Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, việc phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao trở thành ưu tiên hàng đầu của nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam. Theo báo cáo của ngành giáo dục, hiện nay nền giáo dục nước ta vẫn còn nặng về truyền tải kiến thức mà chưa chú trọng phát triển phẩm chất và năng lực người học. Đặc biệt, hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp (HĐGDNGLL) tại các trường trung học cơ sở (THCS) còn nhiều hạn chế, chưa phát huy hết tiềm năng trong việc nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện. Tại huyện Tây Giang, tỉnh Quảng Nam, với đặc thù là huyện miền núi, kinh tế còn nhiều khó khăn, công tác quản lý và tổ chức HĐGDNGLL chưa đồng đều và hiệu quả chưa cao.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng quản lý HĐGDNGLL của học sinh ở các trường THCS huyện Tây Giang từ năm học 2017-2018 đến nay, đồng thời đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động này. Nghiên cứu tập trung vào 4 trường THCS với 72 cán bộ quản lý, giáo viên và 160 học sinh tham gia khảo sát. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để cải thiện công tác quản lý HĐGDNGLL, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện, phát triển phẩm chất và năng lực học sinh trong điều kiện đặc thù của huyện miền núi Tây Giang.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và mô hình tổ chức hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết quản lý giáo dục: Quản lý giáo dục là quá trình tác động có kế hoạch, có tổ chức của các cấp quản lý nhằm đảm bảo hệ thống giáo dục vận hành hiệu quả, đạt mục tiêu phát triển phẩm chất và năng lực người học. Quản lý HĐGDNGLL là một bộ phận của quản lý nhà trường, bao gồm lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá các hoạt động ngoài giờ học chính khóa.

  2. Mô hình tổ chức hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp: Hoạt động này được tổ chức theo các phương pháp đa dạng như giải quyết vấn đề, sắm vai, trò chơi, làm việc nhóm nhằm phát huy tính tích cực, sáng tạo của học sinh. Nội dung hoạt động bao gồm các lĩnh vực tư tưởng - văn hóa, chính trị - xã hội, khoa học - kỹ thuật, văn hóa - nghệ thuật, vui chơi - giải trí, lao động công ích, thể dục thể thao và định hướng nghề nghiệp.

Các khái niệm chính bao gồm: quản lý, quản lý giáo dục, quản lý nhà trường, hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp, năng lực tự chủ, năng lực giao tiếp hợp tác, năng lực giải quyết vấn đề và sáng tạo.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ 4 trường THCS huyện Tây Giang, gồm 72 cán bộ quản lý, giáo viên và 160 học sinh. Dữ liệu được thu thập qua phiếu khảo sát, phỏng vấn trực tiếp, quan sát và nghiên cứu hồ sơ.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả, tính điểm trung bình và tỷ lệ phần trăm để đánh giá mức độ nhận thức, thực trạng tổ chức và quản lý HĐGDNGLL. Các công thức tính điểm trung bình và tỷ lệ phần trăm được áp dụng để phân loại mức độ thực hiện (Tốt, Khá, Trung bình, Yếu).

  • Timeline nghiên cứu: Khảo sát được tiến hành từ đầu tháng 4 đến giữa tháng 5 năm 2020, bao gồm các bước quan sát, thu thập dữ liệu, phân tích và đánh giá thực trạng.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về tầm quan trọng của HĐGDNGLL: 85% cán bộ quản lý và giáo viên nhận thức rõ vai trò quan trọng của HĐGDNGLL trong việc phát triển phẩm chất và năng lực học sinh. Tuy nhiên, chỉ khoảng 60% phụ huynh và 55% học sinh thể hiện sự quan tâm tích cực đến hoạt động này.

  2. Thực trạng tổ chức và quản lý: Các trường THCS ở Tây Giang đã tổ chức HĐGDNGLL nhưng chưa đồng đều về nội dung và hình thức. Khoảng 70% giáo viên cho biết kế hoạch hoạt động chưa được xây dựng chi tiết và khoa học. Việc phối hợp giữa các lực lượng giáo dục trong và ngoài nhà trường còn hạn chế, chỉ đạt mức trung bình với điểm trung bình 2,7/4.

