Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội hiện nay, công tác quản lý ngân sách nhà nước cấp xã đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo nguồn lực tài chính cho các hoạt động phát triển địa phương. Phường Vĩnh Niệm, quận Lê Chân, thành phố Hải Phòng, với diện tích 5,63 km² và dân số trên 32 nghìn người, là một địa bàn có vị trí chiến lược quan trọng về kinh tế, xã hội và quốc phòng. Giai đoạn 2017-2021, tổng thu ngân sách phường liên tục tăng trưởng, trong đó thu ngân sách địa phương chiếm khoảng 71% tổng nguồn thu, với tỷ lệ thu thuế sử dụng đất phi nông nghiệp đạt trên 100% kế hoạch hàng năm. Tuy nhiên, công tác quản lý ngân sách vẫn còn tồn tại những hạn chế như lập dự toán chưa phù hợp, chậm trễ và hiệu quả sử dụng ngân sách chưa tối ưu.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng công tác quản lý ngân sách tại phường Vĩnh Niệm trong giai đoạn 2017-2021, xác định những hạn chế và nguyên nhân, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách trong thời gian tới, dự kiến đến năm 2026. Nghiên cứu có phạm vi không gian tại phường Vĩnh Niệm, quận Lê Chân, và phạm vi thời gian tập trung vào giai đoạn 2017-2021, với dự báo và đề xuất cho giai đoạn tiếp theo. Ý nghĩa của nghiên cứu thể hiện qua việc góp phần nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã, đảm bảo tính minh bạch, công bằng và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng hai khung lý thuyết chính trong quản lý ngân sách nhà nước cấp xã. Thứ nhất là lý thuyết về ngân sách nhà nước, theo đó ngân sách là hệ thống các khoản thu chi được lập dự toán và thực hiện trong một thời kỳ nhất định nhằm thực hiện chức năng, nhiệm vụ của nhà nước. Khái niệm ngân sách cấp xã được hiểu là tổng các khoản thu và chi trong dự toán do Hội đồng nhân dân cùng cấp quyết định, phục vụ cho hoạt động quản lý kinh tế - xã hội địa phương.

Thứ hai là mô hình quản lý ngân sách cấp xã bao gồm các khái niệm chính: lập dự toán ngân sách, chấp hành dự toán, thanh tra và quyết toán ngân sách. Lập dự toán là bước đầu tiên xác định các chỉ tiêu thu chi cho năm ngân sách kế tiếp. Chấp hành dự toán bao gồm quản lý nguồn thu (thuế, phí, lệ phí) và quản lý nguồn chi (chi thường xuyên, chi đầu tư phát triển). Thanh tra và quyết toán ngân sách là công tác kiểm tra, đánh giá việc thực hiện dự toán nhằm đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả.

Các khái niệm chuyên ngành được sử dụng gồm: ngân sách nhà nước (NSNN), ngân sách cấp xã (NSX), dự toán ngân sách, chi thường xuyên, chi đầu tư xây dựng cơ bản (XDCB), thuế sử dụng đất phi nông nghiệp, quỹ phường, quyết toán ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp, kết hợp thu thập số liệu thứ cấp và khảo sát thực địa. Nguồn dữ liệu chính bao gồm số liệu thu chi ngân sách phường Vĩnh Niệm giai đoạn 2017-2021 từ UBND phường, Kho bạc Nhà nước và các phòng ban liên quan. Phương pháp phân tích số liệu bao gồm phân tích thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm thu chi qua các năm, đánh giá hiệu quả quản lý ngân sách dựa trên các chỉ tiêu như tỷ lệ thu ngân sách địa phương so với tổng thu ngân sách, tốc độ tăng trưởng thu chi hàng năm.

Phương pháp phỏng vấn trực tiếp được áp dụng với cán bộ lãnh đạo và công chức phụ trách quản lý ngân sách tại phường nhằm thu thập thông tin thực tiễn, đánh giá các khó khăn, hạn chế trong công tác quản lý ngân sách. Cỡ mẫu phỏng vấn gồm các cán bộ chủ chốt tại UBND phường và các phòng ban tài chính kế hoạch, đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy cao.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2021 đến 2022, bao gồm giai đoạn thu thập số liệu, phân tích, đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp hoàn thiện công tác quản lý ngân sách.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng thu ngân sách ổn định: Tổng thu ngân sách phường Vĩnh Niệm tăng từ khoảng 7,5 tỷ đồng năm 2017 lên 17,6 tỷ đồng năm 2021, đạt mức tăng trưởng trên 130% trong 5 năm. Thu ngân sách địa phương chiếm khoảng 71% tổng thu, trong đó thuế sử dụng đất phi nông nghiệp đạt trên 100% kế hoạch hàng năm, ví dụ năm 2021 đạt 124,19% kế hoạch.

