, nâng cao nhận thức cộng đồng về giá trị di tích. Mục tiêu bảo tồn ít nhất 90% di tích cấp quốc gia và tỉnh trong 5 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Văn hóa - Thông tin, Bảo tàng tỉnh, UBND các xã.

  4. Quản lý và phát huy giá trị lễ hội truyền thống: Ban hành quy chế quản lý lễ hội, hạn chế thương mại hóa, tổ chức tuyên truyền nâng cao nhận thức về giá trị văn hóa lễ hội. Mục tiêu duy trì và phát triển 100% lễ hội truyền thống với nội dung lành mạnh, phù hợp. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, Phòng Văn hóa - Thông tin, các ban quản lý lễ hội.

  5. Đẩy mạnh phong trào xây dựng đời sống văn hóa cơ sở: Hỗ trợ kỹ thuật, tài chính cho các xã, khu dân cư trong việc xây dựng gia đình, khu dân cư văn hóa; tăng cường kiểm tra, đánh giá chất lượng phong trào. Mục tiêu nâng tỷ lệ xã đạt chuẩn văn hóa lên trên 50% trong 3 năm. Chủ thể thực hiện: Ban chỉ đạo phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa” huyện và xã.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý văn hóa cấp huyện, xã: Nghiên cứu giúp nâng cao năng lực quản lý, hiểu rõ thực trạng và giải pháp phát triển văn hóa địa phương.

  2. Nhà nghiên cứu, giảng viên ngành Luật Hiến pháp và Hành chính, Quản lý văn hóa: Tài liệu tham khảo bổ ích cho việc giảng dạy, nghiên cứu về quản lý nhà nước trong lĩnh vực văn hóa.

  3. Lãnh đạo các cơ quan, tổ chức văn hóa, thể thao, du lịch: Hỗ trợ xây dựng kế hoạch, chính sách phát triển văn hóa phù hợp với đặc điểm địa phương.

  4. Các tổ chức xã hội, cộng đồng dân cư: Hiểu rõ vai trò, trách nhiệm trong việc bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống và tham gia quản lý văn hóa cơ sở.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý nhà nước về văn hóa là gì?
    Quản lý nhà nước về văn hóa là hoạt động của nhà nước nhằm định hướng, tổ chức và điều hành các hoạt động văn hóa thông qua hệ thống pháp luật và chính sách để phát triển nền văn hóa dân tộc bền vững.

  2. Tại sao quản lý văn hóa cấp huyện lại quan trọng?
    Cấp huyện là nơi trực tiếp tổ chức các hoạt động văn hóa cơ sở, bảo tồn di tích, tổ chức lễ hội và xây dựng đời sống văn hóa, do đó quản lý hiệu quả ở cấp này góp phần quan trọng vào phát triển văn hóa toàn diện.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý văn hóa tại huyện Phù Mỹ là gì?
    Nguồn nhân lực thiếu kinh nghiệm, cơ sở vật chất xuống cấp, ngân sách hạn chế và hiện tượng thương mại hóa lễ hội là những thách thức lớn nhất.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý di tích lịch sử?
    Cần tăng cường nguồn lực tài chính, xây dựng kế hoạch trùng tu bài bản, nâng cao nhận thức cộng đồng và thực hiện công tác giám sát chặt chẽ.

  5. Phong trào xây dựng đời sống văn hóa cơ sở có tác động như thế nào?
    Phong trào giúp nâng cao chất lượng cuộc sống, giữ gìn các giá trị văn hóa truyền thống, giảm nghèo và củng cố an ninh trật tự tại địa phương.

Kết luận

  • Quản lý nhà nước về văn hóa tại huyện Phù Mỹ còn nhiều hạn chế về nguồn nhân lực, cơ sở vật chất và nguồn lực tài chính.
  • Hoạt động tuyên truyền, xây dựng đời sống văn hóa cơ sở có nhiều chuyển biến tích cực, góp phần nâng cao nhận thức và chất lượng cuộc sống.
  • Công tác bảo tồn di tích và quản lý lễ hội truyền thống cần được tăng cường để giữ gìn bản sắc văn hóa địa phương.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao năng lực cán bộ, đầu tư thiết chế văn hóa, quản lý di tích và phát huy giá trị lễ hội.
  • Nghiên cứu là cơ sở khoa học quan trọng cho chính quyền huyện Phù Mỹ và các địa phương lân cận trong việc đổi mới, nâng cao hiệu quả quản lý văn hóa trong giai đoạn tới.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá định kỳ để điều chỉnh chính sách phù hợp. Đề nghị các nhà quản lý, nghiên cứu và cộng đồng cùng chung tay phát huy giá trị văn hóa truyền thống, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững.