Tổng quan nghiên cứu

Ngân sách xã là một bộ phận quan trọng trong hệ thống ngân sách nhà nước, đóng vai trò huy động nguồn tài chính để đảm bảo nhu cầu chi tiêu của chính quyền địa phương. Tỉnh Bình Thuận, với diện tích tự nhiên 7.828 km² và dân số khoảng 1,3 triệu người, là một tỉnh duyên hải có nhiều tiềm năng phát triển kinh tế - xã hội, đặc biệt là trong các lĩnh vực nông nghiệp, thủy sản và du lịch. Tổng sản phẩm trong tỉnh (GDP) năm 2000 đạt khoảng 3.068,5 tỷ đồng, thu ngân sách địa phương đạt 275,3 tỷ đồng, chi ngân sách địa phương khoảng 573,9 tỷ đồng. Tỷ lệ đóng góp GDP vào ngân sách đạt 8,96%, thấp hơn mức bình quân cả nước là 16,33%.

Trong bối cảnh đó, công tác quản lý ngân sách xã tại Bình Thuận gặp nhiều khó khăn do điều kiện tự nhiên đa dạng, kinh tế - xã hội phát triển chưa đồng đều, nguồn thu ngân sách xã còn hạn chế và chưa ổn định. Việc quản lý thu, chi ngân sách xã còn nhiều tồn tại như thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp, chưa có quy định cụ thể về định mức chi, công tác kiểm tra, giám sát chưa hiệu quả. Luận văn nhằm phân tích thực trạng công tác quản lý ngân sách xã tại tỉnh Bình Thuận trong giai đoạn từ 1992 đến 2000, từ đó đề xuất các giải pháp cơ bản nhằm hoàn thiện công tác quản lý ngân sách xã theo Luật Ngân sách Nhà nước, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý tài chính địa phương và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên lý luận chung về ngân sách nhà nước, trong đó ngân sách xã được xem là một cấp ngân sách trong hệ thống ngân sách nhà nước, có vai trò huy động và phân phối nguồn tài chính tại địa phương. Các khái niệm chính bao gồm:

  • Ngân sách nhà nước (NSNN): Kế hoạch tài chính cơ bản của quốc gia, là bảng cân đối thu chi bằng tiền hàng năm của nhà nước.
  • Ngân sách xã (NSX): Cấp ngân sách cơ sở trong hệ thống ngân sách nhà nước, bao gồm các khoản thu, chi của chính quyền xã, phường, thị trấn.
  • Quản lý ngân sách: Hoạt động tổ chức, điều hành, kiểm tra việc thu, chi ngân sách nhằm đảm bảo sử dụng hiệu quả nguồn lực tài chính.
  • Luật Ngân sách Nhà nước: Văn bản pháp luật quy định nguyên tắc, trình tự, thủ tục quản lý ngân sách các cấp.
  • Phân cấp ngân sách: Việc phân chia quyền hạn, trách nhiệm quản lý ngân sách giữa các cấp chính quyền.

Khung lý thuyết còn tham khảo quan điểm pháp duy vật biện chứng và quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam trong thời kỳ đổi mới, nhằm kết hợp lý luận với thực tiễn quản lý ngân sách xã tại địa phương.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu định tính kết hợp định lượng, dựa trên các nguồn dữ liệu sau:

  • Nguồn dữ liệu thứ cấp: Báo cáo quyết toán thu chi ngân sách xã tỉnh Bình Thuận giai đoạn 1992-2000, các văn bản pháp luật liên quan như Luật Ngân sách Nhà nước, Nghị định, Thông tư hướng dẫn.
  • Nguồn dữ liệu sơ cấp: Phỏng vấn cán bộ tài chính xã, lãnh đạo UBND xã, các phòng ban liên quan tại tỉnh Bình Thuận.
  • Phương pháp phân tích: Phân tích thống kê số liệu thu chi ngân sách xã, so sánh tỷ lệ thu, chi qua các năm; phân tích nội dung các văn bản pháp luật và chính sách; đánh giá thực trạng quản lý ngân sách xã qua các tiêu chí về thu, chi, phân cấp, kiểm tra giám sát.
  • Timeline nghiên cứu: Tập trung phân tích giai đoạn 1992-2000, chia làm hai giai đoạn chính: trước và sau khi Luật Ngân sách Nhà nước có hiệu lực (1997).

