Tổng quan nghiên cứu

Thu ngân sách nhà nước (NSNN) đóng vai trò trọng yếu trong việc đảm bảo nguồn tài chính cho các hoạt động của Nhà nước, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Tại huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ, một huyện miền núi với diện tích tự nhiên 30.285,20 ha và dân số khoảng 109.264 người, thu ngân sách còn nhiều hạn chế, chưa tương xứng với tiềm năng phát triển kinh tế địa phương. Tổng thu NSNN trên địa bàn huyện tăng từ 860,7 tỷ đồng năm 2017 lên 994,07 tỷ đồng năm 2018, đạt mức tăng bình quân khoảng 20,6%/năm, trong đó thu ngân sách địa phương năm 2018 đạt 776 tỷ đồng. Tuy nhiên, tỷ lệ ngân sách tỉnh phải bổ sung cho huyện chiếm từ 80% đến 85% nhu cầu chi tiêu, cho thấy nguồn thu nội địa còn hạn chế.

Nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng thu ngân sách trên địa bàn huyện Đoan Hùng giai đoạn 2016-2018, từ đó đề xuất các giải pháp tăng thu hiệu quả trong giai đoạn 2019-2021. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào công tác thu ngân sách nhà nước tại huyện Đoan Hùng, với dữ liệu chủ yếu thu thập từ các báo cáo quyết toán thu ngân sách, số liệu kinh tế - xã hội địa phương và các văn bản pháp luật liên quan. Mục tiêu nghiên cứu là nâng cao hiệu quả quản lý thu, khai thác tối đa các nguồn thu, góp phần ổn định ngân sách địa phương và thúc đẩy phát triển kinh tế bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn vận dụng các lý thuyết và mô hình về ngân sách nhà nước và thu ngân sách, bao gồm:

  • Lý thuyết ngân sách nhà nước: Ngân sách nhà nước là kế hoạch thu, chi tài chính của Nhà nước trong một năm tài chính, phản ánh các chính sách kinh tế, xã hội và điều hành vĩ mô của Nhà nước. Vai trò của ngân sách nhà nước bao gồm đảm bảo nguồn tài chính cho các chức năng của Nhà nước, điều tiết kinh tế vĩ mô, phân phối lại thu nhập và thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội.

  • Lý thuyết thu ngân sách nhà nước: Thu ngân sách là quá trình Nhà nước sử dụng quyền lực chính trị để huy động nguồn lực tài chính từ các chủ thể trong xã hội dưới hình thức thuế, phí, lệ phí và các khoản thu khác nhằm hình thành quỹ ngân sách. Thu ngân sách có các chức năng phân bổ nguồn lực, phân phối lại thu nhập và điều tiết kinh tế.

  • Mô hình phân cấp quản lý ngân sách nhà nước: Phân cấp quản lý ngân sách giữa các cấp chính quyền nhằm tăng cường hiệu quả quản lý, đảm bảo tính chủ động và phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội từng địa phương. Ngân sách trung ương giữ vai trò chủ đạo, hỗ trợ các địa phương chưa cân đối được thu chi, trong khi ngân sách địa phương được phân cấp nguồn thu để thực hiện các nhiệm vụ được giao.

Các khái niệm chính bao gồm: ngân sách nhà nước, thu ngân sách, phân cấp quản lý ngân sách, dự toán ngân sách, và các hình thức thu ngân sách (thuế, phí, lệ phí).

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo quyết toán thu ngân sách của UBND huyện Đoan Hùng giai đoạn 2016-2018, các báo cáo kinh tế - xã hội của huyện, các văn bản pháp luật liên quan đến ngân sách và thuế, cùng các tài liệu nghiên cứu học thuật và báo cáo ngành.

