Tổng quan nghiên cứu

Lễ hội truyền thống là một phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa của người Việt, phản ánh mối quan hệ giữa con người với thiên nhiên, thần linh và cộng đồng xã hội. Trên địa bàn huyện Thường Tín, Hà Nội, với hơn 462 di tích lịch sử văn hóa được kiểm kê và 33 lễ hội truyền thống được tổ chức thường xuyên, lễ hội đóng vai trò quan trọng trong việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa dân tộc. Giai đoạn nghiên cứu từ năm 2015 đến 2020 là thời điểm có nhiều biến đổi do tác động của kinh tế thị trường, đô thị hóa và hội nhập quốc tế, ảnh hưởng đến công tác quản lý và tổ chức lễ hội truyền thống.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng công tác tổ chức và quản lý lễ hội truyền thống trên địa bàn huyện Thường Tín, đánh giá những ưu điểm, hạn chế và đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 16 lễ hội tại 29 xã, thị trấn trong huyện, với nguồn dữ liệu thu thập từ khảo sát thực địa, phỏng vấn 35 người thuộc các nhóm đối tượng khác nhau, cùng việc phân tích các văn bản pháp luật liên quan.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hệ thống hóa lý luận về quản lý lễ hội truyền thống, đồng thời cung cấp cơ sở thực tiễn để các cơ quan quản lý địa phương điều chỉnh chính sách, nâng cao hiệu quả công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý văn hóa, quản lý di sản văn hóa phi vật thể và quản lý nhà nước về lễ hội truyền thống. Hai lý thuyết trọng tâm gồm:

  • Lý thuyết quản lý nhà nước về văn hóa: Quản lý nhà nước là quá trình tác động có tổ chức của các cơ quan chức năng nhằm bảo vệ, phát huy giá trị văn hóa dân tộc, trong đó quản lý lễ hội là một nội dung quan trọng. Quản lý lễ hội bao gồm việc xây dựng chính sách, tổ chức thực hiện, kiểm tra, giám sát và xử lý vi phạm theo quy định pháp luật.

  • Lý thuyết về di sản văn hóa phi vật thể: Di sản văn hóa phi vật thể bao gồm các tập quán, tín ngưỡng, lễ hội, nghệ thuật trình diễn và tri thức truyền thống được cộng đồng lưu truyền qua các thế hệ. Lễ hội truyền thống là một hình thức sinh hoạt văn hóa cộng đồng, mang tính lịch sử, kế thừa và có vai trò quan trọng trong việc duy trì bản sắc văn hóa.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: di sản văn hóa phi vật thể, lễ hội truyền thống, quản lý nhà nước về lễ hội, cộng đồng chủ thể quản lý, và cơ chế quản lý lễ hội.

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp tiếp cận liên ngành, kết hợp các phương pháp nghiên cứu lịch sử, văn hóa học, quản lý văn hóa và khoa học quản lý. Cụ thể:

  • Nguồn dữ liệu: Bao gồm văn bản quy phạm pháp luật từ trung ương đến địa phương, các văn bản truyền thống như thần tích, hương ước, và dữ liệu khảo sát thực địa tại 16 lễ hội trên địa bàn huyện Thường Tín.

  • Phương pháp khảo sát, điền dã: Thực hiện phỏng vấn sâu 35 người gồm cán bộ quản lý, người dân địa phương và học sinh các cấp, quan sát và tham dự lễ hội để thu thập thông tin thực tiễn.

  • Phân tích, thống kê, so sánh: Dữ liệu thu thập được xử lý bằng phương pháp phân tích định tính và định lượng, so sánh các kết quả khảo sát với các nghiên cứu trước đây để đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp.

  • Timeline nghiên cứu: Tập trung vào giai đoạn 2015-2020, phản ánh rõ nét những thay đổi trong công tác quản lý lễ hội dưới tác động của kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế.

Cỡ mẫu khảo sát gồm 35 người, được chọn theo phương pháp phi xác suất nhằm đảm bảo đa dạng về độ tuổi, giới tính và vai trò trong cộng đồng, giúp có cái nhìn toàn diện về công tác quản lý lễ hội.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng tổ chức lễ hội truyền thống: Trên địa bàn huyện Thường Tín có 33 lễ hội truyền thống được tổ chức thường xuyên, trong đó 78,2% là lễ hội tôn giáo tín ngưỡng, 12,5% là lễ hội dân gian và 9,3% là lễ hội lịch sử cách mạng. Các lễ hội gắn liền với hệ thống di tích lịch sử đa dạng, quy mô chủ yếu ở cấp làng, xã.