Cỡ mẫu nghiên cứu gồm 30 xã đại diện cho các vùng đồng bằng, miền núi, ven biển trong tỉnh, được chọn theo phương pháp chọn mẫu phân tầng nhằm đảm bảo tính đại diện cho các đặc điểm kinh tế - xã hội và điều kiện tự nhiên khác nhau.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thu ngân sách xã tăng trưởng nhưng chưa ổn định: Tổng thu ngân sách xã tỉnh Bình Thuận tăng bình quân khoảng 14%/năm trong giai đoạn 1997-2000, đạt 29.276 triệu đồng năm 2000, chiếm khoảng 14,22% tổng thu ngân sách nhà nước trên địa bàn. Tuy nhiên, nguồn thu chủ yếu tập trung vào các khoản thu 100% cho xã, chiếm 46,41%, còn các khoản thu điều tiết và thu bổ sung chiếm tỷ lệ thấp hơn (khoảng 25,55% và 28,04%). Một số xã có mức thu cao nhất đạt trên 1,4 tỷ đồng/năm, trong khi xã có thu thấp chỉ khoảng 141 triệu đồng/năm.

  2. Chi ngân sách xã chủ yếu cho chi thường xuyên: Chi ngân sách xã tăng bình quân 8,1%/năm, chiếm khoảng 7,71% tổng chi ngân sách địa phương. Trong đó, chi thường xuyên chiếm gần 69% tổng chi, tập trung chủ yếu cho hoạt động quản lý hành chính, sinh hoạt phí cán bộ xã và các hoạt động văn hóa, y tế, xã hội. Chi đầu tư phát triển chỉ chiếm khoảng 21%, chưa đáp ứng đủ nhu cầu xây dựng cơ sở hạ tầng và phát triển kinh tế xã.

  3. Công tác quản lý ngân sách xã còn nhiều tồn tại: Việc phân cấp quản lý ngân sách xã chưa rõ ràng, nhiều xã chưa được giao đầy đủ quyền thu, chi theo quy định. Công tác lập dự toán, quyết toán ngân sách xã còn chậm, chưa minh bạch, nhiều khoản thu chi chưa có chứng từ hợp lệ. Công tác kiểm tra, giám sát ngân sách xã chưa thường xuyên, dẫn đến tình trạng chi sai mục đích, thiếu hiệu quả.

  4. Nguồn nhân lực tài chính xã còn yếu: Đội ngũ cán bộ tài chính xã thiếu về số lượng và chất lượng, nhiều cán bộ chưa qua đào tạo chuyên môn về tài chính - kế toán ngân sách, dẫn đến việc quản lý, hạch toán ngân sách chưa chính xác, gây khó khăn trong công tác quản lý và báo cáo.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những tồn tại trên là do điều kiện tự nhiên đa dạng, kinh tế xã hội phát triển chưa đồng đều giữa các vùng trong tỉnh, dẫn đến nguồn thu ngân sách xã không ổn định và hạn chế. Việc phân cấp ngân sách chưa thực sự rõ ràng và đồng bộ giữa các cấp chính quyền, đặc biệt là sự phối hợp chưa chặt chẽ giữa UBND xã, phòng tài chính huyện và Kho bạc nhà nước.

So sánh với một số tỉnh khác trong nước như Long An, Hà Nam, việc quản lý ngân sách xã tại Bình Thuận còn nhiều hạn chế về tổ chức bộ máy và nguồn nhân lực. Kinh nghiệm từ các tỉnh này cho thấy việc tăng cường đào tạo cán bộ tài chính xã, xây dựng hệ thống quản lý ngân sách minh bạch, đồng thời nâng cao vai trò chỉ đạo, kiểm tra của các cấp chính quyền là rất cần thiết.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng thu, chi ngân sách xã qua các năm, bảng phân tích tỷ lệ các khoản thu, chi theo từng loại, cũng như sơ đồ tổ chức bộ máy quản lý ngân sách xã để minh họa các tồn tại và đề xuất giải pháp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường chỉ đạo, kiểm tra công tác quản lý ngân sách xã: UBND tỉnh và các cấp chính quyền cần tăng cường vai trò chỉ đạo, đôn đốc, kiểm tra việc thực hiện quản lý ngân sách xã, đảm bảo tuân thủ Luật Ngân sách Nhà nước và các văn bản hướng dẫn. Thời gian thực hiện: ngay trong năm tài chính tiếp theo; chủ thể thực hiện: UBND tỉnh, phòng tài chính các huyện.

  2. Hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật, quy định liên quan: Sửa đổi, bổ sung các quy định về phân cấp quản lý ngân sách xã, định mức chi tiêu, quy trình lập dự toán, quyết toán ngân sách xã phù hợp với điều kiện thực tế tỉnh Bình Thuận. Thời gian: trong vòng 1-2 năm; chủ thể: Sở Tài chính phối hợp với các cơ quan liên quan.

  3. Nâng cao năng lực cán bộ tài chính xã: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ tài chính - kế toán ngân sách cho cán bộ tài chính xã, đồng thời tăng cường công tác tuyển dụng, bổ sung nhân lực có trình độ. Thời gian: liên tục hàng năm; chủ thể: Sở Tài chính, UBND huyện.

