Tổng quan nghiên cứu

Hoạt động trải nghiệm (HĐTN) cho học sinh tiểu học, đặc biệt là khối 1 và khối 2, đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển toàn diện phẩm chất và năng lực của học sinh. Theo báo cáo của ngành giáo dục huyện Đắk Glong, tỉnh Đắk Nông, từ năm học 2016 đến nay, các trường tiểu học trên địa bàn đã triển khai nhiều hoạt động trải nghiệm với sự đa dạng về hình thức và nội dung, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục. Tuy nhiên, thực tế cho thấy công tác quản lý hoạt động trải nghiệm còn nhiều hạn chế như hình thức tổ chức đơn điệu, nội dung chưa phong phú, kỹ năng tổ chức của giáo viên còn hạn chế, cùng với việc lập kế hoạch và kiểm tra đánh giá chưa đồng bộ.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý hoạt động trải nghiệm cho học sinh tiểu học khối 1 và khối 2 tại huyện Đắk Glong trong năm học 2020-2021, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả nhằm nâng cao chất lượng hoạt động trải nghiệm, góp phần phát triển nhân cách và năng lực học sinh. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 11 trường tiểu học trên địa bàn huyện, khảo sát 30 cán bộ quản lý và 90 giáo viên, sử dụng các phương pháp điều tra, phỏng vấn, quan sát và phân tích tài liệu.

Nghiên cứu có ý nghĩa thiết thực trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục theo Nghị quyết số 29-NQ/TW, giúp các nhà quản lý và giáo viên nâng cao hiệu quả tổ chức hoạt động trải nghiệm, đồng thời góp phần phát triển giáo dục tiểu học tại vùng nông thôn, miền núi với đặc thù văn hóa và điều kiện kinh tế xã hội riêng biệt.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên hai lý thuyết chính: Lý thuyết kiến tạo và Lý thuyết học từ trải nghiệm của David A. Kolb. Lý thuyết kiến tạo nhấn mạnh vai trò chủ động của người học trong việc tự xây dựng tri thức thông qua tương tác với môi trường và người khác. Lý thuyết học từ trải nghiệm cho rằng kiến thức và năng lực được hình thành qua quá trình chuyển hóa kinh nghiệm có định hướng, kết hợp cảm xúc cá nhân, giúp học sinh phát triển toàn diện hơn so với học thông qua làm đơn thuần.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Trải nghiệm: Quá trình lĩnh hội kiến thức, kỹ năng, kinh nghiệm qua hoạt động thực tiễn và giao tiếp.
  • Hoạt động trải nghiệm (HĐTN): Hoạt động giáo dục thực tiễn có mục đích, kế hoạch, giúp học sinh vận dụng kiến thức, phát triển phẩm chất và năng lực.
  • Quản lý hoạt động trải nghiệm: Quá trình lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra nhằm đảm bảo hiệu quả hoạt động trải nghiệm trong nhà trường.
  • Phẩm chất và năng lực học sinh tiểu học: Bao gồm kỹ năng sống, tư duy sáng tạo, ý thức trách nhiệm và khả năng hợp tác nhóm.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp các phương pháp lý luận và thực tiễn nhằm đảm bảo tính toàn diện và chính xác:

  • Phương pháp nghiên cứu văn bản, tài liệu: Phân tích các văn bản pháp luật, tài liệu hướng dẫn của Bộ Giáo dục và Đào tạo, báo cáo ngành giáo dục huyện Đắk Glong.
  • Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi: Thu thập dữ liệu từ 30 cán bộ quản lý và 90 giáo viên tại 5 trường tiểu học tiêu biểu trên địa bàn huyện.
  • Phương pháp phỏng vấn và quan sát: Trò chuyện với cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh để hiểu rõ hơn về thực trạng tổ chức và quản lý hoạt động trải nghiệm.
  • Phương pháp chuyên gia: Xin ý kiến các chuyên gia giáo dục để đánh giá tính cấp thiết và khả thi của các biện pháp đề xuất.
  • Phương pháp phân tích, tổng hợp và thống kê toán học: Xử lý số liệu thu thập được bằng phần mềm thống kê, đánh giá mức độ thực hiện, hiệu quả và tầm quan trọng của các yếu tố liên quan.

