Tổng quan nghiên cứu

Quản lý ngân sách cấp xã là một phần quan trọng trong hệ thống quản lý kinh tế - xã hội, đóng vai trò thiết yếu trong việc phát triển kinh tế địa phương. Trên địa bàn huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La, thu ngân sách mới chỉ đáp ứng khoảng 10% nhiệm vụ chi ngân sách, dẫn đến việc quản lý ngân sách cấp xã chủ yếu tập trung vào quản lý chi ngân sách. Giai đoạn 2016-2018, huyện Mai Sơn đã thực hiện nhiều giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, trong đó có phân cấp mạnh nhiệm vụ chi cho ngân sách cấp xã, góp phần phát triển kinh tế xã hội và giảm tỷ lệ hộ nghèo từ 25,99% năm 2011 xuống còn 19,4% năm 2016. Thu nhập bình quân đầu người cũng tăng từ 17,8 triệu đồng năm 2011 lên 29,7 triệu đồng năm 2016.

Tuy nhiên, công tác quản lý chi ngân sách cấp xã vẫn còn nhiều hạn chế như nguồn thu thấp, thất thoát thuế, dự toán chi chưa sát thực tế, chi ngân sách vượt dự toán, chi quản lý hành chính lãng phí, và công tác quản lý các loại quỹ còn yếu kém. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là đánh giá thực trạng quản lý chi ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Mai Sơn, xác định nguyên nhân hạn chế và đề xuất các giải pháp khả thi nhằm hoàn thiện công tác này đến năm 2021. Phạm vi nghiên cứu bao gồm 22 xã, thị trấn trên địa bàn huyện, tập trung vào giai đoạn 2016-2018.

Nghiên cứu có ý nghĩa khoa học trong việc hệ thống hóa lý luận quản lý chi ngân sách cấp xã và ý nghĩa thực tiễn trong việc nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, góp phần phát triển kinh tế xã hội bền vững tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý tài chính công và quản lý ngân sách nhà nước cấp xã, trong đó:

  • Lý thuyết ngân sách nhà nước: Ngân sách nhà nước là tổng hợp các khoản thu, chi của nhà nước trong một năm nhằm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của chính quyền. Ngân sách cấp xã là cấp ngân sách cuối cùng trong hệ thống ngân sách nhà nước, vừa là đơn vị dự toán vừa là đơn vị sử dụng ngân sách.

  • Lý thuyết quản lý chi ngân sách cấp xã: Quản lý chi ngân sách cấp xã là hoạt động sử dụng các phương pháp, công cụ quản lý để điều hành chi tiêu ngân sách nhằm đạt mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Nội dung quản lý chi bao gồm lập dự toán, chấp hành chi, quyết toán và công khai chi ngân sách.

  • Khái niệm chính: Ngân sách cấp xã, chi ngân sách thường xuyên, chi đầu tư xây dựng cơ bản, dự toán ngân sách, quyết toán ngân sách, công khai minh bạch ngân sách, kiểm soát chi ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp sau:

  • Phương pháp nghiên cứu tài liệu: Tổng hợp các văn bản pháp luật như Luật Ngân sách Nhà nước 2002, 2015, các nghị quyết của HĐND tỉnh Sơn La, các văn bản hướng dẫn của Bộ Tài chính.

  • Phương pháp điều tra khảo sát: Thu thập số liệu sơ cấp từ các xã, thị trấn trên địa bàn huyện Mai Sơn về thu, chi ngân sách giai đoạn 2016-2018.

  • Phương pháp thống kê và phân tích tổng hợp: Xử lý số liệu thu chi ngân sách, so sánh dự toán và quyết toán, phân tích các chỉ tiêu kinh tế xã hội liên quan.

  • Phương pháp so sánh: Đối chiếu thực trạng quản lý chi ngân sách cấp xã tại Mai Sơn với các huyện khác trong nước để rút ra bài học kinh nghiệm.

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thứ cấp từ báo cáo quyết toán ngân sách huyện Mai Sơn 2016-2018, số liệu thống kê kinh tế xã hội huyện, số liệu khảo sát thực tế tại 22 xã, thị trấn.

  • Timeline nghiên cứu: Đánh giá thực trạng giai đoạn 2016-2018, đề xuất giải pháp đến năm 2021.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ 22 xã, thị trấn trên địa bàn huyện Mai Sơn, đảm bảo tính đại diện và toàn diện cho phân tích.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Chênh lệch lớn giữa dự toán và quyết toán chi ngân sách cấp xã: Tỷ lệ quyết toán so với dự toán chi ngân sách cấp xã giai đoạn 2016-2018 luôn trên 100%, thấp nhất là 119,3%, cao nhất lên đến 270,2%. Toàn huyện có tỷ lệ này dao động từ 162,7% đến 199,7%, cho thấy dự toán chi chưa sát thực tế và công tác quản lý chi còn nhiều bất cập.

