Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa tại Việt Nam, ngân sách nhà nước giữ vai trò trung tâm trong việc đảm bảo nguồn lực tài chính cho các hoạt động phát triển kinh tế - xã hội. Tại huyện Đoan Hùng, tỉnh Phú Thọ, một huyện miền núi với nền kinh tế phát triển chậm, nguồn thu ngân sách còn hạn chế, việc tăng thu ngân sách trở thành nhiệm vụ cấp thiết nhằm đáp ứng nhu cầu chi tiêu ngày càng lớn. Từ năm 2016 đến 2018, tổng thu ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện tăng từ 860,7 tỷ đồng lên 994 tỷ đồng, đạt mức tăng bình quân 20,6% mỗi năm, tuy nhiên vẫn còn phụ thuộc nhiều vào nguồn bổ sung từ ngân sách cấp trên, chiếm trên 88% tổng thu. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích thực trạng thu ngân sách tại huyện Đoan Hùng trong giai đoạn 2016-2018, từ đó đề xuất các giải pháp tăng thu ngân sách hiệu quả cho giai đoạn 2019-2021. Nghiên cứu tập trung vào các chính sách thu ngân sách cấp huyện, các nhân tố ảnh hưởng đến thu ngân sách, đồng thời đánh giá các biện pháp quản lý thu hiện hành. Ý nghĩa của nghiên cứu không chỉ giúp ổn định ngân sách địa phương mà còn góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững, nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết về ngân sách nhà nước và thu ngân sách, trong đó:

  • Lý thuyết ngân sách nhà nước: Ngân sách nhà nước được hiểu là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định nhằm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. Ngân sách là công cụ quản lý vĩ mô, điều tiết kinh tế và phân phối lại thu nhập xã hội.

  • Lý thuyết thu ngân sách nhà nước: Thu ngân sách là quá trình Nhà nước sử dụng quyền lực chính trị để huy động nguồn tài chính từ các chủ thể trong xã hội dưới hình thức thuế, phí, lệ phí và các khoản thu khác nhằm hình thành quỹ ngân sách phục vụ chi tiêu công.

  • Các khái niệm chính: Phân cấp quản lý ngân sách nhà nước, chức năng phân bổ nguồn lực, chức năng phân phối lại thu nhập, cơ cấu thu ngân sách, các nhân tố ảnh hưởng đến thu ngân sách như tăng trưởng kinh tế, hệ thống pháp luật và tổ chức quản lý thu.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo quyết toán thu ngân sách của UBND huyện Đoan Hùng, các tài liệu về phát triển kinh tế - xã hội huyện, các văn bản pháp luật liên quan đến ngân sách và thuế, cùng các nghiên cứu học thuật có liên quan.

  • Phương pháp phân tích:

    • Phân tích thống kê tổng hợp các số liệu thu ngân sách từ năm 2016 đến 2018, tính toán các chỉ số tăng trưởng, tỷ lệ hoàn thành dự toán.
    • Phân tích so sánh giữa các năm để đánh giá xu hướng biến động và hiệu quả công tác thu ngân sách.
    • Phân tích dãy số biến động theo thời gian nhằm xác định các nhân tố thúc đẩy và cản trở tăng thu ngân sách.
    • So sánh với các nghiên cứu và thực tiễn tại các địa phương khác để rút ra bài học kinh nghiệm.

  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Dữ liệu thu thập toàn bộ các khoản thu ngân sách trên địa bàn huyện trong giai đoạn nghiên cứu, đảm bảo tính đại diện và đầy đủ cho phân tích.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2016-2018 cho thực trạng thu ngân sách, đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2019-2021.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tăng trưởng tổng thu ngân sách ổn định: Tổng thu ngân sách nhà nước trên địa bàn huyện tăng từ 860,7 tỷ đồng năm 2017 lên 994 tỷ đồng năm 2018, tương đương mức tăng 15,5%, với tốc độ tăng bình quân 20,6%/năm trong giai đoạn 2016-2018.

  2. Phụ thuộc lớn vào nguồn bổ sung từ ngân sách cấp trên: Thu bổ sung từ ngân sách cấp trên chiếm tỷ trọng bình quân trên 88% tổng thu ngân sách huyện trong giai đoạn nghiên cứu, cho thấy nguồn thu nội địa còn hạn chế.

