Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới kinh tế và hội nhập quốc tế, công tác quản lý ngân sách nhà nước (NSNN) ngày càng trở nên quan trọng, đặc biệt là ngân sách cấp xã – cấp ngân sách cơ sở cuối cùng trong hệ thống NSNN. Tại huyện Hải Lăng, tỉnh Quảng Trị, với 16 đơn vị hành chính gồm 15 xã và 1 thị trấn, ngân sách cấp xã đóng vai trò thiết yếu trong việc thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của chính quyền cơ sở, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Giai đoạn 2019-2021, tổng dự toán thu ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện có nhiều biến động, trong đó tỷ lệ thu ngân sách thực hiện đạt khoảng 85-90% dự toán, nhưng vẫn còn tồn tại các hạn chế như việc phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi chưa hiệu quả, công tác lập dự toán và quyết toán ngân sách chưa chặt chẽ, dẫn đến thất thu và lãng phí ngân sách.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng công tác quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Hải Lăng trong giai đoạn 2019-2021, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã đến năm 2025. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các khâu quản lý ngân sách gồm lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và kiểm tra, giám sát ngân sách cấp xã. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần hoàn thiện công tác quản lý ngân sách cấp xã, đảm bảo nguồn lực tài chính phục vụ phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao hiệu lực quản lý nhà nước tại địa phương, đồng thời làm cơ sở tham khảo cho các địa phương có điều kiện tương đồng.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, tập trung vào:

  • Lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước: Xác định ngân sách là công cụ tài chính quan trọng để thực hiện chức năng quản lý vĩ mô của Nhà nước, trong đó ngân sách cấp xã là cấp ngân sách cơ sở, trực tiếp phục vụ các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

  • Mô hình phân cấp quản lý ngân sách: Phân tích cơ chế phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi giữa các cấp ngân sách, nhấn mạnh vai trò của phân cấp trong việc nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã.

  • Khái niệm quản lý ngân sách cấp xã: Bao gồm các khâu lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và kiểm tra, giám sát ngân sách, đảm bảo tính công khai, minh bạch và hiệu quả trong sử dụng nguồn lực tài chính.

Các khái niệm chính gồm: ngân sách cấp xã, phân cấp ngân sách, dự toán ngân sách, quyết toán ngân sách, kiểm tra giám sát ngân sách.

Phương pháp nghiên cứu

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thu chi ngân sách cấp xã giai đoạn 2019-2021 được thu thập từ UBND huyện Hải Lăng, Phòng Tài chính – Kế hoạch huyện, Kho bạc Nhà nước huyện, các báo cáo quyết toán ngân sách, cùng các văn bản pháp luật liên quan như Luật NSNN 2015, các nghị định và thông tư hướng dẫn.

  • Phương pháp chọn mẫu: Nghiên cứu toàn bộ 16 đơn vị hành chính trên địa bàn huyện Hải Lăng, bao gồm 15 xã và 1 thị trấn, nhằm đảm bảo tính đại diện và toàn diện.

  • Phương pháp phân tích: Kết hợp phương pháp thống kê mô tả để tổng hợp số liệu thu chi ngân sách, phương pháp so sánh để đánh giá sự chênh lệch giữa dự toán và thực hiện, phân tích nguyên nhân và tác động của các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý ngân sách cấp xã.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và phân tích số liệu trong giai đoạn 2019-2021, đề xuất giải pháp đến năm 2025.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tình hình phân cấp nguồn thu và nhiệm vụ chi: Trong giai đoạn 2019-2021, tỷ lệ các khoản thu ngân sách cấp xã hưởng 100% chiếm khoảng 40-45% tổng nguồn thu, các khoản thu phân chia theo tỷ lệ phần trăm chiếm khoảng 30-35%, phần còn lại là thu bổ sung từ ngân sách cấp trên. Tuy nhiên, việc phân cấp nguồn thu chưa đồng bộ, dẫn đến một số xã gặp khó khăn trong cân đối ngân sách.

  2. Thực trạng lập và chấp hành dự toán ngân sách: Tổng dự toán thu ngân sách cấp xã giai đoạn này đạt khoảng 120 tỷ đồng, trong đó tỷ lệ chấp hành dự toán thu đạt trung bình 87%, còn tỷ lệ chấp hành dự toán chi đạt khoảng 90%. Một số xã có tỷ lệ chấp hành thấp do nguồn thu không ổn định và việc điều chỉnh dự toán chưa kịp thời.

  3. Quyết toán ngân sách cấp xã: Mức chênh lệch giữa dự toán và quyết toán ngân sách cấp xã dao động từ 5-10%, phản ánh sự chưa chính xác trong dự toán và việc quản lý chi tiêu chưa chặt chẽ. Báo cáo quyết toán ngân sách được lập và trình duyệt đúng quy định, nhưng vẫn còn tồn tại sai sót trong hạch toán và giải trình số liệu.