  2. Cơ cấu và chức năng bộ máy quản lý: Hệ thống quản lý lễ hội gồm 4 cấp từ trung ương đến xã, với Phòng Văn hóa và Thông tin huyện là cơ quan chuyên môn chủ trì. Ban tổ chức lễ hội được thành lập theo từng dịp lễ, có sự tham gia của cộng đồng địa phương. Tuy nhiên, biên chế phòng VH&TT huyện chỉ có 7 người, gây áp lực lớn trong công tác quản lý.

  3. Vai trò cộng đồng trong quản lý lễ hội: Cộng đồng dân cư là chủ thể chính trong tổ chức lễ hội, tham gia từ khâu lập kế hoạch đến thực hiện. Hình thức quản lý dựa vào cộng đồng giúp bảo lưu các giá trị truyền thống, tuy nhiên còn hạn chế về kiến thức quản lý và nguồn lực tài chính, đặc biệt với các lễ hội quy mô lớn.

  4. Thách thức trong quản lý lễ hội: Xu hướng thương mại hóa, sân khấu hóa lễ hội, hiện tượng lợi dụng tín ngưỡng để trục lợi, các trò chơi cờ bạc, tình trạng xả rác, bán hàng rong và mất trật tự an ninh làm giảm giá trị thiêng liêng của lễ hội. Sự thiếu hiểu biết và thờ ơ của thế hệ trẻ cũng là vấn đề đáng lo ngại.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy công tác quản lý lễ hội truyền thống tại huyện Thường Tín đã đạt được nhiều kết quả tích cực như duy trì được số lượng lễ hội, bảo vệ di tích gắn liền với lễ hội và huy động sự tham gia của cộng đồng. Tuy nhiên, các thách thức về mặt xã hội và kinh tế đã làm biến đổi bản chất lễ hội, gây ảnh hưởng đến giá trị văn hóa truyền thống.

So sánh với các nghiên cứu trước đây, tình trạng thương mại hóa và biến dạng lễ hội là hiện tượng phổ biến ở nhiều địa phương trong bối cảnh phát triển kinh tế thị trường. Việc quản lý nhà nước cần tăng cường phối hợp với cộng đồng, nâng cao nhận thức và năng lực quản lý, đồng thời áp dụng các biện pháp kiểm tra, giám sát chặt chẽ.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ phân loại lễ hội theo loại hình và cấp quản lý, bảng thống kê số lượng di tích và lễ hội theo xã, cũng như biểu đồ thể hiện tỷ lệ tham gia của các nhóm đối tượng trong công tác quản lý lễ hội.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện hệ thống văn bản quy phạm pháp luật: Cần rà soát, bổ sung và ban hành các văn bản hướng dẫn cụ thể về tổ chức và quản lý lễ hội truyền thống, đảm bảo phù hợp với thực tiễn địa phương và xu hướng phát triển xã hội. Chủ thể thực hiện: Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Hà Nội; Thời gian: 1-2 năm.

  2. Đào tạo, bồi dưỡng nguồn nhân lực quản lý lễ hội: Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn nâng cao năng lực chuyên môn, kỹ năng tổ chức và quản lý cho cán bộ văn hóa các cấp và cộng đồng chủ thể quản lý lễ hội. Chủ thể thực hiện: Phòng Văn hóa và Thông tin huyện, Trung tâm Văn hóa - Thông tin và Thể thao; Thời gian: liên tục hàng năm.

  3. Tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật về lễ hội: Sử dụng đa dạng các hình thức truyền thông để nâng cao nhận thức của cộng đồng về giá trị văn hóa lễ hội, các quy định pháp luật và nếp sống văn minh trong lễ hội. Chủ thể thực hiện: UBND các xã, thị trấn; Thời gian: liên tục.

  4. Nâng cao vai trò của cộng đồng trong quản lý lễ hội: Khuyến khích sự tham gia tích cực của người dân trong công tác tổ chức, giám sát và bảo vệ lễ hội, đồng thời hỗ trợ nguồn lực tài chính và kỹ thuật cho các Ban quản lý di tích và Ban tổ chức lễ hội cấp xã. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, các xã; Thời gian: 3 năm.

