Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội và công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, công tác quản lý ngân sách cấp xã, phường giữ vai trò then chốt trong việc đảm bảo nguồn lực tài chính cho các hoạt động phát triển địa phương. Thị xã Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh, với vị trí chiến lược nằm ở cửa ngõ phía Tây tỉnh, là một trong những địa phương có tốc độ tăng trưởng kinh tế nhanh, đặc biệt trong các lĩnh vực công nghiệp, xây dựng và dịch vụ. Tuy nhiên, công tác quản lý ngân sách cấp xã, phường trên địa bàn thị xã vẫn còn nhiều hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả sử dụng nguồn ngân sách.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng công tác quản lý ngân sách cấp xã, phường trên địa bàn thị xã Đông Triều trong giai đoạn 2015-2017, từ đó đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các xã, phường thuộc thị xã Đông Triều, với số liệu thu chi ngân sách cụ thể trong giai đoạn 2015-2017, đồng thời định hướng phát triển đến năm 2020.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho các cấp chính quyền địa phương trong việc hoàn thiện công tác quản lý ngân sách, nâng cao tính minh bạch, hiệu quả và khả năng tự chủ tài chính của các đơn vị hành chính cơ sở. Qua đó, góp phần ổn định và phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo an ninh, quốc phòng và nâng cao đời sống nhân dân trên địa bàn.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, đặc biệt tập trung vào quản lý ngân sách cấp xã, phường. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước: Xem ngân sách là công cụ phân phối, điều tiết và kiểm tra các nguồn lực tài chính của Nhà nước nhằm thực hiện các chức năng quản lý kinh tế - xã hội. Lý thuyết này nhấn mạnh vai trò của ngân sách trong việc đảm bảo cân đối thu chi, minh bạch và hiệu quả trong sử dụng nguồn lực.

  2. Mô hình phân cấp quản lý ngân sách: Phân cấp ngân sách từ Trung ương đến các cấp địa phương, trong đó ngân sách cấp xã, phường là cấp cơ sở gần dân nhất, chịu trách nhiệm quản lý nguồn thu, chi theo phân cấp và quy định pháp luật. Mô hình này giúp phát huy tính chủ động, sáng tạo của địa phương trong quản lý tài chính.

Các khái niệm chính bao gồm: ngân sách nhà nước, ngân sách cấp xã, dự toán ngân sách, chấp hành ngân sách, quyết toán ngân sách, cân đối ngân sách, và quản lý tài chính công.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa phân tích định lượng và định tính:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thu chi ngân sách cấp xã, phường trên địa bàn thị xã Đông Triều giai đoạn 2015-2017; các văn bản pháp luật liên quan như Luật Ngân sách Nhà nước 2015; các báo cáo, tài liệu từ Phòng Tài chính - Kế hoạch thị xã và UBND các xã, phường.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích thống kê mô tả số liệu thu chi ngân sách, so sánh dự toán và thực hiện ngân sách; khảo sát thực tiễn công tác quản lý ngân sách tại các xã, phường; đối chiếu với các tiêu chuẩn, quy định pháp luật; tổng hợp, so sánh kinh nghiệm quản lý ngân sách từ các địa phương khác như huyện Hoa Lư (Ninh Bình), huyện Yên Lạc (Vĩnh Phúc).

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và phân tích số liệu trong giai đoạn 2015-2017; khảo sát thực địa và phỏng vấn cán bộ quản lý ngân sách cấp xã, phường trong năm 2017-2018; tổng hợp, đề xuất giải pháp và hoàn thiện luận văn năm 2018.

Cỡ mẫu nghiên cứu bao gồm toàn bộ 21 đơn vị hành chính cấp xã, phường trên địa bàn thị xã Đông Triều, với số liệu thu chi ngân sách chi tiết và các báo cáo quản lý tài chính liên quan.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng lập dự toán ngân sách cấp xã, phường còn hạn chế: Dự toán thu ngân sách xã, phường giai đoạn 2015-2017 có sự chênh lệch đáng kể so với thực tế thu, với tỷ lệ thực hiện thu đạt khoảng 85-90% dự toán giao. Việc lập dự toán còn mang tính hình thức, chưa phản ánh sát thực tế nguồn thu và nhu cầu chi, do trình độ cán bộ tài chính cấp xã còn hạn chế.

  2. Cân đối thu chi ngân sách chưa thực sự hiệu quả: Tổng thu ngân sách cấp xã, phường năm 2017 đạt khoảng 3 tỷ đồng, trong đó thuế sử dụng đất phi nông nghiệp và lệ phí trước bạ chiếm tỷ trọng lớn. Tuy nhiên, chi ngân sách thường xuyên chiếm trên 70% tổng chi, còn chi đầu tư phát triển chỉ chiếm khoảng 20-25%, ảnh hưởng đến khả năng đầu tư cơ sở hạ tầng và phát triển kinh tế địa phương.