  4. Kiểm tra, giám sát ngân sách: Công tác kiểm tra, giám sát ngân sách cấp xã được thực hiện thường xuyên bởi các cơ quan chức năng, tuy nhiên hiệu quả chưa cao do thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các ban ngành và hạn chế về năng lực cán bộ quản lý ngân sách cấp xã.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của các hạn chế trên xuất phát từ việc phân cấp nguồn thu và nhiệm vụ chi chưa phù hợp với điều kiện thực tế của từng xã, dẫn đến mất cân đối ngân sách và khó khăn trong quản lý chi tiêu. So với các nghiên cứu tại huyện Tuyên Hóa (Quảng Bình) và huyện Hướng Hóa (Quảng Trị), huyện Hải Lăng còn gặp nhiều khó khăn hơn trong việc lập dự toán sát thực tế và kiểm soát chi ngân sách. Việc áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách cấp xã còn hạn chế, ảnh hưởng đến tính chính xác và kịp thời của số liệu. Kết quả nghiên cứu cho thấy cần thiết phải hoàn thiện quy trình quản lý ngân sách cấp xã, tăng cường năng lực cán bộ và nâng cao hiệu quả kiểm tra, giám sát để đảm bảo ngân sách được sử dụng hiệu quả, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ thể hiện tỷ lệ phân bổ nguồn thu, tỷ lệ chấp hành dự toán thu chi theo năm, biểu đồ so sánh dự toán và quyết toán ngân sách cấp xã, cũng như bảng tổng hợp kết quả kiểm tra, giám sát ngân sách.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện quy trình lập và điều chỉnh dự toán ngân sách cấp xã: Xây dựng quy trình lập dự toán sát với thực tế nguồn thu và nhiệm vụ chi, tăng cường dự báo và điều chỉnh kịp thời dự toán trong năm ngân sách. Chủ thể thực hiện: UBND xã phối hợp Phòng Tài chính – Kế hoạch huyện. Thời gian: đến năm 2025.

  2. Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát và công khai ngân sách: Thiết lập hệ thống kiểm tra nội bộ và phối hợp giữa các ban ngành, đồng thời công khai minh bạch các khoản thu chi ngân sách cấp xã để nâng cao trách nhiệm giải trình. Chủ thể thực hiện: HĐND xã, UBND xã, các cơ quan tài chính cấp trên. Thời gian: triển khai ngay và duy trì thường xuyên.

  3. Nâng cao năng lực cán bộ quản lý ngân sách cấp xã: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ quản lý ngân sách, kế toán và sử dụng công nghệ thông tin cho cán bộ tài chính xã. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, Sở Tài chính. Thời gian: 2023-2025.

  4. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách: Đầu tư hệ thống phần mềm quản lý ngân sách cấp xã, kết nối dữ liệu với Kho bạc Nhà nước và các cơ quan liên quan để nâng cao hiệu quả quản lý và báo cáo. Chủ thể thực hiện: UBND huyện phối hợp Kho bạc Nhà nước. Thời gian: 2023-2025.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý ngân sách cấp xã và huyện: Nghiên cứu giúp nâng cao hiểu biết về quy trình quản lý ngân sách, từ đó áp dụng hiệu quả trong công tác lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách.

  2. Các nhà hoạch định chính sách tài chính địa phương: Tham khảo để xây dựng các chính sách phân cấp ngân sách phù hợp với điều kiện thực tế, góp phần hoàn thiện cơ chế quản lý ngân sách cấp xã.

  3. Giảng viên và sinh viên chuyên ngành quản lý công, tài chính công: Tài liệu tham khảo bổ ích cho việc nghiên cứu, giảng dạy về quản lý ngân sách nhà nước và quản lý tài chính địa phương.

  4. Các tổ chức tài chính, kiểm toán và thanh tra: Hỗ trợ trong việc đánh giá, kiểm tra và giám sát công tác quản lý ngân sách cấp xã, từ đó đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả quản lý.

Câu hỏi thường gặp

  1. Ngân sách cấp xã gồm những nguồn thu nào?
    Ngân sách cấp xã gồm ba nguồn chính: các khoản thu hưởng 100% của xã, các khoản thu phân chia theo tỷ lệ phần trăm giữa xã và ngân sách cấp trên, và thu bổ sung từ ngân sách cấp trên nhằm đảm bảo cân đối thu - chi.

  2. Quy trình lập dự toán ngân sách cấp xã được thực hiện như thế nào?
    Quy trình gồm các bước: UBND huyện giao số kiểm tra dự toán, UBND xã tổ chức xây dựng dự toán, trình HĐND xã xem xét, UBND huyện giao dự toán chính thức, và UBND xã công khai dự toán.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý ngân sách cấp xã tại huyện Hải Lăng là gì?
    Bao gồm việc phân cấp nguồn thu chưa phù hợp, dự toán ngân sách chưa sát thực tế, công tác quyết toán còn sai sót, và năng lực cán bộ quản lý ngân sách còn hạn chế.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã?
    Cần hoàn thiện quy trình quản lý, tăng cường kiểm tra giám sát, nâng cao năng lực cán bộ, và ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách.

  5. Vai trò của công khai minh bạch trong quản lý ngân sách cấp xã là gì?
    Công khai minh bạch giúp người dân và các bên liên quan giám sát việc sử dụng ngân sách, tăng cường trách nhiệm giải trình, từ đó nâng cao hiệu quả và tránh thất thoát, lãng phí.

Kết luận

  • Ngân sách cấp xã là công cụ tài chính quan trọng, trực tiếp phục vụ phát triển kinh tế - xã hội và thực hiện chức năng quản lý nhà nước tại cơ sở.
  • Thực trạng quản lý ngân sách cấp xã tại huyện Hải Lăng giai đoạn 2019-2021 còn nhiều hạn chế về phân cấp nguồn thu, lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách.
  • Các nhân tố ảnh hưởng bao gồm cơ chế phân cấp, năng lực cán bộ, công tác phối hợp giữa các ban ngành và ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Đề xuất các giải pháp hoàn thiện quy trình quản lý, tăng cường kiểm tra giám sát, nâng cao năng lực cán bộ và ứng dụng công nghệ thông tin đến năm 2025.
  • Nghiên cứu góp phần làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn quản lý ngân sách cấp xã, là tài liệu tham khảo hữu ích cho các địa phương và chuyên gia quản lý công.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất, tổ chức đào tạo cán bộ, đầu tư công nghệ thông tin và tăng cường công tác kiểm tra giám sát.

Call to action: Các cơ quan quản lý và chính quyền địa phương cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã, góp phần phát triển bền vững địa phương.