Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh hội nhập kinh tế toàn cầu ngày càng sâu rộng, việc quản lý thu ngân sách nhà nước (NSNN) đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo nguồn lực tài chính cho phát triển kinh tế - xã hội. Thị xã Sơn Tây, thành phố Hà Nội, với vị trí địa lý thuận lợi và tiềm năng phát triển kinh tế đa dạng, đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng trong phát triển kinh tế xã hội giai đoạn 2017-2020. Tổng thu ngân sách nhà nước trên địa bàn duy trì ổn định ở mức khoảng 1.100 tỷ đồng mỗi năm, trong đó nguồn thu từ ngân sách cấp trên chiếm tỷ trọng lớn khoảng 61,5%. Tuy nhiên, nguồn thu tại địa phương chỉ chiếm khoảng 20,5%, trong đó thu từ khu công nghiệp, thương nghiệp ngoài quốc doanh và thu tiền sử dụng đất là các khoản thu chủ yếu. Nguồn thu từ tiền sử dụng đất tuy có tỷ trọng lớn nhưng không bền vững, đặt ra thách thức trong việc duy trì nguồn thu ổn định lâu dài.

Mục tiêu nghiên cứu là phân tích, đánh giá thực trạng công tác quản lý thu ngân sách trên địa bàn thị xã Sơn Tây từ năm 2017 đến 2020, từ đó đề xuất các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách đến năm 2025. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các hoạt động lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán thu ngân sách và công tác thanh tra, kiểm tra thu ngân sách cấp huyện tại thị xã Sơn Tây. Ý nghĩa nghiên cứu không chỉ góp phần hoàn thiện lý luận về quản lý thu ngân sách cấp huyện mà còn cung cấp cơ sở thực tiễn để cải thiện công tác quản lý thu ngân sách, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý thu ngân sách nhà nước cấp huyện, bao gồm:

  • Lý thuyết ngân sách nhà nước: Ngân sách nhà nước là quỹ tiền tệ tập trung của quốc gia, được hình thành từ các khoản thu do Nhà nước đặt ra nhằm thực hiện các chức năng quản lý xã hội. Thu ngân sách là quá trình Nhà nước huy động các nguồn lực tài chính theo quy định pháp luật để đảm bảo nguồn chi tiêu.

  • Mô hình quản lý thu ngân sách cấp huyện: Bao gồm các khâu lập dự toán thu, chấp hành dự toán thu, kế toán và quyết toán thu ngân sách, cùng với công tác thanh tra, kiểm tra nhằm đảm bảo thu đúng, đủ, kịp thời.

  • Khái niệm phân cấp quản lý ngân sách nhà nước: Phân chia trách nhiệm, quyền hạn quản lý ngân sách giữa các cấp chính quyền nhằm tăng hiệu quả quản lý, đồng thời đảm bảo vai trò chủ đạo của ngân sách trung ương và tính độc lập của ngân sách địa phương.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: ngân sách nhà nước, thu ngân sách nhà nước, quản lý thu ngân sách, phân cấp quản lý ngân sách, dự toán thu ngân sách, chấp hành thu ngân sách, quyết toán thu ngân sách, thanh tra kiểm tra thu ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp biện chứng duy vật làm phương pháp nghiên cứu xuyên suốt, kết hợp với các phương pháp phân tích tổng hợp, thống kê và so sánh để làm rõ các nội dung nghiên cứu. Cỡ mẫu nghiên cứu chủ yếu là toàn bộ số liệu thu chi ngân sách nhà nước trên địa bàn thị xã Sơn Tây giai đoạn 2017-2020.

Nguồn dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo chính thức của UBND thị xã Sơn Tây, phòng Tài chính - Kế hoạch, Chi cục Thuế, Kho bạc Nhà nước Sơn Tây, cùng các văn bản pháp luật liên quan như Luật Ngân sách Nhà nước 2015, Nghị định số 163/2016/NĐ-CP và các Thông tư hướng dẫn. Ngoài ra, luận văn tham khảo các công trình nghiên cứu liên quan để làm rõ cơ sở khoa học và thực tiễn.

Timeline nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2017-2020 cho phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp đến năm 2025. Phương pháp phân tích số liệu bao gồm tính toán tỷ lệ thực hiện thu so với dự toán, tốc độ tăng trưởng thu ngân sách, cơ cấu các khoản thu và chi ngân sách, đồng thời đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý thu ngân sách.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tốc độ tăng trưởng kinh tế và thu nhập bình quân đầu người: Tổng giá trị sản xuất trên địa bàn tăng từ 8.768 tỷ đồng năm 2017 lên khoảng 11.322 tỷ đồng năm 2020, tốc độ tăng trưởng bình quân đạt khoảng 10%/năm. Thu nhập bình quân đầu người tăng từ 36,5 triệu đồng/người/năm năm 2017 lên 52 triệu đồng/người/năm năm 2020, phản ánh sự cải thiện mức sống người dân.