  3. Công tác quản lý, kiểm tra, giám sát ngân sách còn nhiều bất cập: Việc kiểm tra, thanh tra ngân sách cấp xã chưa được thực hiện thường xuyên và chặt chẽ, dẫn đến một số sai phạm trong chi tiêu, lãng phí và thiếu minh bạch. Tỷ lệ các vụ việc phát hiện sai phạm chiếm khoảng 10% trong tổng số kiểm tra, nhưng xử lý chưa nghiêm túc.

  4. Nguồn nhân lực quản lý ngân sách cấp xã còn yếu kém: Đa số cán bộ tài chính cấp xã chưa được đào tạo bài bản về quản lý ngân sách, kế toán ngân sách, dẫn đến việc thực hiện các nghiệp vụ còn sai sót, chậm trễ và thiếu chính xác.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các tồn tại trên xuất phát từ việc phân cấp quản lý ngân sách chưa đồng bộ, cơ chế phân bổ nguồn thu chưa phù hợp với năng lực và nhu cầu thực tế của các xã, phường. So với các địa phương như huyện Hoa Lư (Ninh Bình) và huyện Yên Lạc (Vĩnh Phúc), nơi đã áp dụng mô hình ủy nhiệm thu thuế cho UBND cấp xã và tăng cường công khai minh bạch, thị xã Đông Triều còn chậm trong việc triển khai các giải pháp tương tự.

Việc chi ngân sách chủ yếu tập trung vào chi thường xuyên, trong khi chi đầu tư phát triển còn hạn chế, ảnh hưởng đến sự phát triển bền vững của địa phương. Các biểu đồ so sánh tỷ lệ thu chi ngân sách qua các năm và bảng tổng hợp kết quả kiểm tra, giám sát sẽ minh họa rõ nét các vấn đề này.

Kết quả nghiên cứu cho thấy cần thiết phải nâng cao năng lực quản lý ngân sách cấp xã, phường, đồng thời hoàn thiện cơ chế phân bổ nguồn thu, tăng cường kiểm tra, giám sát và minh bạch tài chính để nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao chất lượng lập dự toán ngân sách cấp xã, phường

    • Động từ hành động: Tổ chức đào tạo, tập huấn chuyên sâu cho cán bộ tài chính cấp xã về kỹ năng lập dự toán và quản lý ngân sách.
    • Target metric: Tỷ lệ dự toán thu, chi sát với thực tế đạt trên 95% trong vòng 2 năm.
    • Timeline: Triển khai từ năm 2024 đến 2025.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch thị xã phối hợp với các cơ sở đào tạo.

  2. Đổi mới công tác quản lý thu ngân sách

    • Động từ hành động: Áp dụng mô hình ủy nhiệm thu thuế cho UBND cấp xã, tăng cường phối hợp với cơ quan thuế và các ngành liên quan.
    • Target metric: Tăng tỷ lệ thu ngân sách đạt trên 98% dự toán giao trong 3 năm tới.
    • Timeline: Thực hiện từ năm 2024.
    • Chủ thể thực hiện: UBND thị xã, Chi cục Thuế thị xã.

  3. Tăng cường công tác chấp hành chi ngân sách

    • Động từ hành động: Xây dựng quy chế chi tiêu rõ ràng, kiểm soát chặt chẽ các khoản chi, ưu tiên chi đầu tư phát triển.
    • Target metric: Giảm tỷ lệ chi thường xuyên xuống dưới 65%, tăng chi đầu tư phát triển lên trên 30% trong 3 năm.
    • Timeline: Áp dụng từ năm 2024.
    • Chủ thể thực hiện: UBND các xã, phường và Phòng Tài chính - Kế hoạch thị xã.

  4. Nâng cao năng lực kế toán, quyết toán và kiểm tra ngân sách xã, phường

    • Động từ hành động: Tổ chức các lớp bồi dưỡng nghiệp vụ kế toán ngân sách, tăng cường kiểm tra, thanh tra định kỳ và đột xuất.
    • Target metric: 100% cán bộ kế toán cấp xã được đào tạo bài bản, giảm sai sót kế toán xuống dưới 5%.
    • Timeline: Triển khai trong 2 năm 2024-2025.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch thị xã, Kho bạc Nhà nước.

  5. Tăng cường công khai, minh bạch và giám sát ngân sách

    • Động từ hành động: Công khai dự toán, quyết toán ngân sách tại trụ sở UBND xã, phường và trên các phương tiện truyền thông địa phương; phát huy vai trò giám sát của Mặt trận Tổ quốc và cộng đồng.
    • Target metric: 100% xã, phường thực hiện công khai ngân sách đầy đủ, tăng cường giám sát cộng đồng.
    • Timeline: Thực hiện ngay từ năm 2024.
    • Chủ thể thực hiện: UBND xã, phường phối hợp với Mặt trận Tổ quốc.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách cấp xã, phường

    • Lợi ích: Nắm bắt các quy trình, kỹ năng lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách; áp dụng các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý tài chính địa phương.
    • Use case: Cải thiện công tác quản lý ngân sách, nâng cao năng lực chuyên môn.