  2. Cơ cấu thu ngân sách phụ thuộc lớn vào ngân sách cấp trên: Tỷ trọng thu ngân sách địa phương hưởng theo phân cấp chỉ chiếm khoảng 23,5% tổng thu ngân sách nhà nước phường, trong khi ngân sách cấp trên hỗ trợ chiếm tới 72,5%, cho thấy sự phụ thuộc lớn vào nguồn hỗ trợ từ cấp quận.

  3. Chi ngân sách tăng mạnh, tập trung vào chi thường xuyên và đầu tư phát triển: Tổng chi ngân sách tăng từ 7,5 tỷ đồng năm 2017 lên 7 tỷ đồng năm 2021, với chi đầu tư xây dựng cơ bản và chi thường xuyên được phân bổ hợp lý. Tỷ lệ chi đầu tư xây dựng cơ bản chiếm khoảng 13-15% tổng chi ngân sách, đảm bảo phát triển cơ sở hạ tầng địa phương.

  4. Hạn chế trong công tác lập dự toán và quản lý chi ngân sách: Việc lập dự toán ngân sách còn chậm trễ, chưa phù hợp với thực tế, nhiều khoản chi dự toán mang tính đối phó, dẫn đến hiệu quả sử dụng ngân sách chưa cao. Quá trình phân bổ ngân sách còn kéo dài, gây lãng phí thời gian và chi phí hành chính.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên xuất phát từ việc cơ chế phân cấp ngân sách chưa thực sự linh hoạt, dẫn đến sự phụ thuộc lớn vào nguồn ngân sách cấp trên. Điều này làm giảm tính chủ động trong quản lý thu chi ngân sách địa phương. Bên cạnh đó, trình độ chuyên môn và năng lực quản lý của đội ngũ cán bộ công chức tại phường còn hạn chế, ảnh hưởng đến chất lượng lập dự toán và thực hiện ngân sách.

So sánh với các nghiên cứu về quản lý ngân sách cấp xã tại các địa phương khác, kết quả tại phường Vĩnh Niệm tương đồng về mặt tăng trưởng thu ngân sách và cơ cấu chi, nhưng tồn tại điểm yếu về hiệu quả quản lý dự toán và chi tiêu. Việc ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách còn hạn chế, chưa phát huy tối đa tính minh bạch và hiệu quả.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng thu ngân sách giai đoạn 2017-2021, biểu đồ cơ cấu nguồn thu ngân sách năm 2021, bảng tổng hợp chi ngân sách theo các khoản chi chính qua các năm, giúp minh họa rõ nét các xu hướng và hạn chế trong quản lý ngân sách phường.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, nâng cao năng lực cán bộ quản lý ngân sách: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về lập dự toán, quản lý thu chi ngân sách, ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý tài chính công. Mục tiêu nâng cao trình độ chuyên môn và kỹ năng thực tiễn trong vòng 12 tháng, do UBND phường phối hợp với các cơ quan đào tạo thực hiện.

  2. Cải tiến quy trình lập dự toán ngân sách: Rút ngắn thời gian lập dự toán, tăng cường phối hợp giữa các phòng ban liên quan, đảm bảo dự toán sát với thực tế và khả năng cân đối ngân sách. Áp dụng phần mềm quản lý dự toán ngân sách để nâng cao tính chính xác và minh bạch, triển khai trong 6 tháng tới.

  3. Đa dạng hóa nguồn thu ngân sách địa phương: Khuyến khích phát triển các hoạt động kinh tế địa phương, thu hút đầu tư, tăng thu từ các khoản thuế, phí hợp pháp nhằm giảm sự phụ thuộc vào ngân sách cấp trên. Chủ động xây dựng kế hoạch thu ngân sách hàng năm, phấn đấu tăng tỷ lệ thu ngân sách địa phương lên trên 30% tổng thu trong 3 năm tới.