  5. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra và xử lý vi phạm: Thiết lập cơ chế giám sát chặt chẽ, xử lý nghiêm các hành vi lợi dụng lễ hội để trục lợi, vi phạm an ninh trật tự, vệ sinh môi trường và các quy định khác. Chủ thể thực hiện: Phòng Văn hóa và Thông tin, Công an huyện; Thời gian: liên tục.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý văn hóa các cấp: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn giúp nâng cao hiệu quả công tác quản lý lễ hội truyền thống, từ đó xây dựng chính sách phù hợp.

  2. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành quản lý văn hóa, di sản văn hóa: Tài liệu tham khảo quý giá về phương pháp nghiên cứu, thực trạng và giải pháp quản lý lễ hội truyền thống tại địa phương.

  3. Cộng đồng dân cư và Ban tổ chức lễ hội địa phương: Hiểu rõ vai trò, trách nhiệm và cách thức tham gia quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị lễ hội truyền thống.

  4. Các cơ quan hoạch định chính sách văn hóa và phát triển du lịch: Cung cấp thông tin để xây dựng các chương trình phát triển văn hóa, du lịch gắn với lễ hội truyền thống, góp phần phát triển kinh tế địa phương.

Câu hỏi thường gặp

  1. Lễ hội truyền thống là gì và có đặc điểm gì nổi bật?
    Lễ hội truyền thống là hoạt động văn hóa cộng đồng được tổ chức theo nghi lễ truyền thống, mang tính lịch sử và kế thừa. Đặc điểm nổi bật là sự kết hợp giữa phần lễ (nghi thức tâm linh) và phần hội (hoạt động văn hóa, giải trí), gắn liền với tín ngưỡng và di tích lịch sử.

  2. Vai trò của quản lý nhà nước trong công tác lễ hội truyền thống?
    Quản lý nhà nước định hướng, tổ chức, kiểm tra và giám sát hoạt động lễ hội nhằm bảo tồn giá trị văn hóa, đảm bảo lễ hội diễn ra trang nghiêm, đúng truyền thống, đồng thời phòng chống các hiện tượng tiêu cực như thương mại hóa quá mức hay vi phạm pháp luật.

  3. Cộng đồng dân cư đóng vai trò gì trong quản lý lễ hội?
    Cộng đồng là chủ thể chính trong tổ chức và bảo vệ lễ hội, tham gia từ khâu lập kế hoạch đến thực hiện và giám sát. Sự tham gia của cộng đồng giúp bảo lưu giá trị truyền thống và nâng cao tính bền vững của lễ hội.

  4. Những thách thức lớn nhất trong quản lý lễ hội truyền thống hiện nay là gì?
    Bao gồm thương mại hóa, sân khấu hóa lễ hội, lợi dụng tín ngưỡng để trục lợi, các trò chơi cờ bạc, mất trật tự an ninh, ô nhiễm môi trường và sự thờ ơ của thế hệ trẻ đối với giá trị văn hóa truyền thống.

  5. Giải pháp nào hiệu quả để nâng cao công tác quản lý lễ hội truyền thống?
    Hoàn thiện pháp luật, đào tạo cán bộ quản lý, tăng cường tuyên truyền giáo dục, phát huy vai trò cộng đồng, và tăng cường thanh tra, kiểm tra là những giải pháp thiết thực đã được đề xuất và áp dụng tại huyện Thường Tín.

Kết luận

  • Lễ hội truyền thống trên địa bàn huyện Thường Tín là di sản văn hóa phi vật thể quan trọng, gắn liền với hệ thống di tích lịch sử đa dạng và phong phú.
  • Công tác quản lý lễ hội đã được tổ chức bài bản với sự tham gia của các cấp chính quyền và cộng đồng, tuy nhiên còn nhiều thách thức cần giải quyết.
  • Các hiện tượng thương mại hóa, biến dạng lễ hội và sự thiếu hiểu biết của thế hệ trẻ là những vấn đề nổi bật ảnh hưởng đến giá trị lễ hội.
  • Luận văn đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, bảo tồn và phát huy giá trị lễ hội truyền thống trong bối cảnh hiện đại.
  • Tiếp theo, cần triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 3-5 năm tới, đồng thời mở rộng nghiên cứu sang các địa phương khác để hoàn thiện mô hình quản lý lễ hội truyền thống toàn diện hơn.

Call-to-action: Các cơ quan quản lý, nhà nghiên cứu và cộng đồng địa phương cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện các giải pháp nhằm bảo tồn và phát huy giá trị lễ hội truyền thống, góp phần xây dựng nền văn hóa Việt Nam phát triển bền vững trong thời kỳ hội nhập.