Tổng quan nghiên cứu

Quản lý chi ngân sách cấp xã là một trong những nhiệm vụ trọng yếu nhằm đảm bảo sự phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại địa phương. Trên địa bàn huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La, ngân sách xã đóng vai trò quan trọng trong việc thực hiện các chức năng của chính quyền cơ sở, đặc biệt trong bối cảnh thu ngân sách địa phương chỉ đáp ứng khoảng 10% nhiệm vụ chi ngân sách. Giai đoạn nghiên cứu từ năm 2016 đến 2018 cho thấy, chi ngân sách cấp xã tại Mai Sơn có xu hướng tăng, với tỷ lệ quyết toán chi so với dự toán luôn vượt mức 100%, thấp nhất là 119,3% và cao nhất lên đến 270,2%. Tuy nhiên, công tác quản lý chi ngân sách vẫn còn nhiều hạn chế như việc lập dự toán chưa sát thực tế, chi tiêu vượt dự toán, và công tác kiểm soát chi chưa chặt chẽ.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng công tác quản lý chi ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Mai Sơn, xác định những điểm mạnh, hạn chế và nguyên nhân, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã. Phạm vi nghiên cứu bao gồm 22 đơn vị hành chính (21 xã và 1 thị trấn) trên địa bàn huyện, tập trung phân tích dữ liệu thu chi ngân sách giai đoạn 2016-2018 và đề xuất định hướng đến năm 2021. Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong việc góp phần nâng cao hiệu lực, hiệu quả quản lý ngân sách nhà nước cấp xã, đồng thời là tài liệu tham khảo cho các địa phương có điều kiện tương đồng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý tài chính công và quản lý ngân sách nhà nước cấp xã, trong đó nhấn mạnh vai trò của ngân sách xã như một cấp ngân sách cuối cùng trong hệ thống ngân sách nhà nước. Hai mô hình nghiên cứu chính được áp dụng gồm:

  • Mô hình quản lý chi ngân sách nhà nước cấp xã: Bao gồm các khâu lập dự toán, chấp hành chi, quyết toán và kiểm soát chi ngân sách, đảm bảo tuân thủ pháp luật và nguyên tắc cân đối ngân sách.
  • Lý thuyết về hiệu quả quản lý tài chính công: Tập trung vào các nguyên tắc công khai, minh bạch, tiết kiệm và hiệu quả trong sử dụng ngân sách nhà nước.

Các khái niệm chính bao gồm: ngân sách nhà nước cấp xã, chi ngân sách thường xuyên và chi đầu tư xây dựng cơ bản, quản lý dự toán ngân sách, kiểm soát chi ngân sách, và công khai minh bạch ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp số liệu sơ cấp và thứ cấp. Số liệu thứ cấp được thu thập từ báo cáo quyết toán ngân sách huyện Mai Sơn giai đoạn 2016-2018, các văn bản pháp luật liên quan như Luật Ngân sách Nhà nước 2015, các nghị định và thông tư hướng dẫn quản lý ngân sách cấp xã. Số liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát, phỏng vấn cán bộ quản lý tài chính cấp xã và huyện.

Phương pháp phân tích bao gồm:

  • Phân tích thống kê mô tả: Đánh giá số liệu thu chi ngân sách, tỷ lệ quyết toán so với dự toán.
  • Phân tích tổng hợp và so sánh: So sánh thực trạng quản lý chi ngân sách tại Mai Sơn với các địa phương khác như huyện Gia Lộc, Hải Dương và huyện Tiền Hải, Thái Bình.
  • Phương pháp so sánh: Đánh giá các giải pháp quản lý ngân sách cấp xã đã được áp dụng thành công tại các địa phương khác để rút ra bài học kinh nghiệm.

Quy trình nghiên cứu được thực hiện trong khoảng thời gian từ năm 2019 đến 2021, với cỡ mẫu khảo sát gồm cán bộ tài chính kế toán của 22 xã, thị trấn và các cán bộ quản lý cấp huyện.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tỷ lệ quyết toán chi ngân sách vượt dự toán: Qua giai đoạn 2016-2018, tỷ lệ quyết toán chi ngân sách cấp xã so với dự toán luôn trên 100%, thấp nhất là 119,3% và cao nhất lên đến 270,2%. Điều này cho thấy việc chi tiêu thường vượt kế hoạch, gây khó khăn trong cân đối ngân sách.

  2. Nguồn thu ngân sách xã thấp, chưa bền vững: Thu ngân sách địa phương chỉ đáp ứng khoảng 10% nhiệm vụ chi ngân sách, phần lớn ngân sách cấp xã phụ thuộc vào nguồn cấp trên. Tình trạng thất thoát, nợ đọng thuế và các khoản thu chưa được đôn đốc hiệu quả vẫn còn phổ biến.

  3. Công tác lập dự toán còn hình thức, chưa sát thực tế: Việc xây dựng dự toán chi ngân sách cấp xã chủ yếu dựa trên các chỉ tiêu giao từ cấp trên, chưa phản ánh đầy đủ nhu cầu thực tế và khả năng cân đối ngân sách địa phương.

  4. Kiểm soát chi ngân sách chưa chặt chẽ: Công tác kiểm tra, giám sát chi ngân sách cấp xã còn hạn chế, dẫn đến tình trạng chi không đúng mục đích, lãng phí và dễ phát sinh tiêu cực.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên xuất phát từ năng lực quản lý tài chính của cán bộ cấp xã còn yếu, thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan liên quan và hạn chế về công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách. So với các huyện Gia Lộc và Tiền Hải, Mai Sơn còn chưa áp dụng hiệu quả các phần mềm quản lý ngân sách và chưa có hệ thống giám sát thu chi đồng bộ.