  2. Cơ cấu thu ngân sách: Thu ngân sách nhà nước giai đoạn 2017-2020 duy trì ổn định ở mức trên 1.100 tỷ đồng/năm. Trong đó, thu bổ sung từ ngân sách cấp trên chiếm tỷ trọng lớn khoảng 61,5%, thu ngân sách tại địa phương chiếm khoảng 20,5%, còn lại là thu chuyển nguồn và thu kết dư ngân sách. Thu ngân sách tại địa phương có xu hướng tăng từ 215 tỷ đồng năm 2017 lên 239 tỷ đồng năm 2020, tỷ trọng tăng từ 18% lên 27%.

  3. Cơ cấu chi ngân sách: Chi ngân sách nhà nước dao động quanh mức 1.099 tỷ đồng/năm, trong đó chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn nhất khoảng 51%, chi đầu tư phát triển chiếm khoảng 29-30%. Chi chuyển nguồn sang năm sau có xu hướng giảm từ 17% xuống còn 10%, cho thấy sự cải thiện trong công tác điều hành ngân sách.

  4. Hiệu quả quản lý thu ngân sách: Tỷ lệ thu thực tế so với dự toán đạt gần 100%, thể hiện công tác lập dự toán và chấp hành thu ngân sách tương đối chính xác. Tuy nhiên, tỷ trọng thu từ các nguồn không bền vững như tiền sử dụng đất còn cao, gây rủi ro cho nguồn thu lâu dài. Công tác thanh tra, kiểm tra thu ngân sách còn nhiều hạn chế, dẫn đến tình trạng thất thu và nợ đọng thuế.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của các hạn chế trong quản lý thu ngân sách trên địa bàn thị xã Sơn Tây chủ yếu do sự phụ thuộc lớn vào nguồn thu bổ sung từ ngân sách cấp trên và nguồn thu không ổn định từ tiền sử dụng đất. Điều này làm giảm tính chủ động và bền vững của ngân sách địa phương. Bên cạnh đó, công tác quản lý, thanh tra, kiểm tra thu ngân sách chưa thực sự chặt chẽ, dẫn đến thất thu và nợ thuế còn tồn đọng.

So sánh với các nghiên cứu tại các địa phương khác, tình trạng phụ thuộc ngân sách cấp trên và nguồn thu không bền vững là vấn đề phổ biến ở nhiều huyện, thị xã. Tuy nhiên, thị xã Sơn Tây có lợi thế về vị trí địa lý và phát triển kinh tế đa ngành, tạo điều kiện thuận lợi để cải thiện nguồn thu nội địa.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện cơ cấu thu ngân sách theo các nguồn, biểu đồ tăng trưởng thu nhập bình quân đầu người, bảng so sánh tỷ lệ thu thực tế so với dự toán qua các năm, giúp minh họa rõ nét hiệu quả quản lý thu ngân sách và các xu hướng phát triển kinh tế xã hội.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện quy trình quản lý thu ngân sách nhà nước: Xây dựng và áp dụng quy trình quản lý thu ngân sách chặt chẽ, minh bạch từ khâu lập dự toán đến quyết toán, đảm bảo thu đúng, đủ, kịp thời các khoản thu. Thời gian thực hiện: 2022-2023. Chủ thể thực hiện: UBND thị xã, phòng Tài chính - Kế hoạch, Chi cục Thuế.

  2. Nâng cao năng lực, trình độ đội ngũ cán bộ quản lý thu ngân sách: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ, kỹ năng ứng dụng công nghệ thông tin cho cán bộ công chức làm công tác thu ngân sách nhằm nâng cao hiệu quả quản lý. Thời gian: 2022-2024. Chủ thể: UBND thị xã phối hợp với các cơ sở đào tạo.

  3. Ứng dụng công nghệ thông tin hiện đại trong quản lý thu ngân sách: Triển khai hệ thống quản lý thu ngân sách điện tử, tích hợp dữ liệu thuế, thu tiền sử dụng đất và các khoản thu khác nhằm tăng cường kiểm soát, giảm thất thu và nâng cao tính minh bạch. Thời gian: 2022-2025. Chủ thể: Phòng Tài chính - Kế hoạch, Chi cục Thuế, Kho bạc Nhà nước.

  4. Đa dạng hóa nguồn thu, giảm phụ thuộc vào nguồn thu không bền vững: Tăng cường phát triển các ngành kinh tế trọng điểm như công nghiệp, dịch vụ, du lịch để mở rộng cơ sở thuế, đồng thời kiểm soát chặt chẽ các khoản thu từ đất đai, tránh tình trạng tận thu gây ảnh hưởng đến phát triển kinh tế. Thời gian: 2022-2025. Chủ thể: UBND thị xã, các phòng ban liên quan.