  • Phương pháp phân tích:

    • Phân tích thống kê mô tả để tổng hợp, tính toán các chỉ số thu ngân sách, tỷ lệ hoàn thành dự toán, tốc độ tăng trưởng thu ngân sách qua các năm.
    • Phân tích so sánh để đối chiếu kết quả thực hiện thu ngân sách với kế hoạch đề ra, so sánh cơ cấu thu qua các năm.
    • Phân tích dãy số biến động theo thời gian nhằm xác định xu hướng và nhân tố ảnh hưởng đến thu ngân sách.
    • Phân tích định tính để đánh giá các nhân tố chủ quan, khách quan ảnh hưởng đến công tác thu ngân sách, dựa trên các báo cáo, văn bản pháp luật và kinh nghiệm thực tiễn.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Nghiên cứu tập trung vào toàn bộ số liệu thu ngân sách của huyện Đoan Hùng trong giai đoạn 2016-2018, không giới hạn mẫu do nghiên cứu mang tính tổng hợp và phân tích toàn diện.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và phân tích số liệu trong khoảng thời gian từ tháng 1/2019 đến tháng 12/2019, tập trung vào dữ liệu 3 năm gần nhất để đảm bảo tính cập nhật và phản ánh đúng thực trạng.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng thu ngân sách ổn định nhưng phụ thuộc lớn vào nguồn bổ sung từ cấp trên
    Tổng thu NSNN trên địa bàn huyện tăng từ 860,7 tỷ đồng năm 2017 lên 994,07 tỷ đồng năm 2018, tương đương mức tăng 15,5%. Tuy nhiên, tỷ trọng thu bổ sung từ ngân sách cấp trên chiếm bình quân trên 88% tổng thu, trong khi thu cân đối ngân sách địa phương chỉ chiếm khoảng 10,8%. Điều này cho thấy nguồn thu nội địa còn hạn chế, chưa đủ đáp ứng nhu cầu chi tiêu của huyện.

  2. Cơ cấu thu ngân sách chuyển dịch theo hướng tăng thu chuyển giao, giảm thu cân đối
    Giai đoạn 2016-2018, thu chuyển giao ngân sách (thu bổ sung từ cấp trên) tăng nhẹ, trong khi thu cân đối ngân sách địa phương giảm do ảnh hưởng của các yếu tố kinh tế và thị trường bất động sản. Thu thuế ngoài quốc doanh tăng từ 72,6% kế hoạch năm 2016 lên trên 136% kế hoạch năm 2018, cho thấy sự cải thiện trong khai thác nguồn thu từ khu vực này.

  3. Công tác lập kế hoạch thu ngân sách còn một số hạn chế
    Việc lập dự toán thu ngân sách huyện có sự khác biệt so với dự toán tỉnh giao, do một số khoản thu chưa được tính toán chính xác hoặc chưa ổn định. Điều này ảnh hưởng đến tính khả thi và hiệu quả trong việc thực hiện kế hoạch thu ngân sách hàng năm.

  4. Ảnh hưởng của các nhân tố kinh tế và pháp luật đến thu ngân sách
    Tốc độ tăng trưởng kinh tế địa phương bình quân khoảng 7,7%/năm, thu nhập bình quân đầu người đạt 33,26 triệu đồng/năm, tạo điều kiện thuận lợi cho tăng thu ngân sách. Tuy nhiên, các chính sách thuế, thủ tục hành chính còn phức tạp, cùng với tình trạng nợ đọng thuế và trốn thuế vẫn tồn tại, làm giảm hiệu quả thu ngân sách.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy huyện Đoan Hùng đã đạt được những tiến bộ nhất định trong công tác thu ngân sách, đặc biệt là tăng thu từ khu vực ngoài quốc doanh và cải thiện tỷ lệ hoàn thành dự toán thu. Tuy nhiên, sự phụ thuộc lớn vào nguồn bổ sung từ ngân sách cấp trên làm giảm tính chủ động và bền vững của ngân sách địa phương. Điều này phù hợp với các nghiên cứu trước đây về các huyện miền núi có nền kinh tế phát triển chậm, nguồn thu nội địa hạn chế.

Việc lập kế hoạch thu ngân sách chưa sát thực tế và chưa phản ánh đầy đủ các yếu tố tác động đã ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý thu. So với các huyện có nền kinh tế phát triển hơn như Kiến Thụy (Hải Phòng) và Lâm Thao (Phú Thọ), huyện Đoan Hùng cần tăng cường công tác dự báo, rà soát nguồn thu tiềm năng và phối hợp chặt chẽ giữa các ngành liên quan để nâng cao chất lượng dự toán thu.

