## Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh nền kinh tế Việt Nam ngày càng phát triển, quản lý ngân sách nhà nước (NSNN) giữ vai trò then chốt trong việc điều tiết và phân bổ nguồn lực tài chính nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Tỉnh Điện Biên, đặc biệt là huyện Mường Ảng, là một trong 62 huyện nghèo của cả nước với nhiều khó khăn về điều kiện kinh tế, xã hội và hạ tầng giao thông. Giai đoạn 2017-2019, ngân sách cấp xã tại huyện Mường Ảng gặp nhiều thách thức như nguồn thu chưa tương xứng với chi tiêu, tình trạng thất thu thuế, lãng phí trong sử dụng ngân sách và sự chênh lệch trong phân bổ ngân sách giữa các xã.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý ngân sách cấp xã tại huyện Mường Ảng trong giai đoạn 2017-2019, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách xã trong giai đoạn 2020-2025. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 10 xã, thị trấn thuộc huyện Mường Ảng, với trọng tâm khảo sát tại 3 đơn vị tiêu biểu: Thị trấn Mường Ẳng, xã Ảng Nưa và xã Nặm Lịch.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc cung cấp cơ sở khoa học cho công tác quản lý ngân sách cấp xã, góp phần nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội địa phương, đồng thời làm rõ các tồn tại, hạn chế và nguyên nhân để từ đó đề xuất các giải pháp phù hợp, góp phần ổn định tài chính địa phương và tăng cường niềm tin của nhân dân vào công tác quản lý ngân sách.

---

## Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

### Khung lý thuyết áp dụng

- **Lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước**: NSNN được hiểu là bản dự toán thu - chi tài chính của Nhà nước trong một khoảng thời gian xác định, thể hiện vai trò điều tiết vĩ mô nền kinh tế, phân phối nguồn lực công bằng và ổn định xã hội.
- **Lý thuyết phân cấp quản lý ngân sách**: Phân cấp quản lý ngân sách nhằm tăng tính chủ động, sáng tạo của các cấp chính quyền địa phương trong việc huy động, phân bổ và sử dụng nguồn lực tài chính.
- **Khái niệm quản lý ngân sách cấp xã**: Quản lý ngân sách cấp xã là quá trình tổ chức, giám sát và điều khiển hoạt động thu, chi ngân sách tại cấp xã nhằm đảm bảo hiệu quả, tiết kiệm và phù hợp với mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội địa phương.
- **Các nguyên tắc quản lý ngân sách**: Đầy đủ, thống nhất, cân đối, công khai và minh bạch, rõ ràng, trung thực và chính xác.
- **Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý ngân sách**: Bao gồm yếu tố khách quan (điều kiện kinh tế - xã hội, chính sách và thể chế kinh tế, cơ chế quản lý ngân sách) và yếu tố chủ quan (nhận thức của địa phương, trình độ cán bộ, hệ thống thông tin và công nghệ quản lý).

### Phương pháp nghiên cứu

- **Nguồn dữ liệu**: Số liệu thứ cấp thu thập từ các báo cáo tài chính, thống kê kinh tế - xã hội của huyện Mường Ảng giai đoạn 2017-2019; tài liệu pháp luật liên quan; các nghiên cứu, báo cáo chuyên ngành. Số liệu sơ cấp được thu thập qua khảo sát, phỏng vấn trực tiếp 51 cán bộ, lãnh đạo và nhân viên liên quan tại huyện và các xã.
- **Phương pháp chọn mẫu**: Sử dụng phương pháp chọn mẫu theo công thức Slovin với sai số 5%, chọn đại diện 3 xã tiêu biểu về nguồn thu và quản lý ngân sách.
- **Phương pháp phân tích**: Thống kê mô tả, so sánh số tuyệt đối và tương đối, phân tích định tính và định lượng dựa trên thang đo Likert để đánh giá mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến quản lý ngân sách cấp xã.
- **Timeline nghiên cứu**: Thu thập dữ liệu sơ cấp từ tháng 9 đến tháng 10 năm 2019; phân tích và tổng hợp dữ liệu trong các tháng tiếp theo; hoàn thiện luận văn năm 2020.