  4. Xây dựng hệ thống quản lý ngân sách xã minh bạch, hiệu quả: Áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý thu chi ngân sách xã, xây dựng phần mềm quản lý ngân sách xã đồng bộ với hệ thống ngân sách tỉnh, đảm bảo công khai, minh bạch và dễ dàng kiểm tra, giám sát. Thời gian: 2-3 năm; chủ thể: Sở Tài chính, Kho bạc Nhà nước.

  5. Tăng cường phối hợp giữa các cơ quan liên quan: Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ giữa UBND xã, phòng tài chính huyện, Kho bạc nhà nước và các cơ quan liên quan trong công tác quản lý ngân sách xã, nhằm nâng cao hiệu quả quản lý và sử dụng ngân sách. Thời gian: ngay lập tức; chủ thể: UBND tỉnh, các phòng ban liên quan.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý tài chính cấp xã, huyện: Nắm bắt thực trạng, các tồn tại và giải pháp quản lý ngân sách xã, từ đó nâng cao hiệu quả công tác tài chính địa phương.

  2. Lãnh đạo UBND tỉnh, phòng tài chính các cấp: Có cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, hoàn thiện hệ thống quản lý ngân sách địa phương phù hợp với điều kiện thực tế.

  3. Giảng viên, nghiên cứu sinh chuyên ngành Tài chính công, Quản lý nhà nước: Tham khảo tài liệu nghiên cứu thực tiễn về quản lý ngân sách xã tại tỉnh Bình Thuận, phục vụ giảng dạy và nghiên cứu.

  4. Các tổ chức, cơ quan liên quan đến quản lý ngân sách và phát triển kinh tế địa phương: Hiểu rõ hơn về vai trò, thách thức và giải pháp trong quản lý ngân sách xã, từ đó hỗ trợ xây dựng các chương trình phát triển bền vững.

Câu hỏi thường gặp

1. Ngân sách xã là gì và vai trò của nó trong hệ thống ngân sách nhà nước?
Ngân sách xã là cấp ngân sách cơ sở trong hệ thống ngân sách nhà nước, bao gồm các khoản thu, chi của chính quyền xã, phường, thị trấn. Vai trò của ngân sách xã là huy động và phân phối nguồn tài chính để thực hiện các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo an sinh xã hội tại địa phương.

2. Những khó khăn chính trong quản lý ngân sách xã tại tỉnh Bình Thuận là gì?
Khó khăn gồm nguồn thu ngân sách xã chưa ổn định, chi thường xuyên chiếm tỷ lệ lớn, công tác phân cấp chưa rõ ràng, thiếu minh bạch trong thu chi, đội ngũ cán bộ tài chính xã còn yếu về chuyên môn và số lượng hạn chế.

3. Luật Ngân sách Nhà nước ảnh hưởng thế nào đến quản lý ngân sách xã?
Luật Ngân sách Nhà nước quy định nguyên tắc, trình tự, thủ tục quản lý ngân sách các cấp, trong đó có ngân sách xã. Việc thực hiện Luật giúp chuẩn hóa công tác quản lý, tăng cường minh bạch, kiểm soát thu chi ngân sách xã, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách.

4. Làm thế nào để nâng cao năng lực cán bộ tài chính xã?
Cần tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ tài chính - kế toán ngân sách, tuyển dụng bổ sung nhân lực có trình độ, đồng thời áp dụng công nghệ thông tin hỗ trợ công tác quản lý và hạch toán ngân sách.

5. Các giải pháp nào được đề xuất để hoàn thiện quản lý ngân sách xã tại Bình Thuận?
Các giải pháp gồm tăng cường chỉ đạo, kiểm tra; hoàn thiện hệ thống văn bản pháp luật; nâng cao năng lực cán bộ; xây dựng hệ thống quản lý minh bạch; tăng cường phối hợp giữa các cơ quan liên quan.

Kết luận

  • Ngân sách xã tại tỉnh Bình Thuận đóng vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội địa phương, tuy nhiên còn nhiều tồn tại về nguồn thu, chi và quản lý.
  • Việc thực hiện Luật Ngân sách Nhà nước từ năm 1997 đã tạo bước chuyển biến tích cực trong quản lý ngân sách xã, nhưng vẫn cần hoàn thiện nhiều mặt.
  • Các tồn tại chủ yếu liên quan đến phân cấp ngân sách, minh bạch thu chi, năng lực cán bộ tài chính xã và công tác kiểm tra, giám sát.
  • Đề xuất các giải pháp cơ bản nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách xã, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội tỉnh Bình Thuận.
  • Tiếp tục nghiên cứu, triển khai các biện pháp cải tiến quản lý ngân sách xã trong giai đoạn tiếp theo, đồng thời kêu gọi sự phối hợp chặt chẽ giữa các cấp chính quyền và các cơ quan liên quan để thực hiện thành công các giải pháp đề xuất.

Call to action: Các cấp chính quyền và cán bộ quản lý tài chính địa phương cần nhanh chóng áp dụng các giải pháp đề xuất để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách xã, góp phần phát triển bền vững tỉnh Bình Thuận.