  4. Tăng cường kiểm tra, giám sát và quyết toán ngân sách: Thiết lập hệ thống kiểm tra nội bộ chặt chẽ, thực hiện thanh tra định kỳ và đột xuất nhằm phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm, lãng phí trong quản lý ngân sách. Áp dụng công nghệ thông tin trong công tác quyết toán để nâng cao hiệu quả và minh bạch, thực hiện trong vòng 1 năm.

  5. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách: Xây dựng hệ thống phần mềm quản lý ngân sách điện tử, kết nối với Kho bạc Nhà nước và các cơ quan liên quan để theo dõi, báo cáo thu chi ngân sách theo thời gian thực. Mục tiêu hoàn thành trong 18 tháng, do UBND phường phối hợp với Sở Tài chính thành phố triển khai.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách cấp xã, phường: Nghiên cứu cung cấp kiến thức thực tiễn và giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách địa phương, hỗ trợ công tác lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách.

  2. Các nhà hoạch định chính sách tài chính công: Tham khảo để xây dựng các chính sách phân cấp ngân sách phù hợp, tăng cường cơ chế giám sát và hỗ trợ kỹ thuật cho cấp xã trong quản lý ngân sách.

  3. Giảng viên và sinh viên chuyên ngành quản lý kinh tế, tài chính công: Tài liệu tham khảo bổ ích về lý thuyết và thực tiễn quản lý ngân sách nhà nước cấp xã, giúp nâng cao hiểu biết và kỹ năng nghiên cứu.

  4. Các tổ chức nghiên cứu và tư vấn phát triển địa phương: Sử dụng kết quả nghiên cứu để đề xuất các chương trình hỗ trợ kỹ thuật, đào tạo và cải cách quản lý ngân sách tại các địa phương tương tự.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý ngân sách cấp xã có vai trò gì trong phát triển địa phương?
    Quản lý ngân sách cấp xã là công cụ tài chính quan trọng giúp chính quyền địa phương thực hiện các nhiệm vụ kinh tế - xã hội, đảm bảo chi tiêu công hợp lý, thúc đẩy phát triển bền vững và nâng cao đời sống nhân dân.

  2. Những khó khăn chính trong công tác quản lý ngân sách phường Vĩnh Niệm là gì?
    Khó khăn gồm lập dự toán ngân sách chưa sát thực tế, chậm trễ trong phân bổ ngân sách, phụ thuộc lớn vào ngân sách cấp trên và hạn chế về năng lực cán bộ quản lý.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách địa phương?
    Cần đa dạng hóa nguồn thu, tăng cường công tác thuế, áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý thu, đồng thời nâng cao năng lực cán bộ và tăng cường giám sát thu ngân sách.

  4. Tại sao việc ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách lại quan trọng?
    Ứng dụng công nghệ giúp tăng tính minh bạch, giảm sai sót, tiết kiệm thời gian xử lý, nâng cao hiệu quả quản lý và tạo điều kiện thuận lợi cho việc giám sát, quyết toán ngân sách.

  5. Các giải pháp đề xuất có thể áp dụng trong thời gian bao lâu?
    Các giải pháp được đề xuất có thể triển khai trong khoảng từ 6 tháng đến 3 năm, tùy theo tính chất và quy mô từng giải pháp, nhằm đảm bảo hiệu quả và khả thi trong thực tiễn.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý ngân sách nhà nước cấp xã, tập trung nghiên cứu tại phường Vĩnh Niệm, quận Lê Chân, Hải Phòng.
  • Đánh giá thực trạng cho thấy thu ngân sách địa phương tăng trưởng ổn định, nhưng còn phụ thuộc lớn vào ngân sách cấp trên và tồn tại hạn chế trong lập dự toán, quản lý chi ngân sách.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm nâng cao năng lực cán bộ, cải tiến quy trình lập dự toán, đa dạng hóa nguồn thu, tăng cường kiểm tra giám sát và ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Nghiên cứu có phạm vi thời gian giai đoạn 2017-2021, với định hướng hoàn thiện công tác quản lý ngân sách đến năm 2026.
  • Kêu gọi các cơ quan quản lý địa phương và các bên liên quan phối hợp triển khai các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại phường Vĩnh Niệm.