  2. Nguồn thu ngân sách cấp xã còn hạn chế: Thu ngân sách trên địa bàn chỉ đáp ứng khoảng 7% nhu cầu chi ngân sách xã. Tổng thu ngân sách xã tăng từ 158,46 tỷ đồng năm 2016 lên 213,78 tỷ đồng năm 2018, trong đó thuế công thương nghiệp ngoài quốc doanh là nguồn thu chủ yếu nhưng chưa ổn định. Các khoản thu phí, lệ phí và thuế thu nhập cá nhân có xu hướng tăng nhưng vẫn chưa khai thác hết tiềm năng.

  3. Chi ngân sách chủ yếu tập trung vào chi thường xuyên: Chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn trong tổng chi ngân sách xã, tăng từ 118,66 tỷ đồng năm 2016 lên 147,43 tỷ đồng năm 2018. Trong đó, chi quản lý nhà nước, chi cho các tổ chức Đảng, chính trị xã hội chiếm tỷ trọng cao, tiếp theo là chi đảm bảo xã hội và chi sự nghiệp kinh tế. Chi đầu tư phát triển tăng từ 30,5 tỷ đồng năm 2016 lên 60,33 tỷ đồng năm 2018, chủ yếu dành cho xây dựng cơ sở hạ tầng nông thôn mới.

  4. Công tác lập dự toán còn mang tính hình thức, chưa sát với thực tế: Việc lập dự toán chi ngân sách cấp xã chưa phản ánh chính xác nguồn thu và nhu cầu chi thực tế, dẫn đến việc điều chỉnh dự toán nhiều lần trong năm và khó khăn trong quản lý chi tiêu.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên bao gồm:

  • Nguồn thu ngân sách cấp xã thấp và chưa được khai thác hiệu quả, do địa bàn huyện Mai Sơn là vùng miền núi, kinh tế chủ yếu dựa vào nông nghiệp, nguồn thu từ thuế và phí còn hạn chế.

  • Chất lượng dự toán chi ngân sách chưa cao, do thiếu số liệu chính xác, dự báo chưa sát thực tế, dẫn đến việc chi vượt dự toán và khó kiểm soát.

  • Cơ cấu chi ngân sách chưa hợp lý, chi thường xuyên chiếm tỷ trọng lớn, trong khi chi đầu tư phát triển còn hạn chế, ảnh hưởng đến phát triển kinh tế xã hội bền vững.

  • Năng lực quản lý tài chính cấp xã còn yếu, đội ngũ cán bộ tài chính chưa đồng đều về trình độ chuyên môn, công tác kiểm tra, giám sát chưa chặt chẽ, dễ phát sinh thất thoát, lãng phí.

So sánh với các huyện khác như Gia Lộc (Hải Dương) và Tiền Hải (Thái Bình), Mai Sơn còn nhiều điểm yếu trong quản lý thu chi ngân sách cấp xã, đặc biệt là trong công tác lập dự toán và kiểm soát chi tiêu. Các huyện này đã áp dụng hiệu quả công nghệ thông tin, tăng cường đào tạo cán bộ và công khai minh bạch ngân sách, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ quyết toán/dự toán chi ngân sách cấp xã qua các năm, bảng tổng hợp thu chi ngân sách theo nội dung kinh tế, và biểu đồ cơ cấu chi ngân sách theo lĩnh vực để minh họa rõ ràng các phát hiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác lập dự toán ngân sách cấp xã

    • Động từ hành động: Rà soát, điều chỉnh, dự báo chính xác nguồn thu và nhu cầu chi.
    • Target metric: Giảm tỷ lệ quyết toán vượt dự toán xuống dưới 110%.
    • Timeline: Triển khai ngay từ năm ngân sách 2022.
    • Chủ thể thực hiện: UBND xã phối hợp Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện.

  2. Nâng cao năng lực quản lý tài chính cho cán bộ cấp xã

    • Động từ hành động: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ tài chính kế toán.
    • Target metric: 100% cán bộ tài chính cấp xã được đào tạo chuyên môn trong 2 năm tới.
    • Timeline: Từ năm 2021 đến 2023.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện phối hợp các cơ sở đào tạo.

  3. Tăng cường công khai, minh bạch và giám sát chi ngân sách

    • Động từ hành động: Công khai dự toán, quyết toán ngân sách trên các phương tiện thông tin đại chúng.
    • Target metric: 100% xã công khai ngân sách theo quy định.
    • Timeline: Thực hiện liên tục hàng năm.
    • Chủ thể thực hiện: UBND xã, Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện.