Ngoài ra, các yếu tố như chính sách thuế, thủ tục hành chính, công tác kiểm tra, thanh tra thuế cũng đóng vai trò quan trọng trong việc tăng thu ngân sách. Việc áp dụng các biện pháp cải cách hành chính, giảm thủ tục, tăng cường kiểm soát nợ thuế và chống thất thu sẽ góp phần nâng cao hiệu quả thu ngân sách địa phương.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện xu hướng tăng trưởng thu ngân sách, cơ cấu thu qua các năm và tỷ lệ hoàn thành dự toán thu, giúp minh họa rõ nét các biến động và hiệu quả công tác thu ngân sách tại huyện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác lập dự toán thu ngân sách sát thực tế

    • Động từ hành động: Rà soát, điều chỉnh dự toán thu hàng năm dựa trên phân tích số liệu thực tế và dự báo kinh tế.
    • Target metric: Tỷ lệ hoàn thành dự toán thu đạt trên 95%.
    • Timeline: Áp dụng từ năm tài chính 2020.
    • Chủ thể thực hiện: UBND huyện phối hợp với Chi cục Thuế và các phòng ban liên quan.

  2. Mở rộng và khai thác hiệu quả các nguồn thu nội địa

    • Động từ hành động: Khai thác các nguồn thu từ đất đai, thuế ngoài quốc doanh, phí và lệ phí địa phương.
    • Target metric: Tăng tỷ trọng thu cân đối ngân sách địa phương lên ít nhất 20% tổng thu ngân sách.
    • Timeline: Giai đoạn 2019-2021.
    • Chủ thể thực hiện: Chi cục Thuế huyện, UBND các xã, thị trấn.

  3. Cải cách thủ tục hành chính, nâng cao hiệu quả quản lý thuế

    • Động từ hành động: Đơn giản hóa thủ tục thuế, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong kê khai và nộp thuế.
    • Target metric: Giảm thời gian thực hiện nghĩa vụ thuế cho doanh nghiệp và cá nhân xuống dưới 1.500 giờ/năm.
    • Timeline: Triển khai trong năm 2020.
    • Chủ thể thực hiện: Chi cục Thuế huyện phối hợp với Sở Tài chính tỉnh.

  4. Tăng cường công tác kiểm tra, thanh tra và xử lý nợ thuế

    • Động từ hành động: Tổ chức kiểm tra, thanh tra thuế định kỳ và đột xuất, xử lý nghiêm các trường hợp nợ đọng và trốn thuế.
    • Target metric: Giảm tỷ lệ nợ thuế xuống dưới 5% tổng thu ngân sách.
    • Timeline: Thực hiện liên tục từ 2019 đến 2021.
    • Chủ thể thực hiện: Chi cục Thuế huyện, Thanh tra tài chính.

  5. Hoàn thiện cơ chế, chính sách thu ngân sách địa phương

    • Động từ hành động: Rà soát, đề xuất sửa đổi, bổ sung các chính sách thuế, phí phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội địa phương.
    • Target metric: Tăng tính minh bạch và công bằng trong chính sách thu.
    • Timeline: Năm 2020.
    • Chủ thể thực hiện: UBND huyện phối hợp với Sở Tài chính và các cơ quan liên quan.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo và cán bộ quản lý ngân sách địa phương

    • Lợi ích: Hiểu rõ thực trạng và các giải pháp tăng thu ngân sách phù hợp với điều kiện địa phương.
    • Use case: Áp dụng các đề xuất để nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách, đảm bảo cân đối thu chi.

  2. Cán bộ ngành thuế và tài chính công

    • Lợi ích: Nắm bắt các phương pháp phân tích, đánh giá công tác thu ngân sách và các biện pháp cải thiện.
    • Use case: Cải tiến quy trình thu, kiểm tra, thanh tra thuế, giảm thất thu và nợ đọng thuế.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành kinh tế, tài chính công

    • Lợi ích: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn về thu ngân sách địa phương.
    • Use case: Phát triển nghiên cứu sâu hơn về quản lý ngân sách nhà nước và chính sách tài khóa.

  4. Các tổ chức, cơ quan hoạch định chính sách

    • Lợi ích: Đánh giá hiệu quả các chính sách thu ngân sách và đề xuất điều chỉnh phù hợp với thực tiễn địa phương.
    • Use case: Xây dựng chính sách tài chính công hỗ trợ phát triển kinh tế vùng miền núi.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao thu ngân sách địa phương huyện Đoan Hùng còn phụ thuộc nhiều vào nguồn bổ sung từ cấp trên?
    Thu ngân sách địa phương còn hạn chế do nền kinh tế phát triển chậm, nguồn thu nội địa chưa được khai thác hiệu quả, đặc biệt là các nguồn thu từ đất đai và doanh nghiệp ngoài quốc doanh. Do đó, ngân sách tỉnh phải bổ sung phần lớn nhu cầu chi tiêu của huyện.

  2. Các yếu tố nào ảnh hưởng lớn đến công tác thu ngân sách tại huyện Đoan Hùng?
    Bao gồm tốc độ tăng trưởng kinh tế, chính sách thuế và pháp luật liên quan, công tác quản lý thuế, thủ tục hành chính, tình trạng nợ đọng và trốn thuế, cũng như năng lực tổ chức thực hiện của các cơ quan thu ngân sách.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả lập dự toán thu ngân sách?
    Cần dựa trên phân tích số liệu thực tế, dự báo chính xác các yếu tố kinh tế - xã hội, phối hợp chặt chẽ giữa các ngành, đồng thời rà soát, điều chỉnh dự toán phù hợp với tình hình thực tế nhằm đảm bảo tính khả thi và hiệu quả.

  4. Giải pháp nào giúp tăng thu ngân sách từ khu vực ngoài quốc doanh?
    Tăng cường kiểm tra, giám sát hoạt động sản xuất kinh doanh, cải cách thủ tục hành chính thuế, hỗ trợ doanh nghiệp phát triển, đồng thời áp dụng các biện pháp chống thất thu và nợ đọng thuế hiệu quả.

  5. Vai trò của công tác kiểm tra, thanh tra thuế trong tăng thu ngân sách là gì?
    Công tác này giúp phát hiện kịp thời các vi phạm, hạn chế thất thu, thu hồi nợ thuế, nâng cao ý thức chấp hành pháp luật thuế của người nộp thuế, từ đó góp phần tăng nguồn thu ngân sách bền vững.

Kết luận

  • Thu ngân sách nhà nước tại huyện Đoan Hùng giai đoạn 2016-2018 có xu hướng tăng trưởng ổn định, nhưng vẫn phụ thuộc lớn vào nguồn bổ sung từ ngân sách cấp trên.
  • Cơ cấu thu ngân sách chuyển dịch theo hướng tăng thu chuyển giao, giảm thu cân đối, phản ánh hạn chế trong khai thác nguồn thu nội địa.
  • Công tác lập dự toán thu ngân sách còn một số hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý và thực hiện kế hoạch thu.
  • Các nhân tố kinh tế, pháp luật và tổ chức quản lý thuế có ảnh hưởng quan trọng đến kết quả thu ngân sách.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm tăng cường công tác lập dự toán, mở rộng nguồn thu nội địa, cải cách thủ tục hành chính, tăng cường kiểm tra, thanh tra và hoàn thiện chính sách thu ngân sách địa phương.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất trong giai đoạn 2019-2021, đồng thời tiếp tục theo dõi, đánh giá hiệu quả để điều chỉnh kịp thời.

Call-to-action: Các cơ quan quản lý và thực thi chính sách cần phối hợp chặt chẽ, tăng cường năng lực và áp dụng công nghệ thông tin để nâng cao hiệu quả công tác thu ngân sách, góp phần phát triển kinh tế - xã hội huyện Đoan Hùng bền vững.