Tổng quan nghiên cứu

Thu Ngân sách Nhà nước (NSNN) giữ vai trò trọng yếu trong tài chính công, là nguồn lực đảm bảo hoạt động của bộ máy nhà nước và phát triển kinh tế xã hội. Tại Việt Nam, từ khi chuyển đổi sang cơ chế thị trường và hội nhập kinh tế quốc tế, công tác quản lý thu NSNN đã có nhiều đổi mới nhưng vẫn còn tồn tại những hạn chế, đặc biệt ở cấp tỉnh. Tỉnh Cao Bằng, với đặc điểm là tỉnh nghèo, chỉ tự cân đối được khoảng 15% nhiệm vụ chi từ nguồn thu nội địa, phần còn lại phụ thuộc vào ngân sách trung ương. Thực trạng này đặt ra yêu cầu cấp thiết về việc hoàn thiện công tác quản lý thu NSNN tại địa phương nhằm nâng cao hiệu quả huy động nguồn lực tài chính.

Luận văn tập trung nghiên cứu quản lý thu NSNN tại tỉnh Cao Bằng trong giai đoạn 2015-2017, với mục tiêu phân tích thực trạng, đánh giá các tồn tại, nguyên nhân và đề xuất giải pháp hoàn thiện quản lý thu ngân sách. Phạm vi nghiên cứu bao gồm toàn bộ các khoản thu NSNN cấp tỉnh, từ thuế, phí, lệ phí đến các khoản thu từ hoạt động kinh tế và tài nguyên thiên nhiên. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học, thực tiễn cho công tác quản lý thu ngân sách tại Cao Bằng, góp phần nâng cao hiệu quả tài chính công và phát triển kinh tế địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng các lý thuyết quản lý thu NSNN cấp tỉnh, bao gồm:

  • Lý thuyết về thu ngân sách nhà nước: Thu NSNN là việc nhà nước sử dụng quyền lực chính trị để huy động nguồn lực tài chính từ xã hội nhằm đảm bảo chi tiêu công cộng. Thu NSNN cấp tỉnh là tổng hợp các khoản thu do chính quyền địa phương quản lý, không có trách nhiệm hoàn trả trực tiếp cho người nộp.

  • Lý thuyết quản lý thu ngân sách: Quản lý thu NSNN là quá trình sử dụng các công cụ chính sách, pháp luật để tổ chức thu thuế và các khoản thu khác, đảm bảo tính công bằng, hiệu quả và khuyến khích phát triển sản xuất kinh doanh.

  • Mô hình quản lý chu trình thu ngân sách: Bao gồm ba giai đoạn chính là lập dự toán, chấp hành dự toán và quyết toán, kết hợp với công tác thanh tra, kiểm tra nhằm đảm bảo thu đúng, đủ, kịp thời và minh bạch.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: thu NSNN cấp tỉnh, phân cấp quản lý ngân sách, nguyên tắc quản lý thu NSNN (thống nhất, hiệu quả, công khai minh bạch), và các nhân tố ảnh hưởng đến quản lý thu NSNN (khách quan và chủ quan).

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu kết hợp:

  • Phương pháp tổng hợp, đối chiếu so sánh: So sánh các chính sách, quy trình quản lý thu NSNN giữa các địa phương và trong thời gian nghiên cứu.

  • Phương pháp thống kê, phân tích số liệu: Thu thập và xử lý số liệu thu ngân sách tỉnh Cao Bằng giai đoạn 2015-2017, bao gồm số liệu thu nội địa, thu từ xuất nhập khẩu, nợ thuế và các khoản thu khác.

  • Phương pháp khái quát hóa: Rút ra các vấn đề tồn tại, nguyên nhân và đề xuất giải pháp dựa trên phân tích thực trạng và kinh nghiệm quản lý của các tỉnh tương đồng.

Nguồn dữ liệu chính gồm số liệu thu ngân sách từ cơ quan Thuế, Hải quan, Kho bạc Nhà nước tỉnh Cao Bằng, các văn bản pháp luật liên quan như Luật NSNN 2015, Nghị định số 163/2016/NĐ-CP, Thông tư số 342/2016/TT-BTC. Cỡ mẫu nghiên cứu là toàn bộ số liệu thu ngân sách cấp tỉnh trong giai đoạn 2015-2017. Phương pháp chọn mẫu là thu thập toàn bộ số liệu có sẵn để đảm bảo tính toàn diện và chính xác. Timeline nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2015-2017 với định hướng đến năm 2020 và tầm nhìn 2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng thu ngân sách tại Cao Bằng còn hạn chế: Tổng thu ngân sách tỉnh Cao Bằng chỉ đáp ứng khoảng 15% nhu cầu chi tiêu, phần lớn phụ thuộc vào ngân sách trung ương. Thu nội địa chiếm tỷ trọng thấp, chưa khai thác hiệu quả các nguồn thu tiềm năng như thuế sử dụng đất, thu từ dịch vụ du lịch và kinh tế cửa khẩu.