  4. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách

    • Động từ hành động: Triển khai phần mềm quản lý ngân sách, hạch toán điện tử.
    • Target metric: 100% xã sử dụng phần mềm quản lý ngân sách trong 3 năm tới.
    • Timeline: 2021-2024.
    • Chủ thể thực hiện: UBND huyện, Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện.

  5. Tăng cường kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm trong quản lý chi ngân sách

    • Động từ hành động: Tổ chức thanh tra, kiểm tra định kỳ và đột xuất.
    • Target metric: Giảm thiểu các vi phạm về chi ngân sách dưới 5% số đơn vị kiểm tra.
    • Timeline: Hàng năm.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện, Thanh tra huyện.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý tài chính cấp huyện và cấp xã

    • Lợi ích: Nắm bắt thực trạng, phương pháp quản lý chi ngân sách cấp xã, áp dụng các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý.
    • Use case: Xây dựng dự toán ngân sách, kiểm soát chi tiêu, đào tạo cán bộ tài chính.

  2. Các nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành tài chính công, quản lý nhà nước

    • Lợi ích: Tham khảo khung lý thuyết, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn về quản lý ngân sách cấp xã.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, luận văn, bài báo khoa học.

  3. Cơ quan quản lý nhà nước về tài chính và ngân sách

    • Lợi ích: Đánh giá hiệu quả chính sách phân cấp ngân sách, xây dựng chính sách phù hợp với đặc điểm địa phương.
    • Use case: Hoạch định chính sách, giám sát thực hiện ngân sách.

  4. Các tổ chức tài chính, ngân hàng và các đơn vị hỗ trợ phát triển địa phương

    • Lợi ích: Hiểu rõ cơ cấu ngân sách, nhu cầu tài chính của cấp xã để hỗ trợ tài chính, đầu tư phát triển.
    • Use case: Thiết kế chương trình hỗ trợ, tài trợ dự án phát triển kinh tế xã hội.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao tỷ lệ quyết toán chi ngân sách cấp xã lại vượt dự toán nhiều?
    Do dự toán lập chưa sát thực tế, nguồn thu chưa được dự báo chính xác, phát sinh các nhiệm vụ chi ngoài dự toán như tăng lương, xây dựng nông thôn mới, và công tác quản lý chi chưa chặt chẽ.

  2. Nguồn thu ngân sách cấp xã chủ yếu đến từ đâu?
    Chủ yếu từ thuế công thương nghiệp ngoài quốc doanh, các khoản phí, lệ phí, thuế thu nhập cá nhân và nguồn trợ cấp cân đối từ ngân sách cấp trên.

  3. Chi ngân sách cấp xã tập trung vào những lĩnh vực nào?
    Chi thường xuyên cho quản lý nhà nước, các tổ chức Đảng, chính trị xã hội, chi đảm bảo xã hội, sự nghiệp kinh tế, giáo dục, y tế và chi đầu tư xây dựng cơ bản cho hạ tầng nông thôn mới.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách cấp xã?
    Cần nâng cao chất lượng lập dự toán, đào tạo cán bộ tài chính, tăng cường công khai minh bạch, ứng dụng công nghệ thông tin và kiểm tra giám sát chặt chẽ.

  5. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?
    Kết hợp nghiên cứu tài liệu, khảo sát thực tế, phân tích thống kê, so sánh và tổng hợp số liệu thu chi ngân sách cấp xã giai đoạn 2016-2018.

Kết luận

  • Quản lý chi ngân sách cấp xã tại huyện Mai Sơn còn nhiều hạn chế, đặc biệt là chênh lệch lớn giữa dự toán và quyết toán chi ngân sách.
  • Nguồn thu ngân sách cấp xã còn thấp, chưa khai thác hiệu quả, ảnh hưởng đến khả năng chi tiêu và phát triển kinh tế xã hội địa phương.
  • Chi ngân sách chủ yếu tập trung vào chi thường xuyên, trong khi chi đầu tư phát triển còn hạn chế, chưa đáp ứng đầy đủ nhu cầu phát triển.
  • Năng lực quản lý tài chính cấp xã cần được nâng cao thông qua đào tạo, ứng dụng công nghệ và tăng cường kiểm tra, giám sát.
  • Luận văn đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện công tác quản lý chi ngân sách cấp xã, góp phần phát triển kinh tế xã hội bền vững tại huyện Mai Sơn đến năm 2021.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất, theo dõi và đánh giá hiệu quả thực hiện hàng năm, mở rộng nghiên cứu sang các địa phương khác để hoàn thiện mô hình quản lý ngân sách cấp xã.

Call-to-action: Các cơ quan quản lý và cán bộ tài chính cấp xã cần phối hợp chặt chẽ, áp dụng các giải pháp nghiên cứu để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, góp phần phát triển kinh tế xã hội địa phương.