---

## Kết quả nghiên cứu và thảo luận

### Những phát hiện chính

- **Thực trạng lập, duyệt và phân bổ dự toán ngân sách**: Tỷ lệ thu dự toán so với thực hiện đạt khoảng 95-98% trong giai đoạn 2017-2019, cho thấy công tác lập dự toán tương đối sát với thực tế. Tuy nhiên, tỷ lệ chi dự toán so với thực hiện dao động từ 90-105%, phản ánh một số xã có hiện tượng chi vượt dự toán.
- **Chấp hành dự toán ngân sách**: Tổng thu ngân sách xã tăng trung bình 7% mỗi năm, trong khi tổng chi ngân sách cũng tăng khoảng 6%, cho thấy sự cân đối tương đối giữa thu và chi. Tuy nhiên, một số xã như Nặm Lịch có nguồn thu thấp, ảnh hưởng đến khả năng chi tiêu.
- **Công tác quyết toán ngân sách**: Tỷ lệ hồ sơ quyết toán được phê duyệt đạt trên 90%, tuy nhiên vẫn còn tồn tại một số hồ sơ chưa được xử lý kịp thời, ảnh hưởng đến tính minh bạch và hiệu quả quản lý.
- **Thanh tra, kiểm tra ngân sách**: Số vụ thanh tra, kiểm tra tăng dần qua các năm, với tỷ lệ kiến nghị xử lý chiếm khoảng 15% số vụ, cho thấy công tác kiểm soát ngân sách được chú trọng nhưng vẫn còn tồn tại sai phạm và lãng phí.
- **Ảnh hưởng của các yếu tố đến quản lý ngân sách**: Yếu tố điều kiện kinh tế - xã hội và chính sách quản lý ngân sách được đánh giá có mức độ ảnh hưởng cao nhất (trên 4,2 điểm theo thang Likert), trong khi yếu tố trình độ cán bộ và ứng dụng công nghệ thông tin có mức độ ảnh hưởng trung bình (khoảng 3,8 điểm).

### Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy công tác quản lý ngân sách cấp xã tại huyện Mường Ảng đã đạt được những tiến bộ nhất định, đặc biệt trong việc lập dự toán và chấp hành ngân sách. Tuy nhiên, sự chênh lệch giữa các xã về nguồn thu và hiệu quả chi tiêu phản ánh sự bất cập trong phân bổ nguồn lực và năng lực quản lý tại một số địa phương. So với các huyện như Yên Lạc (Vĩnh Phúc) và Tiền Hải (Thái Bình), Mường Ảng còn hạn chế về nguồn lực và trình độ cán bộ, dẫn đến hiệu quả quản lý chưa cao.

Việc tăng cường thanh tra, kiểm tra đã giúp phát hiện và xử lý các sai phạm, tuy nhiên cần nâng cao hơn nữa tính minh bạch và trách nhiệm giải trình trong quản lý ngân sách. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách còn hạn chế, ảnh hưởng đến tốc độ và độ chính xác của công tác quản lý.

Dữ liệu có thể được trình bày qua các biểu đồ so sánh tỷ lệ thu, chi dự toán và thực hiện qua các năm, bảng tổng hợp số vụ thanh tra và tỷ lệ xử lý, cũng như biểu đồ đánh giá mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến quản lý ngân sách cấp xã.

---

## Đề xuất và khuyến nghị

- **Tăng cường công tác lập và phân bổ dự toán ngân sách**: Cải tiến quy trình lập dự toán dựa trên phân tích thực tế nguồn thu, đảm bảo cân đối thu - chi, giảm thiểu chi vượt dự toán. Thời gian thực hiện: 2020-2022. Chủ thể: UBND huyện, Phòng Tài chính - Kế hoạch.
- **Nâng cao năng lực đội ngũ cán bộ quản lý ngân sách**: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ tài chính, kế toán và quản lý ngân sách cho cán bộ xã, đặc biệt là kế toán và lãnh đạo xã. Thời gian: 2020-2023. Chủ thể: Sở Tài chính, UBND huyện.
- **Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách**: Triển khai phần mềm quản lý ngân sách, kết nối dữ liệu với Kho bạc Nhà nước và cơ quan thuế để nâng cao hiệu quả quản lý, giám sát thu chi. Thời gian: 2021-2024. Chủ thể: UBND huyện, Kho bạc Nhà nước.
- **Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và giám sát ngân sách**: Xây dựng kế hoạch thanh tra định kỳ và đột xuất, nâng cao vai trò giám sát của cộng đồng và Hội đồng nhân dân xã. Thời gian: liên tục từ 2020. Chủ thể: Thanh tra huyện, HĐND xã, Mặt trận Tổ quốc.
- **Khuyến khích phát triển kinh tế địa phương để tăng nguồn thu ngân sách**: Hỗ trợ doanh nghiệp, cải thiện môi trường đầu tư, khai thác hiệu quả các nguồn thu tại địa phương. Thời gian: 2020-2025. Chủ thể: UBND huyện, các phòng ban liên quan.

