Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng, quản lý ngân sách nhà nước (NSNN) giữ vai trò trọng yếu trong việc điều tiết và phát triển kinh tế - xã hội. Tại Việt Nam, ngân sách nhà nước cấp xã là bộ phận cấu thành quan trọng, giúp chính quyền địa phương thực hiện chức năng quản lý kinh tế xã hội, quốc phòng an ninh. Huyện Trảng Bàng, tỉnh Tây Ninh, với vị trí chiến lược về kinh tế và quốc phòng, đã có nhiều thành tựu trong quản lý ngân sách xã, góp phần nâng cao đời sống nhân dân và ổn định xã hội. Tuy nhiên, công tác quản lý ngân sách cấp xã vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế như chậm đổi mới trong lập và chấp hành dự toán, thất thoát thu chi, năng lực cán bộ còn hạn chế, và việc sử dụng phần mềm kế toán chưa đồng bộ.

Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích thực trạng quản lý NSNN cấp xã trên địa bàn huyện Trảng Bàng giai đoạn 2014-2018, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 10 xã và 1 thị trấn thuộc huyện Trảng Bàng, với dữ liệu thu thập trong khoảng thời gian từ năm 2014 đến 2018. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho việc hoàn thiện chính sách quản lý ngân sách cấp xã, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương và nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn lực tài chính.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai lý thuyết chủ đạo: chủ nghĩa duy vật lịch sử và chủ nghĩa duy vật biện chứng, nhằm phân tích các quan hệ kinh tế - xã hội trong quản lý ngân sách nhà nước cấp xã. Ngoài ra, các mô hình quản lý ngân sách công và quản lý chi tiêu công cũng được áp dụng để làm rõ các khái niệm và nguyên tắc quản lý ngân sách cấp xã.

Ba khái niệm chính được hệ thống hóa gồm:

  • Ngân sách nhà nước (NSNN): Là bản dự toán các khoản thu, chi của nhà nước trong một năm tài khóa, được cơ quan có thẩm quyền quyết định và giám sát thực hiện.
  • Quản lý ngân sách nhà nước cấp xã: Là quá trình lập kế hoạch, tổ chức, điều hành và giám sát các hoạt động thu, chi ngân sách cấp xã nhằm thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của chính quyền địa phương.
  • Nguyên tắc quản lý ngân sách cấp xã: Bao gồm nguyên tắc công khai minh bạch, rõ ràng trung thực, thống nhất trong quản lý và cân đối ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp luận chủ nghĩa duy vật lịch sử và biện chứng, kết hợp với các phương pháp nghiên cứu lý thuyết và thực tiễn. Cụ thể:

  • Phương pháp lý thuyết: Thống kê, phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa và so sánh đối chiếu các tài liệu, công trình nghiên cứu liên quan.
  • Phương pháp thực tiễn: Quan sát, tổng hợp kinh nghiệm thực tiễn tại địa phương, sử dụng phương pháp thống kê để xử lý số liệu thu thập được.
  • Nguồn dữ liệu: Bao gồm dữ liệu thứ cấp từ các báo cáo ngân sách xã giai đoạn 2014-2018, các văn bản pháp luật liên quan như Luật Ngân sách Nhà nước 2015, và các tài liệu nghiên cứu trước đó.
  • Cỡ mẫu và chọn mẫu: Nghiên cứu tập trung vào 10 xã và 1 thị trấn thuộc huyện Trảng Bàng, lựa chọn dựa trên tiêu chí đại diện cho các đặc điểm kinh tế - xã hội đa dạng của huyện.
  • Phương pháp phân tích: Phân tích định lượng số liệu thu chi ngân sách, so sánh tỷ lệ thu vượt kế hoạch, đánh giá hiệu quả quản lý dựa trên các chỉ tiêu tài chính và chất lượng công tác quản lý.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tình hình thu ngân sách cấp xã: Trong giai đoạn 2014-2018, tổng thu ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Trảng Bàng luôn vượt kế hoạch đề ra, với mức vượt trung bình khoảng 10-15% mỗi năm. Điều này cho thấy hiệu quả trong công tác huy động nguồn thu tại địa phương.
  2. Tình hình chi ngân sách cấp xã: Chi ngân sách chủ yếu tập trung vào các khoản chi thường xuyên và đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng. Tuy nhiên, tỷ lệ chi vượt dự toán vẫn chiếm khoảng 5-7%, phản ánh một số bất cập trong quản lý chi tiêu.
  3. Quản lý lập và chấp hành dự toán: Việc lập dự toán ngân sách cấp xã được thực hiện tương đối đầy đủ, song tiến độ lập và phê duyệt dự toán còn chậm, chưa đáp ứng kịp thời yêu cầu quản lý. Chấp hành dự toán thu chi còn tồn tại tình trạng thất thoát do chưa bao quát hết các nguồn thu và khoản chi.
  4. Năng lực đội ngũ quản lý ngân sách: Đội ngũ cán bộ quản lý ngân sách cấp xã còn hạn chế về chuyên môn và kỹ năng, dẫn đến sai sót trong công tác kế toán và quản lý ngân sách. Việc sử dụng phần mềm kế toán ngân sách chưa thống nhất, biểu mẫu chưa phù hợp với yêu cầu thực tế.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên xuất phát từ nhận thức chưa đầy đủ của các đối tượng nộp thuế, năng lực quản lý còn yếu và sự thiếu đồng bộ trong hệ thống quản lý ngân sách cấp xã. So sánh với các nghiên cứu tại các địa phương khác như huyện Tiền Hải (Thái Bình) và huyện Hàm Thuận Bắc (Bình Thuận), huyện Trảng Bàng có nhiều điểm tương đồng về khó khăn trong quản lý thu chi ngân sách cấp xã, đặc biệt là về năng lực cán bộ và công tác giám sát. Tuy nhiên, huyện Trảng Bàng có lợi thế về vị trí địa lý và tiềm năng phát triển kinh tế, tạo điều kiện thuận lợi để cải thiện công tác quản lý ngân sách.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện tỷ lệ thu vượt kế hoạch, tỷ lệ chi vượt dự toán theo từng năm, bảng tổng hợp năng lực cán bộ quản lý ngân sách và mức độ áp dụng phần mềm kế toán tại các xã. Những biểu đồ này giúp minh họa rõ nét các vấn đề tồn tại và xu hướng phát triển trong quản lý ngân sách cấp xã.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện tổ chức bộ máy và nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về quản lý ngân sách, kế toán ngân sách cho cán bộ cấp xã; áp dụng tiêu chuẩn tuyển dụng và đánh giá năng lực định kỳ. Thời gian thực hiện trong 1-2 năm, do UBND huyện phối hợp với Sở Tài chính chủ trì.
  2. Tăng cường quản lý thu ngân sách: Xây dựng hệ thống kiểm soát thu chặt chẽ, mở rộng phạm vi thu, đặc biệt là các nguồn thu chưa được khai thác triệt để; đẩy mạnh tuyên truyền nâng cao nhận thức của người dân về nghĩa vụ thuế. Thực hiện liên tục, do Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện và các xã chịu trách nhiệm.
  3. Hoàn thiện quản lý chi ngân sách: Rà soát, điều chỉnh các khoản chi không cần thiết, tăng cường kiểm tra, giám sát chi tiêu; áp dụng các quy định pháp luật về đầu tư công và chi tiêu công minh bạch. Thời gian thực hiện trong 1 năm, do UBND xã và Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện phối hợp thực hiện.
  4. Hoàn thiện quản lý chu trình thực hiện ngân sách: Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách, thống nhất phần mềm kế toán ngân sách cấp xã; nâng cao tính công khai, minh bạch và trách nhiệm giải trình trong quản lý ngân sách. Thời gian thực hiện 1-3 năm, do Kho bạc Nhà nước và UBND huyện chủ trì.
  5. Tăng cường giám sát, thanh tra, kiểm tra: Thiết lập cơ chế giám sát chặt chẽ từ cộng đồng và các cơ quan chức năng; xử lý nghiêm các vi phạm trong quản lý ngân sách cấp xã. Thực hiện thường xuyên, do Thanh tra tài chính và Mặt trận Tổ quốc các cấp đảm nhiệm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách cấp xã: Nghiên cứu giúp nâng cao hiểu biết về quy trình, nguyên tắc và thực trạng quản lý ngân sách cấp xã, từ đó áp dụng hiệu quả trong công tác quản lý tài chính địa phương.
  2. Nhà hoạch định chính sách tài chính công: Cung cấp cơ sở khoa học để xây dựng và điều chỉnh chính sách quản lý ngân sách cấp xã phù hợp với thực tiễn và pháp luật hiện hành.
  3. Sinh viên, học viên cao học ngành Quản lý công và Tài chính công: Là tài liệu tham khảo hữu ích để hiểu sâu về quản lý ngân sách nhà nước cấp xã, các phương pháp nghiên cứu và phân tích thực trạng quản lý tài chính công.
  4. Các tổ chức giám sát và thanh tra ngân sách: Hỗ trợ trong việc đánh giá hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã, phát hiện các tồn tại và đề xuất giải pháp cải thiện công tác giám sát, thanh tra.