  2. Tồn tại trong quản lý thu ngân sách: Tình trạng thất thu, nợ thuế kéo dài chiếm tỷ lệ đáng kể, đặc biệt trong các doanh nghiệp nhỏ và vừa. Công tác phân cấp nguồn thu và tổ chức thu ngân sách còn nhiều bất cập, gây khó khăn trong việc khai thác và quản lý nguồn thu.

  3. Chu trình quản lý thu ngân sách chưa đồng bộ: Việc lập dự toán, chấp hành và quyết toán thu ngân sách chưa được thực hiện một cách chặt chẽ và minh bạch. Công tác thanh tra, kiểm tra chưa phát huy hiệu quả tối đa trong việc phát hiện và xử lý vi phạm.

  4. Ảnh hưởng của các nhân tố khách quan và chủ quan: Yếu tố khách quan như cơ chế chính sách, tình hình phát triển kinh tế xã hội địa phương, ý thức trách nhiệm của người nộp thuế ảnh hưởng lớn đến hiệu quả quản lý thu. Yếu tố chủ quan như trình độ cán bộ, phương pháp quản lý và sự phối hợp giữa các cơ quan còn hạn chế.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tồn tại là do đặc điểm kinh tế xã hội của Cao Bằng còn nhiều khó khăn, nguồn lực kinh tế hạn chế, dẫn đến khả năng huy động thu ngân sách thấp. So với các tỉnh có điều kiện tương đồng như Lạng Sơn, Lào Cai và Thừa Thiên Huế, Cao Bằng chưa phát huy hết lợi thế kinh tế cửa khẩu và nguồn thu nội địa. Các tỉnh này đã tập trung cải cách hành chính, nâng cao năng lực cán bộ, đẩy mạnh phân cấp quản lý và khai thác hiệu quả các nguồn thu, từ đó tăng trưởng thu ngân sách ổn định.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ trọng các nguồn thu ngân sách giữa Cao Bằng và các tỉnh tham khảo, bảng thống kê số liệu nợ thuế theo loại hình doanh nghiệp và biểu đồ tiến trình thu ngân sách qua các năm 2015-2017. Việc minh bạch số liệu và phân tích chi tiết giúp làm rõ các điểm nghẽn trong quản lý thu ngân sách tại Cao Bằng.

Kết quả nghiên cứu nhấn mạnh vai trò của việc hoàn thiện chính sách pháp luật, nâng cao năng lực quản lý và tăng cường phối hợp liên ngành để nâng cao hiệu quả thu ngân sách, góp phần phát triển kinh tế xã hội địa phương bền vững.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường khai thác các nguồn thu tiềm năng: Đẩy mạnh thu từ các khoản thuế sử dụng đất, thuế dịch vụ du lịch và kinh tế cửa khẩu. Chủ thể thực hiện là UBND tỉnh phối hợp với Sở Tài chính và Cục Thuế, thực hiện trong giai đoạn 2020-2025 nhằm nâng cao tỷ trọng thu nội địa lên ít nhất 30%.

  2. Hoàn thiện cơ chế phân cấp quản lý thu ngân sách: Rà soát, điều chỉnh phân cấp nguồn thu và nhiệm vụ chi phù hợp với điều kiện thực tế địa phương, tạo điều kiện cho các cấp chính quyền cơ sở chủ động khai thác nguồn thu. Thời gian thực hiện từ 2021-2023, do HĐND và UBND tỉnh chủ trì.

  3. Nâng cao năng lực cán bộ và cải cách thủ tục hành chính: Tổ chức đào tạo chuyên sâu cho cán bộ thuế, hải quan và tài chính; đồng thời đơn giản hóa thủ tục hành chính, áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý thu ngân sách. Chủ thể là Sở Tài chính, Cục Thuế, Kho bạc Nhà nước, thực hiện liên tục từ 2020 đến 2025.

  4. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý nợ thuế: Thiết lập hệ thống giám sát chặt chẽ, xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm, giảm tỷ lệ nợ thuế xuống dưới 5% tổng thu ngân sách trong vòng 3 năm tới. Cơ quan thực hiện là Thanh tra Nhà nước, Cục Thuế và các cơ quan liên quan.