Thời gian nghiên cứu tập trung vào năm học 2020-2021, phạm vi khảo sát tại huyện Đắk Glong, tỉnh Đắk Nông, với cỡ mẫu gồm 120 người tham gia (cán bộ quản lý và giáo viên). Phương pháp chọn mẫu chủ yếu là chọn mẫu thuận tiện và mẫu có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện cho các trường tiểu học trên địa bàn.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về vai trò của hoạt động trải nghiệm: Điểm trung bình nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về tầm quan trọng của HĐTN đối với phát triển nhân cách học sinh đạt 3.93/5, thuộc mức quan trọng. Trong đó, 55,33% ý kiến đánh giá HĐTN giúp mở rộng, củng cố kiến thức là rất quan trọng; 58,33% đánh giá HĐTN giáo dục tư tưởng, tình cảm là rất quan trọng.

  2. Thực trạng tổ chức hoạt động trải nghiệm: Hoạt động trải nghiệm được tổ chức đa dạng với các hình thức như câu lạc bộ, trò chơi, giao lưu, sân khấu tương tác, tham quan dã ngoại, hội thi và hoạt động nhân đạo. Tuy nhiên, hình thức tổ chức còn đơn điệu, nội dung chưa phong phú, kỹ năng tổ chức của giáo viên còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả thu hút học sinh tham gia.

  3. Quản lý hoạt động trải nghiệm: Công tác lập kế hoạch, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá còn nhiều bất cập. Việc xây dựng kế hoạch chưa chi tiết, chưa gắn chặt với nguồn lực thực tế; chỉ đạo triển khai chưa đồng bộ; kiểm tra đánh giá chưa toàn diện và chưa phát huy vai trò của các lực lượng phối hợp như phụ huynh, đoàn thể xã hội.

  4. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý: Năng lực quản lý của hiệu trưởng và năng lực tổ chức của giáo viên là yếu tố chủ quan quan trọng nhất. Về khách quan, điều kiện cơ sở vật chất, nguồn kinh phí hạn chế và sự phối hợp giữa nhà trường với các lực lượng ngoài trường còn yếu kém, đặc biệt tại các trường vùng nông thôn, miền núi.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phù hợp với các nghiên cứu trước đây về vai trò của hoạt động trải nghiệm trong phát triển năng lực và phẩm chất học sinh. Việc nhận thức đúng đắn của cán bộ quản lý và giáo viên tạo tiền đề thuận lợi cho việc tổ chức hoạt động trải nghiệm. Tuy nhiên, hạn chế về kỹ năng tổ chức và quản lý dẫn đến hiệu quả chưa cao, tương tự như báo cáo của một số nghiên cứu trong nước.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện mức độ nhận thức của cán bộ quản lý và giáo viên về các tiêu chí của hoạt động trải nghiệm, bảng phân tích tần suất các hình thức tổ chức và mức độ hiệu quả quản lý theo từng chức năng (lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra).

Ý nghĩa của nghiên cứu là làm rõ thực trạng quản lý hoạt động trải nghiệm tại một địa phương đặc thù, từ đó đề xuất các biện pháp phù hợp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện cho học sinh tiểu học, góp phần thực hiện thành công đổi mới giáo dục phổ thông.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao năng lực quản lý cho hiệu trưởng và giáo viên: Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về kỹ năng lập kế hoạch, tổ chức và đánh giá hoạt động trải nghiệm, tập trung vào phương pháp đổi mới sáng tạo, kỹ năng thu hút học sinh. Thời gian thực hiện trong vòng 6 tháng, do Sở Giáo dục phối hợp với các trung tâm đào tạo tổ chức.

  2. Xây dựng kế hoạch hoạt động trải nghiệm chi tiết, khả thi: Hiệu trưởng cần chỉ đạo xây dựng kế hoạch cụ thể, rõ ràng về mục tiêu, nội dung, nguồn lực và tiêu chí đánh giá, phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh khối 1 và khối 2. Kế hoạch cần được rà soát và điều chỉnh hàng năm.

  3. Tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội: Thiết lập cơ chế phối hợp chặt chẽ với phụ huynh, các tổ chức chính trị xã hội và cộng đồng địa phương để huy động nguồn lực, hỗ trợ tổ chức hoạt động trải nghiệm ngoài nhà trường. Chủ động xây dựng các chương trình hợp tác và truyền thông trong vòng 1 năm.

  4. Đầu tư cơ sở vật chất và kinh phí cho hoạt động trải nghiệm: Huy động nguồn kinh phí từ ngân sách nhà nước, phụ huynh và các nhà tài trợ để cải thiện trang thiết bị, không gian tổ chức hoạt động trải nghiệm, đảm bảo an toàn và hiệu quả. Lập kế hoạch đầu tư dài hạn, ưu tiên các trường vùng khó khăn.