Câu hỏi thường gặp

  1. Ngân sách nhà nước cấp xã là gì?
    Ngân sách nhà nước cấp xã là phần ngân sách thuộc ngân sách địa phương, được sử dụng để thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của chính quyền cấp xã trong phát triển kinh tế - xã hội và đảm bảo an ninh quốc phòng.

  2. Tại sao quản lý ngân sách cấp xã lại quan trọng?
    Quản lý ngân sách cấp xã giúp đảm bảo nguồn lực tài chính cho các hoạt động phát triển địa phương, nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, đồng thời tăng cường tính minh bạch và trách nhiệm giải trình trong quản lý tài chính công.

  3. Những nguyên tắc cơ bản trong quản lý ngân sách cấp xã là gì?
    Bao gồm nguyên tắc công khai minh bạch, rõ ràng trung thực, thống nhất trong quản lý và cân đối ngân sách, nhằm đảm bảo ngân sách được sử dụng hiệu quả và đúng mục đích.

  4. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý ngân sách cấp xã?
    Bao gồm nguồn thu ngân sách, nhận thức của đối tượng nộp thuế, chính sách pháp luật của Nhà nước, năng lực lãnh đạo và cán bộ quản lý, cũng như sự phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

  5. Giải pháp nào giúp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã?
    Các giải pháp gồm nâng cao năng lực cán bộ, tăng cường quản lý thu chi, hoàn thiện quy trình quản lý ngân sách, ứng dụng công nghệ thông tin và tăng cường giám sát, thanh tra ngân sách.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa các khái niệm, nguyên tắc và vai trò của quản lý ngân sách nhà nước cấp xã, làm rõ thực trạng quản lý ngân sách tại huyện Trảng Bàng giai đoạn 2014-2018.
  • Phân tích chỉ ra các điểm mạnh như thu ngân sách vượt kế hoạch, đồng thời chỉ ra những hạn chế về quản lý chi, năng lực cán bộ và công tác giám sát.
  • Đề xuất các giải pháp thiết thực nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã, bao gồm hoàn thiện tổ chức bộ máy, tăng cường quản lý thu chi, ứng dụng công nghệ và nâng cao tính minh bạch.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, góp phần hỗ trợ chính quyền địa phương trong việc sử dụng hiệu quả nguồn lực tài chính, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững.
  • Các bước tiếp theo cần tập trung triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và cập nhật dữ liệu để hoàn thiện công tác quản lý ngân sách cấp xã trong tương lai.

Hành động ngay hôm nay để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã, góp phần xây dựng địa phương phát triển bền vững!