  5. Phát huy vai trò giám sát xã hội và minh bạch thông tin: Tăng cường công khai, minh bạch các chính sách thu, kết quả thu ngân sách và các hoạt động thanh tra, kiểm tra để nâng cao sự tin tưởng của người dân và doanh nghiệp. Thời gian thực hiện từ 2020, do UBND tỉnh và các tổ chức xã hội phối hợp thực hiện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý tài chính công tại các cấp chính quyền địa phương: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn giúp nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách, hỗ trợ xây dựng chính sách phù hợp với điều kiện địa phương.

  2. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý công, tài chính công: Tài liệu tham khảo quý giá về quản lý thu NSNN cấp tỉnh, phương pháp nghiên cứu và phân tích số liệu thực tế.

  3. Cơ quan thuế, hải quan và kho bạc nhà nước: Giúp cải tiến quy trình quản lý thu, nâng cao năng lực cán bộ và áp dụng các giải pháp kỹ thuật nhằm tăng cường hiệu quả thu ngân sách.

  4. Các tổ chức chính trị - xã hội và doanh nghiệp trên địa bàn tỉnh Cao Bằng: Hiểu rõ hơn về chính sách thuế, nghĩa vụ tài chính và vai trò của mình trong việc đóng góp vào ngân sách địa phương, từ đó nâng cao ý thức chấp hành pháp luật.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý thu ngân sách nhà nước cấp tỉnh là gì?
    Quản lý thu NSNN cấp tỉnh là quá trình sử dụng các công cụ pháp luật và chính sách để tổ chức thu các khoản thuế, phí, lệ phí và các nguồn thu khác nhằm đảm bảo nguồn tài chính cho chi tiêu công tại địa phương.

  2. Tại sao thu ngân sách tại tỉnh Cao Bằng còn thấp?
    Nguyên nhân chính là do điều kiện kinh tế xã hội còn khó khăn, nguồn lực kinh tế hạn chế, công tác quản lý thu chưa khai thác hiệu quả các nguồn thu tiềm năng và còn tồn tại tình trạng thất thu, nợ thuế.

  3. Các nguyên tắc quản lý thu ngân sách nhà nước gồm những gì?
    Bao gồm nguyên tắc thống nhất, tập trung dân chủ; nguyên tắc hiệu quả; nguyên tắc công khai, minh bạch nhằm đảm bảo quản lý thu ngân sách đúng pháp luật, hiệu quả và công bằng.

  4. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?
    Luận văn sử dụng phương pháp tổng hợp, đối chiếu so sánh, thống kê phân tích số liệu và khái quát hóa vấn đề dựa trên số liệu thu ngân sách giai đoạn 2015-2017 tại tỉnh Cao Bằng.

  5. Giải pháp nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách tại Cao Bằng?
    Các giải pháp gồm tăng cường khai thác nguồn thu tiềm năng, hoàn thiện phân cấp quản lý, nâng cao năng lực cán bộ, cải cách thủ tục hành chính, tăng cường thanh tra kiểm tra và minh bạch thông tin.

Kết luận

  • Quản lý thu ngân sách nhà nước cấp tỉnh là công cụ quan trọng để huy động nguồn lực tài chính phục vụ phát triển kinh tế xã hội địa phương.
  • Thực trạng thu ngân sách tại tỉnh Cao Bằng còn nhiều hạn chế, tỷ lệ tự cân đối ngân sách thấp, cần có giải pháp đồng bộ để nâng cao hiệu quả quản lý thu.
  • Luận văn đã phân tích chi tiết chu trình quản lý thu ngân sách, các nhân tố ảnh hưởng và kinh nghiệm quản lý từ các tỉnh tương đồng.
  • Đề xuất hệ thống giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện công tác quản lý thu ngân sách tại Cao Bằng trong giai đoạn 2020-2025.
  • Khuyến nghị các cơ quan chức năng và chính quyền địa phương cần phối hợp chặt chẽ, nâng cao năng lực quản lý và minh bạch thông tin để phát huy tối đa nguồn lực tài chính cho phát triển bền vững.

Để tiếp tục phát triển nghiên cứu và ứng dụng thực tiễn, các nhà quản lý và nghiên cứu nên triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời theo dõi, đánh giá hiệu quả để điều chỉnh phù hợp. Hành động ngay hôm nay sẽ góp phần nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách, thúc đẩy sự phát triển kinh tế xã hội tỉnh Cao Bằng.