  3. Cơ cấu thu chuyển dịch tích cực: Thu cân đối ngân sách địa phương tăng từ 602,1 tỷ đồng năm 2017 lên 776,7 tỷ đồng năm 2018, chiếm khoảng 78% tổng thu địa phương, trong đó các khoản thuế ngoài quốc doanh và thu tiền sử dụng đất có mức tăng trưởng cao, lần lượt đạt 178,6% và 181,4% so với dự toán năm 2016.

  4. Hiệu quả quản lý thu có cải thiện nhưng còn hạn chế: Một số khoản thu như thuế thu nhập doanh nghiệp và thuế thu nhập cá nhân đạt thấp so với dự toán (chỉ khoảng 60,6% và 66,2% năm 2016), phản ánh khó khăn trong việc khai thác nguồn thu từ khu vực doanh nghiệp và cá nhân.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của tình trạng phụ thuộc lớn vào nguồn bổ sung ngân sách cấp trên xuất phát từ nền kinh tế địa phương còn nhiều khó khăn, cơ cấu kinh tế chủ yếu dựa vào nông nghiệp và tiểu thủ công nghiệp với giá trị gia tăng thấp. Mặc dù thu ngân sách địa phương có xu hướng tăng, song việc khai thác các nguồn thu nội địa chưa thực sự hiệu quả do hạn chế về chính sách, tổ chức quản lý và năng lực thu thuế. So sánh với các huyện miền núi khác trong khu vực, Đoan Hùng có mức tăng thu ngân sách tương đối tích cực nhưng vẫn cần cải thiện hơn nữa để giảm bớt sự phụ thuộc vào ngân sách cấp trên. Việc tăng cường công tác quản lý thu, hoàn thiện hệ thống pháp luật và chính sách thuế, đồng thời phát triển kinh tế địa phương là những yếu tố then chốt để nâng cao nguồn thu bền vững. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng tổng thu ngân sách và cơ cấu thu qua các năm, bảng so sánh tỷ lệ hoàn thành dự toán các khoản thu chính, giúp minh họa rõ nét xu hướng và hiệu quả thu ngân sách.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường công tác quản lý thu ngân sách

    • Động từ hành động: Tăng cường, nâng cao
    • Mục tiêu: Tăng tỷ lệ thu đúng, thu đủ các khoản thuế, phí, lệ phí trên địa bàn
    • Thời gian: Triển khai ngay trong năm 2019-2021
    • Chủ thể thực hiện: Chi cục Thuế huyện, UBND các xã, thị trấn

  2. Hoàn thiện hệ thống chính sách thuế và cơ chế thu ngân sách

    • Động từ hành động: Rà soát, điều chỉnh, bổ sung
    • Mục tiêu: Tạo thuận lợi cho người nộp thuế, giảm thủ tục hành chính, tăng tính minh bạch
    • Thời gian: Năm 2019-2020
    • Chủ thể thực hiện: UBND huyện phối hợp với Sở Tài chính tỉnh Phú Thọ

  3. Phát triển và nuôi dưỡng các nguồn thu mới, đặc biệt là thu từ đất đai và doanh nghiệp ngoài quốc doanh

    • Động từ hành động: Khai thác, phát triển
    • Mục tiêu: Tăng tỷ trọng thu nội địa, giảm phụ thuộc vào ngân sách cấp trên
    • Thời gian: Giai đoạn 2019-2021
    • Chủ thể thực hiện: UBND huyện, các phòng ban liên quan

  4. Nâng cao năng lực và hiệu quả bộ máy quản lý thu ngân sách

    • Động từ hành động: Đào tạo, cải tổ, ứng dụng công nghệ thông tin
    • Mục tiêu: Giảm thất thu, tăng hiệu quả thu ngân sách
    • Thời gian: 2019-2021
    • Chủ thể thực hiện: Chi cục Thuế huyện, UBND huyện

  5. Tăng cường công tác kiểm tra, thanh tra và xử lý vi phạm trong lĩnh vực thu ngân sách

    • Động từ hành động: Kiểm tra, thanh tra, xử lý
    • Mục tiêu: Ngăn chặn trốn thuế, gian lận thuế, nâng cao ý thức chấp hành pháp luật thuế
    • Thời gian: Liên tục trong giai đoạn 2019-2021
    • Chủ thể thực hiện: Chi cục Thuế huyện, các cơ quan chức năng

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo và cán bộ quản lý ngân sách địa phương

    • Lợi ích: Hiểu rõ thực trạng và các giải pháp tăng thu ngân sách, hỗ trợ hoạch định chính sách tài chính địa phương.
    • Use case: Xây dựng kế hoạch thu ngân sách hàng năm, cải thiện công tác quản lý thu.

  2. Các chuyên gia, nhà nghiên cứu kinh tế và tài chính công

    • Lợi ích: Tham khảo cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu về ngân sách nhà nước và thu ngân sách cấp huyện.
    • Use case: Phát triển nghiên cứu sâu hơn về quản lý tài chính công ở địa phương.

  3. Cán bộ ngành thuế và tài chính

    • Lợi ích: Nắm bắt các vấn đề thực tiễn trong công tác thu ngân sách, áp dụng các giải pháp nâng cao hiệu quả thu.
    • Use case: Cải tiến quy trình thu thuế, tăng cường kiểm tra, thanh tra thuế.

  4. Sinh viên, học viên cao học chuyên ngành kinh tế, quản lý công

    • Lợi ích: Học tập mô hình nghiên cứu thực tiễn, áp dụng kiến thức lý thuyết vào thực tế quản lý ngân sách địa phương.
    • Use case: Tham khảo luận văn để hoàn thiện bài tập, luận văn tốt nghiệp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao huyện Đoan Hùng phụ thuộc nhiều vào nguồn bổ sung ngân sách cấp trên?
    Do nền kinh tế địa phương chủ yếu dựa vào nông nghiệp và tiểu thủ công nghiệp với giá trị gia tăng thấp, nguồn thu nội địa hạn chế, chưa khai thác hiệu quả các nguồn thu từ doanh nghiệp và đất đai.

  2. Các nhân tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến thu ngân sách tại huyện Đoan Hùng?
    Tăng trưởng kinh tế địa phương, hệ thống pháp luật và chính sách thuế, tổ chức quản lý thu ngân sách và năng lực của bộ máy thu là những nhân tố chủ yếu ảnh hưởng đến kết quả thu ngân sách.

  3. Giải pháp nào được đề xuất để tăng thu ngân sách hiệu quả?
    Tăng cường quản lý thu, hoàn thiện chính sách thuế, phát triển nguồn thu mới, nâng cao năng lực bộ máy quản lý và tăng cường kiểm tra, thanh tra thuế là các giải pháp trọng tâm.

  4. Thời gian nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu của luận văn là gì?
    Nghiên cứu tập trung vào thực trạng thu ngân sách trên địa bàn huyện Đoan Hùng trong giai đoạn 2016-2018, đề xuất giải pháp cho giai đoạn 2019-2021.

  5. Luận văn có thể áp dụng cho các địa phương khác không?
    Mặc dù nghiên cứu tập trung vào huyện Đoan Hùng, các khung lý thuyết, phương pháp và giải pháp đề xuất có thể tham khảo và điều chỉnh phù hợp để áp dụng cho các huyện miền núi có điều kiện kinh tế tương tự.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận về ngân sách nhà nước và thu ngân sách, làm rõ vai trò và chức năng của thu ngân sách trong quản lý tài chính công.
  • Phân tích thực trạng thu ngân sách huyện Đoan Hùng giai đoạn 2016-2018 cho thấy tổng thu tăng trưởng ổn định nhưng phụ thuộc lớn vào nguồn bổ sung từ ngân sách cấp trên.
  • Cơ cấu thu ngân sách có sự chuyển dịch tích cực, song vẫn còn nhiều hạn chế trong khai thác nguồn thu nội địa, đặc biệt là thuế thu nhập doanh nghiệp và cá nhân.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm tăng cường quản lý thu, hoàn thiện chính sách, phát triển nguồn thu mới và nâng cao năng lực bộ máy quản lý thu ngân sách.
  • Nghiên cứu có thể làm cơ sở tham khảo cho các cấp quản lý, chuyên gia và học viên trong lĩnh vực tài chính công, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách địa phương trong giai đoạn tới.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất trong giai đoạn 2019-2021, đồng thời tiếp tục theo dõi, đánh giá hiệu quả thực hiện để điều chỉnh kịp thời.

Call-to-action: Các cơ quan quản lý và chuyên gia tài chính địa phương cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện các giải pháp tăng thu ngân sách, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại huyện Đoan Hùng.