  3. Điều kiện cơ sở vật chất và trang thiết bị: Cơ sở vật chất phục vụ HĐGDNGLL còn thiếu thốn, chỉ khoảng 50% trường có đủ sân chơi, thiết bị thể thao và phòng chức năng. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng và hiệu quả tổ chức hoạt động.

  4. Kiểm tra, đánh giá kết quả hoạt động: Công tác kiểm tra, đánh giá HĐGDNGLL chưa được thực hiện thường xuyên và khoa học. Chỉ 40% giáo viên và cán bộ quản lý cho biết có hệ thống tiêu chí đánh giá rõ ràng, còn lại chủ yếu dựa vào quan sát và cảm nhận.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ đặc điểm kinh tế - xã hội khó khăn của huyện miền núi Tây Giang, nguồn lực tài chính và cơ sở vật chất hạn chế, cùng với năng lực quản lý và tổ chức của một bộ phận cán bộ quản lý và giáo viên còn yếu. So với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này tương đồng với thực trạng chung của các vùng khó khăn, nơi mà việc tổ chức hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp chưa được chú trọng đúng mức.

Việc nhận thức chưa đồng đều giữa các lực lượng giáo dục và phụ huynh cũng làm giảm hiệu quả huy động sự tham gia của học sinh. Các biểu đồ phân tích mức độ nhận thức và thực hiện các biện pháp quản lý cho thấy sự cần thiết phải nâng cao năng lực tổ chức, phối hợp và đổi mới phương pháp quản lý.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ nhận thức của các nhóm đối tượng, biểu đồ tròn về phân bố cơ sở vật chất và bảng tổng hợp điểm trung bình đánh giá các nội dung quản lý HĐGDNGLL.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên và phụ huynh về tầm quan trọng của HĐGDNGLL: Tổ chức các lớp tập huấn, hội thảo định kỳ trong vòng 6 tháng tới nhằm nâng cao nhận thức và trách nhiệm của các bên liên quan. Chủ thể thực hiện là Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện phối hợp với các trường.

  2. Chỉ đạo giáo viên chủ nhiệm xây dựng chương trình, kế hoạch HĐGDNGLL chi tiết, khoa học: Xây dựng mẫu kế hoạch chuẩn và hướng dẫn cụ thể, áp dụng từ năm học tiếp theo. Hiệu trưởng các trường chịu trách nhiệm triển khai và giám sát.

  3. Tăng cường công tác quản lý học sinh tham gia HĐGDNGLL: Thiết lập hệ thống quản lý danh sách, thời gian và chất lượng tham gia của học sinh, áp dụng phần mềm quản lý trong vòng 1 năm. Phòng GD&ĐT và các trường phối hợp thực hiện.

  4. Bồi dưỡng nâng cao năng lực tổ chức HĐGDNGLL cho đội ngũ giáo viên: Tổ chức các khóa đào tạo kỹ năng tổ chức hoạt động, phương pháp sư phạm tích cực trong 12 tháng tới. Chủ thể là các trung tâm bồi dưỡng giáo viên và Phòng GD&ĐT.

  5. Đẩy mạnh phối hợp các lực lượng giáo dục trong và ngoài nhà trường: Thiết lập cơ chế phối hợp với các tổ chức xã hội, chính quyền địa phương, phụ huynh để hỗ trợ tổ chức hoạt động. Thực hiện ngay và duy trì thường xuyên. Hiệu trưởng và Ban đại diện cha mẹ học sinh chịu trách nhiệm.

  6. Xây dựng và cải thiện điều kiện cơ sở vật chất phục vụ HĐGDNGLL: Lập kế hoạch đầu tư, huy động nguồn lực xã hội hóa trong 2 năm tới để nâng cấp sân chơi, phòng chức năng, trang thiết bị thể thao. Phòng GD&ĐT và chính quyền địa phương phối hợp thực hiện.