  5. Đổi mới hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm: Khuyến khích giáo viên áp dụng đa dạng các hình thức như sân khấu tương tác, trò chơi giáo dục, tham quan dã ngoại, hội thi sáng tạo nhằm tăng tính hấp dẫn và phát triển kỹ năng cho học sinh. Thực hiện thí điểm và nhân rộng trong 1-2 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục tiểu học: Giúp hiểu rõ thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động trải nghiệm, từ đó nâng cao năng lực quản lý và xây dựng kế hoạch phù hợp.

  2. Giáo viên tiểu học, đặc biệt giáo viên chủ nhiệm và giáo viên bộ môn: Cung cấp kiến thức về tổ chức, phương pháp và kỹ năng tổ chức hoạt động trải nghiệm hiệu quả, giúp đổi mới phương pháp dạy học.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý giáo dục: Là tài liệu tham khảo quý giá về lý luận và thực tiễn quản lý hoạt động trải nghiệm trong bối cảnh giáo dục tiểu học vùng nông thôn, miền núi.

  4. Các tổ chức, đoàn thể xã hội và phụ huynh học sinh: Hiểu rõ vai trò và cách phối hợp với nhà trường trong việc tổ chức và quản lý hoạt động trải nghiệm, góp phần tạo môi trường giáo dục toàn diện cho học sinh.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hoạt động trải nghiệm là gì và tại sao quan trọng với học sinh tiểu học?
    Hoạt động trải nghiệm là các hoạt động giáo dục thực tiễn có kế hoạch giúp học sinh vận dụng kiến thức, phát triển kỹ năng và phẩm chất. Nó quan trọng vì giúp học sinh phát triển toàn diện, hình thành năng lực sống và nhân cách từ sớm.

  2. Những hình thức hoạt động trải nghiệm phổ biến cho học sinh khối 1 và khối 2?
    Các hình thức gồm câu lạc bộ, trò chơi giáo dục, giao lưu, sân khấu tương tác, tham quan dã ngoại, hội thi và hoạt động nhân đạo. Những hình thức này giúp học sinh hứng thú và phát triển kỹ năng đa dạng.

  3. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến hiệu quả quản lý hoạt động trải nghiệm?
    Năng lực quản lý của hiệu trưởng và năng lực tổ chức của giáo viên là yếu tố chủ quan quan trọng nhất. Ngoài ra, điều kiện cơ sở vật chất, nguồn kinh phí và sự phối hợp với các lực lượng ngoài trường cũng ảnh hưởng lớn.

  4. Làm thế nào để đánh giá kết quả hoạt động trải nghiệm của học sinh?
    Đánh giá dựa trên nhận thức, thái độ, kỹ năng và sự tham gia của học sinh qua các hình thức tự đánh giá, đánh giá đồng đẳng, đánh giá của giáo viên và phụ huynh. Kết quả được tổng hợp để điều chỉnh hoạt động phù hợp.

  5. Các biện pháp đề xuất để nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động trải nghiệm là gì?
    Bao gồm nâng cao năng lực quản lý, xây dựng kế hoạch chi tiết, tăng cường phối hợp nhà trường-gia đình-xã hội, đầu tư cơ sở vật chất và đổi mới hình thức tổ chức hoạt động trải nghiệm.

Kết luận

  • Hoạt động trải nghiệm là phương pháp giáo dục thiết yếu giúp phát triển phẩm chất và năng lực học sinh tiểu học khối 1 và khối 2.
  • Thực trạng quản lý hoạt động trải nghiệm tại huyện Đắk Glong còn nhiều hạn chế về kỹ năng tổ chức, lập kế hoạch và phối hợp các lực lượng giáo dục.
  • Năng lực quản lý của hiệu trưởng và giáo viên là yếu tố quyết định hiệu quả tổ chức hoạt động trải nghiệm.
  • Đề xuất các biện pháp nâng cao năng lực quản lý, xây dựng kế hoạch chi tiết, tăng cường phối hợp và đầu tư cơ sở vật chất nhằm nâng cao chất lượng hoạt động trải nghiệm.
  • Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để các nhà quản lý giáo dục và giáo viên cải thiện công tác quản lý, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học tại địa phương.

Tiếp theo, các cơ quan quản lý giáo dục và nhà trường nên triển khai các biện pháp đề xuất, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và đối tượng để hoàn thiện hơn công tác quản lý hoạt động trải nghiệm trong giáo dục phổ thông.