  5. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm: Thiết lập kế hoạch thanh tra, kiểm tra định kỳ và đột xuất nhằm phát hiện kịp thời các hành vi vi phạm trong quản lý thu ngân sách, xử lý nghiêm minh để đảm bảo kỷ cương, pháp luật. Thời gian: liên tục từ 2022. Chủ thể: Chi cục Thuế, Thanh tra Nhà nước.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách địa phương: Giúp hiểu rõ cơ chế, quy trình và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý thu ngân sách cấp huyện, từ đó nâng cao hiệu quả công tác quản lý thu ngân sách tại địa phương.

  2. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành Tài chính - Ngân hàng, Kinh tế: Cung cấp tài liệu tham khảo về lý luận và thực tiễn quản lý thu ngân sách nhà nước cấp huyện, đặc biệt trong bối cảnh phát triển kinh tế địa phương.

  3. Các cơ quan thuế, tài chính và kho bạc: Hỗ trợ trong việc xây dựng chính sách, quy trình quản lý thu ngân sách, đồng thời cải thiện công tác thanh tra, kiểm tra và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thu.

  4. Lãnh đạo và hoạch định chính sách tại các địa phương tương tự: Tham khảo kinh nghiệm, thực trạng và giải pháp quản lý thu ngân sách để áp dụng phù hợp với điều kiện đặc thù của địa phương mình, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý thu ngân sách nhà nước cấp huyện gồm những nội dung chính nào?
    Quản lý thu ngân sách cấp huyện bao gồm lập dự toán thu, chấp hành dự toán thu, kế toán và quyết toán thu ngân sách, cùng với công tác thanh tra, kiểm tra nhằm đảm bảo thu đúng, đủ, kịp thời các khoản thu theo quy định pháp luật.

  2. Tại sao nguồn thu từ tiền sử dụng đất lại không bền vững?
    Nguồn thu từ tiền sử dụng đất phụ thuộc vào các dự án phát triển và giao dịch đất đai, mang tính không thường xuyên và không ổn định, do đó không thể đảm bảo nguồn thu lâu dài cho ngân sách địa phương.

  3. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý thu ngân sách tại thị xã Sơn Tây?
    Bao gồm cơ chế chính sách, điều kiện kinh tế - xã hội, tổ chức bộ máy và trình độ chuyên môn cán bộ, hạ tầng kỹ thuật và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý thu ngân sách.

  4. Làm thế nào để nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ quản lý thu ngân sách?
    Thông qua đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ, kỹ năng ứng dụng công nghệ thông tin, đồng thời cải thiện môi trường làm việc và chính sách đãi ngộ nhằm thu hút và giữ chân nhân sự chất lượng.

  5. Ứng dụng công nghệ thông tin có vai trò gì trong quản lý thu ngân sách?
    Giúp tăng cường tính minh bạch, chính xác và kịp thời trong quản lý thu, giảm thiểu thất thu, tiết kiệm thời gian và chi phí, đồng thời nâng cao hiệu quả công tác thanh tra, kiểm tra và phục vụ người nộp thuế.

Kết luận

  • Quản lý thu ngân sách nhà nước trên địa bàn thị xã Sơn Tây giai đoạn 2017-2020 đạt được nhiều kết quả tích cực với nguồn thu ổn định trên 1.100 tỷ đồng/năm, tuy nhiên vẫn còn phụ thuộc lớn vào ngân sách cấp trên và nguồn thu không bền vững từ tiền sử dụng đất.
  • Tốc độ tăng trưởng kinh tế bình quân đạt khoảng 10%/năm, thu nhập bình quân đầu người tăng từ 36,5 triệu đồng lên 52 triệu đồng, tạo điều kiện thuận lợi cho phát triển nguồn thu nội địa.
  • Công tác quản lý thu ngân sách còn tồn tại hạn chế như công tác thanh tra, kiểm tra chưa chặt chẽ, tỷ trọng thu từ các nguồn không bền vững còn cao, ảnh hưởng đến tính ổn định ngân sách.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm hoàn thiện quy trình quản lý thu, nâng cao năng lực cán bộ, ứng dụng công nghệ thông tin, đa dạng hóa nguồn thu và tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra.
  • Các bước tiếp theo cần triển khai đồng bộ các giải pháp đề xuất, theo dõi, đánh giá hiệu quả thực hiện và điều chỉnh kịp thời nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách đến năm 2025 và các năm tiếp theo.

Kêu gọi hành động: Các cơ quan quản lý và cán bộ liên quan cần phối hợp chặt chẽ, chủ động triển khai các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững cho thị xã Sơn Tây.