  7. Đổi mới công tác kiểm tra, đánh giá HĐGDNGLL: Xây dựng bộ tiêu chí đánh giá cụ thể, tổ chức đánh giá định kỳ hàng học kỳ, kết hợp đánh giá của giáo viên và tự đánh giá của học sinh. Áp dụng từ năm học tới. Hiệu trưởng và tổ chuyên môn chịu trách nhiệm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các cấp: Nhận diện các vấn đề thực tiễn trong quản lý HĐGDNGLL, từ đó xây dựng chính sách và kế hoạch phù hợp với đặc thù địa phương, đặc biệt là vùng miền núi.

  2. Giáo viên chủ nhiệm và giáo viên các trường THCS: Áp dụng các biện pháp tổ chức, quản lý hoạt động ngoài giờ lên lớp hiệu quả, nâng cao kỹ năng tổ chức và phối hợp với các lực lượng giáo dục.

  3. Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện, tỉnh: Làm cơ sở để đánh giá thực trạng, xây dựng chương trình bồi dưỡng, hỗ trợ các trường trong công tác quản lý và tổ chức HĐGDNGLL.

  4. Các nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục: Tham khảo mô hình nghiên cứu, phương pháp khảo sát và các biện pháp quản lý được đề xuất, phục vụ cho các nghiên cứu tiếp theo về giáo dục ngoài giờ lên lớp.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp là gì?
    Hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp là các hoạt động giáo dục được tổ chức ngoài giờ học chính khóa nhằm phát triển phẩm chất, năng lực và kỹ năng sống cho học sinh, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.

  2. Tại sao cần quản lý hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp?
    Quản lý giúp đảm bảo các hoạt động được tổ chức có kế hoạch, khoa học, phù hợp với mục tiêu giáo dục, đồng thời nâng cao hiệu quả, thu hút sự tham gia tích cực của học sinh và các lực lượng giáo dục.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý HĐGDNGLL ở huyện Tây Giang là gì?
    Bao gồm hạn chế về cơ sở vật chất, năng lực quản lý và tổ chức của cán bộ quản lý và giáo viên, nhận thức chưa đồng đều của phụ huynh và học sinh, cũng như sự phối hợp giữa các lực lượng giáo dục còn yếu.

  4. Các biện pháp nào được đề xuất để nâng cao hiệu quả quản lý HĐGDNGLL?
    Nâng cao nhận thức, xây dựng kế hoạch chi tiết, tăng cường quản lý học sinh, bồi dưỡng giáo viên, phối hợp các lực lượng giáo dục, cải thiện cơ sở vật chất và đổi mới công tác kiểm tra đánh giá.

  5. Làm thế nào để đánh giá hiệu quả của HĐGDNGLL?
    Thông qua việc xây dựng tiêu chí đánh giá cụ thể, kết hợp đánh giá của giáo viên và tự đánh giá của học sinh, tổ chức đánh giá định kỳ và sử dụng kết quả để điều chỉnh, cải tiến hoạt động.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và khảo sát thực trạng quản lý hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp tại 4 trường THCS huyện Tây Giang, Quảng Nam.
  • Kết quả khảo sát cho thấy nhận thức và tổ chức hoạt động còn nhiều hạn chế, đặc biệt về cơ sở vật chất và công tác kiểm tra đánh giá.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý đồng bộ, bao gồm nâng cao nhận thức, xây dựng kế hoạch, bồi dưỡng giáo viên, phối hợp lực lượng và cải thiện điều kiện vật chất.
  • Các biện pháp được khảo nghiệm có tính cấp thiết và khả thi cao, phù hợp với điều kiện thực tiễn địa phương.
  • Khuyến nghị triển khai áp dụng các giải pháp trong vòng 1-2 năm tới, đồng thời tiếp tục nghiên cứu mở rộng phạm vi và theo dõi đánh giá hiệu quả thực tiễn.

Hành động tiếp theo: Các cơ sở giáo dục và phòng GD&ĐT cần phối hợp triển khai các biện pháp đề xuất, đồng thời tổ chức các khóa đào tạo nâng cao năng lực quản lý và tổ chức HĐGDNGLL nhằm nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện cho học sinh THCS.