  2. Lãnh đạo UBND thị xã và các phòng ban chuyên môn

    • Lợi ích: Hiểu rõ thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng đến công tác quản lý ngân sách cấp xã, phường; từ đó xây dựng chính sách, kế hoạch phù hợp.
    • Use case: Đề xuất và triển khai các giải pháp quản lý ngân sách hiệu quả.

  3. Các nhà nghiên cứu, học viên ngành Quản lý kinh tế, Tài chính công

    • Lợi ích: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn về quản lý ngân sách cấp xã, phường tại một địa phương điển hình.
    • Use case: Phát triển nghiên cứu sâu hơn hoặc ứng dụng trong giảng dạy, học tập.

  4. Cơ quan quản lý nhà nước về tài chính, ngân sách

    • Lợi ích: Đánh giá hiệu quả phân cấp quản lý ngân sách, từ đó điều chỉnh chính sách, quy định phù hợp với thực tiễn địa phương.
    • Use case: Hoàn thiện cơ chế quản lý ngân sách địa phương, nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách nhà nước.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao công tác lập dự toán ngân sách cấp xã, phường còn nhiều hạn chế?
    Do trình độ cán bộ tài chính cấp xã còn hạn chế, thiếu kinh nghiệm và chưa được đào tạo bài bản. Ngoài ra, việc lập dự toán còn mang tính hình thức, chưa sát với thực tế nguồn thu và nhu cầu chi, dẫn đến dự toán không khả thi.

  2. Ngân sách cấp xã, phường chủ yếu chi vào những lĩnh vực nào?
    Chi thường xuyên chiếm trên 70% tổng chi ngân sách, bao gồm chi lương, chi hoạt động hành chính, an sinh xã hội. Chi đầu tư phát triển chiếm khoảng 20-25%, tập trung vào xây dựng cơ sở hạ tầng như đường giao thông, trường học, trạm y tế.

  3. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả thu ngân sách cấp xã, phường?
    Áp dụng mô hình ủy nhiệm thu thuế cho UBND cấp xã, tăng cường phối hợp với cơ quan thuế, công khai minh bạch thông tin thuế để người dân giám sát, đồng thời tăng cường công tác kiểm tra, xử lý nghiêm các trường hợp trốn thuế.

  4. Vai trò của công tác kiểm tra, giám sát ngân sách cấp xã, phường là gì?
    Giúp phát hiện kịp thời các sai phạm, lãng phí trong chi tiêu ngân sách, đảm bảo sử dụng ngân sách đúng mục đích, tiết kiệm và hiệu quả. Đồng thời tăng cường tính minh bạch, tạo niềm tin cho người dân và các cơ quan quản lý.

  5. Những khó khăn lớn nhất trong quản lý ngân sách cấp xã, phường hiện nay là gì?
    Bao gồm hạn chế về nguồn nhân lực chuyên môn, cơ chế phân bổ ngân sách chưa phù hợp, công tác kiểm tra, giám sát chưa thường xuyên và chặt chẽ, cũng như thiếu sự chủ động trong quản lý tài chính của các đơn vị cấp xã, phường.

Kết luận

  • Luận văn đã phân tích chi tiết thực trạng công tác quản lý ngân sách cấp xã, phường trên địa bàn thị xã Đông Triều, tỉnh Quảng Ninh trong giai đoạn 2015-2017, chỉ ra những tồn tại và nguyên nhân chủ yếu.
  • Đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao chất lượng lập dự toán, đổi mới công tác thu ngân sách, tăng cường chấp hành chi ngân sách, nâng cao năng lực kế toán, quyết toán và kiểm tra ngân sách.
  • Nghiên cứu góp phần hoàn thiện cơ sở lý luận và thực tiễn quản lý ngân sách cấp xã, phường, hỗ trợ các cấp chính quyền địa phương trong việc nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công.
  • Các giải pháp đề xuất có tính khả thi cao, phù hợp với điều kiện thực tế của thị xã Đông Triều và có thể áp dụng cho các địa phương tương tự.
  • Khuyến nghị các cơ quan chức năng sớm triển khai các giải pháp trong giai đoạn 2024-2025 để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Call-to-action: Các cấp chính quyền và cán bộ quản lý ngân sách cấp xã, phường cần chủ động tiếp cận, áp dụng các giải pháp nghiên cứu để nâng cao hiệu quả công tác quản lý ngân sách, đồng thời tăng cường đào tạo, bồi dưỡng năng lực chuyên môn nhằm đáp ứng yêu cầu phát triển trong giai đoạn mới.