Việc chi vượt dự toán phản ánh sự thiếu linh hoạt trong điều chỉnh dự toán và khả năng dự báo nguồn thu chưa chính xác. Điều này ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng ngân sách và khả năng thực hiện các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội. Các biểu đồ thể hiện tỷ lệ quyết toán so với dự toán qua các năm sẽ minh họa rõ nét xu hướng này.

Kết quả nghiên cứu cũng cho thấy, công tác công khai, minh bạch ngân sách cấp xã chưa được thực hiện đầy đủ, hạn chế sự giám sát của người dân và các tổ chức xã hội, làm giảm tính hiệu quả và trách nhiệm trong quản lý ngân sách.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao năng lực quản lý tài chính cho cán bộ cấp xã: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ tài chính kế toán, quản lý ngân sách, đặc biệt là kỹ năng lập dự toán và kiểm soát chi ngân sách. Mục tiêu đạt 100% cán bộ tài chính cấp xã được đào tạo trong vòng 2 năm, do Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện chủ trì.

  2. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách: Triển khai phần mềm quản lý ngân sách đồng bộ tại các xã, kết nối với hệ thống của huyện và Kho bạc Nhà nước để nâng cao hiệu quả theo dõi, kiểm soát thu chi. Thời gian thực hiện trong 3 năm, phối hợp với Sở Tài chính và Kho bạc Nhà nước.

  3. Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát chi ngân sách: Thiết lập quy trình kiểm tra định kỳ và đột xuất, phối hợp giữa Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện, UBND xã và các tổ chức chính trị xã hội nhằm phát hiện và xử lý kịp thời các vi phạm. Mục tiêu giảm tỷ lệ chi sai mục đích xuống dưới 5% trong 2 năm tới.

  4. Cải tiến công tác lập dự toán ngân sách: Xây dựng quy trình lập dự toán dựa trên phân tích nhu cầu thực tế và khả năng cân đối ngân sách, tăng cường tham vấn ý kiến cộng đồng và các bên liên quan. Thực hiện thí điểm tại 5 xã trong năm đầu tiên, sau đó nhân rộng.

  5. Tăng cường công khai, minh bạch ngân sách cấp xã: Đẩy mạnh công khai dự toán, quyết toán ngân sách trên các phương tiện truyền thông địa phương và tại trụ sở UBND xã để người dân giám sát. Thời gian thực hiện ngay trong năm tài chính tiếp theo.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý tài chính cấp xã và huyện: Giúp nâng cao kiến thức, kỹ năng quản lý chi ngân sách, áp dụng các giải pháp thực tiễn để cải thiện hiệu quả công tác tài chính địa phương.

  2. Các nhà hoạch định chính sách tài chính công: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, quy định phù hợp với đặc thù quản lý ngân sách cấp xã vùng miền núi.

  3. Giảng viên và sinh viên ngành Tài chính - Kế toán, Quản lý công: Là tài liệu tham khảo bổ ích cho việc nghiên cứu, giảng dạy về quản lý ngân sách nhà nước cấp cơ sở.

  4. Các tổ chức nghiên cứu và tư vấn phát triển địa phương: Hỗ trợ xây dựng các chương trình đào tạo, tư vấn cải cách quản lý tài chính công tại các địa phương có điều kiện tương tự.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao tỷ lệ quyết toán chi ngân sách cấp xã thường vượt dự toán?
    Việc lập dự toán chưa sát thực tế, nguồn thu không ổn định và nhu cầu chi phát sinh ngoài dự kiến là nguyên nhân chính. Ví dụ, trong giai đoạn 2016-2018, tỷ lệ quyết toán chi tại Mai Sơn luôn vượt dự toán từ 119,3% đến 270,2%.

  2. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý chi ngân sách cấp xã?
    Cần tăng cường đào tạo cán bộ, ứng dụng công nghệ thông tin, cải tiến quy trình lập dự toán và kiểm soát chi, đồng thời tăng cường công khai minh bạch để người dân giám sát.

  3. Vai trò của công khai minh bạch trong quản lý ngân sách cấp xã là gì?
    Công khai minh bạch giúp nâng cao trách nhiệm của các cơ quan quản lý, giảm thất thoát, lãng phí và tạo điều kiện cho người dân tham gia giám sát, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách.

  4. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý chi ngân sách cấp xã gồm những gì?
    Bao gồm năng lực cán bộ, tiềm lực tài chính địa phương, sự phối hợp giữa các cơ quan, công nghệ thông tin và các yếu tố môi trường như thiên tai, biến động kinh tế.

  5. Có thể áp dụng các giải pháp quản lý ngân sách của Mai Sơn cho địa phương khác không?
    Các giải pháp đề xuất có tính khả thi và có thể điều chỉnh phù hợp để áp dụng cho các địa phương có điều kiện kinh tế - xã hội tương tự, đặc biệt là các huyện miền núi.

Kết luận

  • Quản lý chi ngân sách cấp xã tại huyện Mai Sơn còn nhiều hạn chế, đặc biệt là chi vượt dự toán và công tác kiểm soát chưa chặt chẽ.
  • Nguồn thu ngân sách xã thấp, phụ thuộc lớn vào ngân sách cấp trên, ảnh hưởng đến khả năng tự chủ tài chính của địa phương.
  • Cần nâng cao năng lực quản lý tài chính, ứng dụng công nghệ thông tin và tăng cường công khai minh bạch để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện công tác quản lý chi ngân sách cấp xã, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững.
  • Tiếp tục nghiên cứu, đánh giá hiệu quả các giải pháp trong giai đoạn tiếp theo để điều chỉnh phù hợp, đảm bảo mục tiêu phát triển địa phương.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan quản lý tài chính huyện Mai Sơn và các xã cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tổ chức đánh giá định kỳ để đảm bảo hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã.