Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh gia tăng các bệnh lý tâm thần và các vụ việc pháp lý liên quan đến đối tượng mắc bệnh tâm thần, công tác giám định pháp y tâm thần ngày càng trở nên cấp thiết và phức tạp. Trung tâm Pháp y tâm thần khu vực Miền Trung, được thành lập năm 2015, chịu trách nhiệm giám định pháp y tâm thần cho 7 tỉnh, thành phố miền Trung, đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ quyền lợi hợp pháp của người bệnh và đảm bảo công bằng trong hoạt động tố tụng. Tuy nhiên, việc thực hiện cơ chế tự chủ tài chính tại Trung tâm còn nhiều thách thức do nguồn ngân sách nhà nước hạn hẹp, trong khi nhu cầu đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị và nâng cao chất lượng dịch vụ ngày càng tăng.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng thực hiện cơ chế tự chủ tài chính tại Trung tâm trong giai đoạn 2020-2022, phân tích các nguyên nhân tồn tại và đề xuất giải pháp hoàn thiện cơ chế này trong giai đoạn 2023-2025. Nghiên cứu tập trung tại Trung tâm Pháp y tâm thần khu vực Miền Trung, dựa trên số liệu tài chính và báo cáo hoạt động trong 3 năm gần nhất. Việc hoàn thiện cơ chế tự chủ tài chính không chỉ giúp Trung tâm nâng cao hiệu quả quản lý tài chính mà còn góp phần cải thiện chất lượng dịch vụ, tăng thu nhập cho cán bộ viên chức và đáp ứng tốt hơn nhu cầu khám chữa bệnh của người dân.

Theo báo cáo, Trung tâm đã được Bộ Y tế phê duyệt dự án đầu tư cơ sở hạ tầng với tổng vốn gần 100 tỷ đồng, trong đó giai đoạn một đã hoàn thành với kinh phí 36 tỷ đồng, giai đoạn hai dự kiến khởi công năm 2023 với hơn 30 tỷ đồng. Tuy nhiên, việc tự chủ tài chính hiện mới chỉ thực hiện một phần, còn nhiều ràng buộc về bộ máy, nhân sự và quy định pháp luật chưa cho phép Trung tâm tự chủ “thực chất”. Nghiên cứu này có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để Trung tâm phát triển bền vững theo hướng tự chủ tài chính toàn diện.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý tài chính công, đặc biệt là cơ chế tự chủ tài chính trong các đơn vị sự nghiệp công lập. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết quản lý tài chính công: Nhấn mạnh vai trò của việc phân bổ và sử dụng nguồn lực tài chính hiệu quả trong các đơn vị công lập nhằm nâng cao chất lượng dịch vụ công và đảm bảo sự công bằng xã hội.

  2. Mô hình cơ chế tự chủ tài chính: Đề cập đến quyền tự chủ và tự chịu trách nhiệm của đơn vị sự nghiệp công lập trong việc quản lý nguồn thu, chi, tổ chức bộ máy và nhân sự, dựa trên các quy định pháp luật như Nghị định 60/2021/NĐ-CP và các văn bản hướng dẫn liên quan.

Các khái niệm chính bao gồm: đơn vị sự nghiệp y tế công lập, cơ chế tự chủ tài chính, nguồn thu sự nghiệp, chi thường xuyên và chi đầu tư, quỹ phát triển hoạt động sự nghiệp, quỹ phúc lợi, quỹ khen thưởng, và các nhóm chi tiêu tài chính.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp dữ liệu sơ cấp và thứ cấp. Dữ liệu sơ cấp được thu thập từ các báo cáo tài chính, sổ sách kế toán, báo cáo tổng kết hoạt động của Trung tâm Pháp y tâm thần khu vực Miền Trung trong giai đoạn 2020-2022. Dữ liệu thứ cấp bao gồm các văn bản pháp luật, nghị định, thông tư liên quan đến cơ chế tự chủ tài chính, cùng các nghiên cứu, bài báo khoa học về quản lý tài chính trong đơn vị sự nghiệp y tế công lập.

Phương pháp phân tích chủ yếu là thống kê mô tả, so sánh số liệu thu chi qua các năm, phân tích định tính về các yếu tố ảnh hưởng và hạn chế trong thực hiện cơ chế tự chủ tài chính. Cỡ mẫu nghiên cứu là toàn bộ số liệu tài chính và báo cáo hoạt động của Trung tâm trong 3 năm, được chọn nhằm đảm bảo tính đại diện và độ tin cậy. Việc xử lý và phân tích dữ liệu được thực hiện trên phần mềm Excel, giúp tổng hợp, so sánh và trình bày kết quả một cách trực quan.

Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2023 đến đầu năm 2024, bao gồm các bước thu thập dữ liệu, phân tích, đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nguồn thu và mức độ tự chủ tài chính: Trong giai đoạn 2020-2022, Trung tâm có nguồn thu sự nghiệp chiếm khoảng 45-50% tổng nguồn thu, phần còn lại chủ yếu từ ngân sách nhà nước. Mức độ tự chủ tài chính được đánh giá ở mức trung bình, với tỷ lệ tự đảm bảo chi thường xuyên đạt khoảng 60%, chưa đạt mức tự chủ toàn diện.

  2. Cơ cấu chi tiêu: Chi thường xuyên chiếm khoảng 70% tổng chi, trong đó chi cho lương và phụ cấp chiếm 55%, chi cho hoạt động chuyên môn và mua sắm trang thiết bị chiếm 30%. Chi đầu tư phát triển còn hạn chế, chỉ chiếm khoảng 10-15% tổng chi.

  3. Hiệu quả sử dụng nguồn lực: Qua so sánh với các đơn vị y tế công lập khác trong khu vực như Bệnh viện Tâm thần Huế và Bệnh viện Đại học Y Dược Huế, Trung tâm có mức thu nhập bình quân cán bộ thấp hơn khoảng 20%, đồng thời tỷ lệ bệnh nhân được phục vụ cũng thấp hơn do hạn chế về cơ sở vật chất và nhân lực.

  4. Hạn chế và nguyên nhân: Trung tâm gặp khó khăn trong việc mở rộng nguồn thu do quy định pháp luật còn nhiều ràng buộc, hạn chế trong tự chủ chi tiêu, đặc biệt là chi đầu tư và chi cho các hoạt động dịch vụ ngoài chức năng. Bộ máy tổ chức còn cồng kềnh, năng lực quản lý tài chính chưa đồng đều, ảnh hưởng đến hiệu quả thực hiện cơ chế tự chủ.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy Trung tâm Pháp y tâm thần khu vực Miền Trung đang trong giai đoạn chuyển đổi và hoàn thiện cơ chế tự chủ tài chính. Mức độ tự chủ tài chính chưa cao do phụ thuộc nhiều vào ngân sách nhà nước và hạn chế trong khai thác nguồn thu sự nghiệp. So với các đơn vị y tế công lập khác, Trung tâm cần tăng cường năng lực quản lý tài chính và đổi mới cơ chế chi tiêu để nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực.

Nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ các quy định pháp luật hiện hành chưa tạo điều kiện thuận lợi cho Trung tâm tự chủ toàn diện, đồng thời hạn chế về cơ sở vật chất và nhân lực cũng ảnh hưởng đến khả năng mở rộng dịch vụ và tăng thu nhập. Việc xây dựng và thực hiện quy chế chi tiêu nội bộ chưa đồng bộ, chưa phát huy hết quyền tự chủ của đơn vị.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ nguồn thu theo từng năm, biểu đồ cơ cấu chi tiêu và bảng so sánh mức thu nhập cán bộ giữa Trung tâm và các đơn vị y tế công lập khác. Các biểu đồ này giúp minh họa rõ nét sự biến động và điểm mạnh, điểm yếu trong quản lý tài chính của Trung tâm.

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu trước đây về tự chủ tài chính trong đơn vị sự nghiệp y tế công lập, đồng thời nhấn mạnh tầm quan trọng của việc hoàn thiện khung pháp lý và nâng cao năng lực quản lý để phát huy hiệu quả cơ chế tự chủ.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện quy chế chi tiêu nội bộ: Xây dựng và ban hành quy chế chi tiêu nội bộ chi tiết, phù hợp với đặc thù hoạt động của Trung tâm, nhằm tăng tính minh bạch và hiệu quả trong quản lý chi tiêu. Thời gian thực hiện: trong năm 2023. Chủ thể thực hiện: Ban lãnh đạo Trung tâm phối hợp với phòng Tài chính - Kế toán.

  2. Tăng cường đào tạo, nâng cao năng lực quản lý tài chính: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về quản lý tài chính công và kỹ năng tự chủ tài chính cho cán bộ quản lý và kế toán. Mục tiêu nâng cao năng lực phân tích, lập kế hoạch và kiểm soát tài chính. Thời gian: 2023-2024. Chủ thể: Trung tâm phối hợp với các cơ sở đào tạo chuyên ngành.

  3. Đẩy mạnh khai thác nguồn thu sự nghiệp và dịch vụ ngoài chức năng: Mở rộng các dịch vụ y tế phù hợp, tăng cường liên doanh, liên kết với các tổ chức, cá nhân để tạo thêm nguồn thu hợp pháp, giảm bớt phụ thuộc ngân sách nhà nước. Thời gian: 2023-2025. Chủ thể: Ban Giám đốc Trung tâm.

  4. Tối ưu hóa bộ máy tổ chức và thực hiện tinh giản biên chế: Rà soát, sắp xếp lại bộ máy, giảm thiểu các vị trí không cần thiết, tăng hiệu quả sử dụng nguồn nhân lực. Thời gian: 2023-2024. Chủ thể: Ban lãnh đạo Trung tâm phối hợp với cơ quan chủ quản.

  5. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý tài chính: Áp dụng phần mềm quản lý tài chính hiện đại để theo dõi, phân tích và báo cáo tài chính kịp thời, chính xác. Thời gian: 2023-2025. Chủ thể: Phòng Công nghệ thông tin và Tài chính - Kế toán.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Lãnh đạo các đơn vị sự nghiệp y tế công lập: Nhận diện các giải pháp quản lý tài chính hiệu quả, áp dụng cơ chế tự chủ tài chính phù hợp với đặc thù đơn vị mình.

  2. Cán bộ quản lý tài chính và kế toán trong ngành y tế: Nâng cao kiến thức về cơ chế tự chủ tài chính, kỹ năng lập kế hoạch, kiểm soát và báo cáo tài chính trong đơn vị sự nghiệp công lập.

  3. Nhà hoạch định chính sách và cơ quan quản lý nhà nước: Tham khảo các khó khăn, hạn chế thực tiễn để hoàn thiện chính sách, văn bản pháp luật liên quan đến tự chủ tài chính trong lĩnh vực y tế.

  4. Giảng viên và sinh viên chuyên ngành quản lý công và quản lý y tế: Tài liệu tham khảo thực tiễn về quản lý tài chính công, cơ chế tự chủ tài chính trong đơn vị sự nghiệp y tế công lập, đặc biệt trong lĩnh vực pháp y tâm thần.

Câu hỏi thường gặp

  1. Cơ chế tự chủ tài chính là gì và tại sao quan trọng với đơn vị sự nghiệp y tế công lập?
    Cơ chế tự chủ tài chính là quyền tự chủ và tự chịu trách nhiệm của đơn vị trong quản lý nguồn thu, chi và tổ chức bộ máy nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động. Nó giúp đơn vị chủ động hơn trong việc sử dụng nguồn lực, giảm phụ thuộc ngân sách nhà nước, nâng cao chất lượng dịch vụ và thu nhập cán bộ.

  2. Trung tâm Pháp y tâm thần khu vực Miền Trung đã đạt được những kết quả gì trong thực hiện cơ chế tự chủ tài chính?
    Trung tâm đã tăng nguồn thu sự nghiệp lên khoảng 50% tổng nguồn thu, thực hiện một phần tự chủ chi tiêu, đầu tư cơ sở hạ tầng với vốn gần 100 tỷ đồng. Tuy nhiên, mức độ tự chủ còn hạn chế do nhiều ràng buộc pháp lý và năng lực quản lý chưa đồng đều.

  3. Những khó khăn chính trong việc thực hiện cơ chế tự chủ tài chính tại Trung tâm là gì?
    Khó khăn gồm phụ thuộc nhiều vào ngân sách nhà nước, hạn chế trong tự chủ chi đầu tư, bộ máy tổ chức cồng kềnh, năng lực quản lý tài chính chưa đồng đều, và các quy định pháp luật chưa tạo điều kiện thuận lợi cho tự chủ toàn diện.

  4. Giải pháp nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả tự chủ tài chính tại Trung tâm?
    Các giải pháp gồm hoàn thiện quy chế chi tiêu nội bộ, đào tạo nâng cao năng lực quản lý tài chính, mở rộng nguồn thu dịch vụ, tinh giản bộ máy tổ chức và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý tài chính.

  5. Cơ chế tự chủ tài chính ảnh hưởng thế nào đến chất lượng dịch vụ y tế tại Trung tâm?
    Tự chủ tài chính giúp Trung tâm chủ động đầu tư cơ sở vật chất, nâng cao trình độ nhân lực và mở rộng dịch vụ, từ đó cải thiện chất lượng khám chữa bệnh, đáp ứng tốt hơn nhu cầu người bệnh và nâng cao sự hài lòng của bệnh nhân.

Kết luận

  • Trung tâm Pháp y tâm thần khu vực Miền Trung đang trong quá trình chuyển đổi và hoàn thiện cơ chế tự chủ tài chính, với mức độ tự chủ tài chính trung bình, phụ thuộc một phần vào ngân sách nhà nước.
  • Cơ cấu chi tiêu chủ yếu tập trung vào chi thường xuyên, trong khi chi đầu tư phát triển còn hạn chế, ảnh hưởng đến năng lực phục vụ và phát triển Trung tâm.
  • Các hạn chế về pháp lý, bộ máy tổ chức và năng lực quản lý tài chính là nguyên nhân chính cản trở việc thực hiện tự chủ tài chính toàn diện.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện quy chế chi tiêu, nâng cao năng lực quản lý, mở rộng nguồn thu và tinh giản bộ máy tổ chức trong giai đoạn 2023-2025.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn quan trọng cho việc phát triển bền vững Trung tâm, góp phần nâng cao chất lượng dịch vụ pháp y tâm thần và chăm sóc sức khỏe cộng đồng.

Hành động tiếp theo là triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục theo dõi, đánh giá hiệu quả thực hiện cơ chế tự chủ tài chính để điều chỉnh phù hợp, hướng tới mục tiêu tự chủ tài chính toàn diện và phát triển bền vững Trung tâm trong tương lai gần.