---

## Đối tượng nên tham khảo luận văn

- **Cán bộ quản lý ngân sách cấp xã và huyện**: Nắm bắt thực trạng, các yếu tố ảnh hưởng và giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách địa phương.
- **Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý kinh tế, tài chính công**: Tài liệu tham khảo về phương pháp nghiên cứu, phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp quản lý ngân sách cấp xã.
- **Cơ quan quản lý nhà nước về tài chính và ngân sách**: Cơ sở khoa học để xây dựng chính sách, hoàn thiện cơ chế quản lý ngân sách địa phương.
- **Các tổ chức tài chính, ngân hàng và doanh nghiệp địa phương**: Hiểu rõ cơ chế phân bổ ngân sách, chính sách thuế và các yếu tố ảnh hưởng đến môi trường kinh doanh tại địa phương.

---

## Câu hỏi thường gặp

1. **Quản lý ngân sách cấp xã có vai trò gì trong phát triển kinh tế địa phương?**  
Quản lý ngân sách cấp xã đảm bảo phân bổ và sử dụng nguồn lực tài chính hiệu quả, góp phần thúc đẩy phát triển cơ sở hạ tầng, an sinh xã hội và ổn định kinh tế địa phương.

2. **Những yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến quản lý ngân sách cấp xã?**  
Điều kiện kinh tế - xã hội và chính sách quản lý ngân sách là hai yếu tố có ảnh hưởng lớn nhất, tiếp theo là năng lực cán bộ và ứng dụng công nghệ thông tin.

3. **Làm thế nào để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã?**  
Cần nâng cao năng lực cán bộ, ứng dụng công nghệ thông tin, tăng cường thanh tra, kiểm tra và cải tiến quy trình lập dự toán, phân bổ ngân sách.

4. **Tại sao có sự chênh lệch trong nguồn thu và chi ngân sách giữa các xã?**  
Do điều kiện kinh tế, mức độ phát triển và năng lực quản lý khác nhau, cũng như sự phân bổ nguồn lực chưa đồng đều.

5. **Công tác thanh tra, kiểm tra ngân sách có vai trò như thế nào?**  
Giúp phát hiện sai phạm, lãng phí, nâng cao tính minh bạch và hiệu quả sử dụng ngân sách, đồng thời tăng cường trách nhiệm giải trình của các cấp quản lý.

---

## Kết luận

- Quản lý ngân sách cấp xã tại huyện Mường Ảng giai đoạn 2017-2019 đã đạt được những kết quả tích cực nhưng còn nhiều hạn chế về nguồn thu, hiệu quả chi tiêu và năng lực quản lý.  
- Các yếu tố kinh tế - xã hội và chính sách quản lý ngân sách có ảnh hưởng lớn đến hiệu quả quản lý ngân sách cấp xã.  
- Cần nâng cao năng lực cán bộ, ứng dụng công nghệ thông tin và tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra để nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách.  
- Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm cải thiện công tác lập dự toán, phân bổ ngân sách, phát triển kinh tế địa phương và tăng cường giám sát ngân sách.  
- Khuyến nghị các cơ quan quản lý địa phương triển khai các bước cải cách từ 2020 đến 2025 nhằm đảm bảo sự phát triển bền vững và minh bạch trong quản lý ngân sách cấp xã.

**Hành động tiếp theo:** Các cơ quan chức năng cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu, đánh giá định kỳ để điều chỉnh chính sách phù hợp với thực tiễn phát triển kinh tế - xã hội địa phương.