Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông Việt Nam, chương trình Giáo dục phổ thông (GDPT) 2018 được triển khai nhằm nâng cao chất lượng dạy học và phát triển toàn diện phẩm chất, năng lực học sinh. Tại huyện Thạch An, tỉnh Cao Bằng, với gần 31.000 dân cư đa dân tộc và điều kiện kinh tế xã hội đặc thù miền núi, việc quản lý hoạt động tổ chuyên môn (TCM) tại các trường tiểu học và trung học cơ sở (TH&THCS) đóng vai trò then chốt trong việc thực hiện thành công chương trình này. Nghiên cứu tập trung khảo sát thực trạng quản lý hoạt động TCM tại 5 trường TH&THCS trên địa bàn huyện trong giai đoạn từ tháng 1/2022 đến tháng 1/2023, với sự tham gia của 25 cán bộ quản lý và 54 giáo viên.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý hoạt động TCM đáp ứng yêu cầu đổi mới của chương trình GDPT 2018, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động chuyên môn, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục và giáo viên tại địa phương miền núi, nơi còn nhiều khó khăn về cơ sở vật chất và nguồn lực, đồng thời góp phần thực hiện thành công mục tiêu đổi mới giáo dục phổ thông trên phạm vi toàn quốc.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu vận dụng các lý thuyết quản lý giáo dục và mô hình quản lý tổ chức nhằm phân tích hoạt động TCM trong trường TH&THCS. Hai lý thuyết chính bao gồm:

  1. Lý thuyết quản lý giáo dục: Quản lý được hiểu là quá trình khai thác, tổ chức và thực hiện các nguồn lực nhằm đạt mục tiêu giáo dục trong môi trường biến động. Hiệu trưởng là chủ thể quản lý chính, chịu trách nhiệm tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra hoạt động TCM.

  2. Mô hình quản lý tổ chức: TCM được xem là một bộ phận cấu thành trong hệ thống nhà trường, có nhiệm vụ tổ chức hoạt động chuyên môn, bồi dưỡng nghiệp vụ, kiểm tra đánh giá chất lượng giảng dạy và giáo dục học sinh. Mô hình nhấn mạnh vai trò phối hợp giữa hiệu trưởng, tổ trưởng chuyên môn và giáo viên trong quản lý và thực hiện kế hoạch chuyên môn.

Các khái niệm chính được sử dụng gồm: tổ chuyên môn, quản lý hoạt động tổ chuyên môn, chương trình giáo dục phổ thông 2018, kế hoạch hoạt động chuyên môn, đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá giáo viên và học sinh.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập dữ liệu định lượng và định tính từ khảo sát 120 cán bộ quản lý và giáo viên tại 5 trường TH&THCS huyện Thạch An, tỉnh Cao Bằng. Dữ liệu được thu thập qua bảng hỏi với thang đánh giá Likert 3 và 4 mức độ, cùng các cuộc phỏng vấn sâu và tham khảo ý kiến chuyên gia.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng phân tích thống kê mô tả (tính trung bình, tỷ lệ phần trăm) để đánh giá thực trạng hoạt động và quản lý TCM. Phân tích so sánh giữa các nhóm đối tượng và so sánh với các nghiên cứu tương tự nhằm làm rõ điểm mạnh, hạn chế và nguyên nhân.

  • Timeline nghiên cứu: Khảo sát thực trạng được tiến hành từ tháng 10 đến tháng 12 năm 2022; phân tích dữ liệu và đề xuất biện pháp trong quý đầu năm 2023.

Phương pháp nghiên cứu đảm bảo tính khách quan, khoa học và phù hợp với đặc điểm địa phương miền núi, góp phần tạo cơ sở thực tiễn vững chắc cho các đề xuất quản lý.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thời gian và tần suất sinh hoạt tổ chuyên môn: 91,5% các tổ chuyên môn tại các trường TH&THCS huyện Thạch An tổ chức sinh hoạt 2 lần/tháng, đảm bảo tính thường xuyên nhưng vẫn còn hạn chế về chất lượng và nội dung sinh hoạt.

  2. Nội dung hoạt động tổ chuyên môn: Hoạt động chủ yếu tập trung vào xây dựng kế hoạch dạy học, bồi dưỡng chuyên môn và kiểm tra đánh giá giáo viên. Tuy nhiên, chỉ khoảng 60% giáo viên đánh giá nội dung sinh hoạt phong phú và đổi mới, còn lại mang tính hình thức, chưa thực sự phát huy hiệu quả đổi mới phương pháp dạy học theo chương trình GDPT 2018.

  3. Quản lý kế hoạch hoạt động chuyên môn: Hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn đã chỉ đạo xây dựng kế hoạch theo kỳ, tháng và tuần, với tỷ lệ duyệt kế hoạch đạt trên 85%. Tuy nhiên, việc kiểm tra, đánh giá và rút kinh nghiệm sau thực hiện kế hoạch còn chưa thường xuyên, dẫn đến hiệu quả thực thi chưa cao.

  4. Yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động TCM: Trình độ quản lý của hiệu trưởng và năng lực tổ trưởng chuyên môn là yếu tố chủ quan quan trọng nhất, ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng hoạt động TCM. Về khách quan, điều kiện cơ sở vật chất còn hạn chế, nguồn lực đầu tư chưa đáp ứng đủ nhu cầu đổi mới phương pháp dạy học và ứng dụng công nghệ thông tin.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy hoạt động tổ chuyên môn tại các trường TH&THCS huyện Thạch An đã được tổ chức tương đối đều đặn, tuy nhiên chất lượng và hiệu quả còn hạn chế do nhiều nguyên nhân. So với các nghiên cứu tại các địa phương khác, tỷ lệ sinh hoạt 2 lần/tháng là phù hợp nhưng nội dung sinh hoạt chưa đổi mới sâu sắc, chưa thực sự tập trung vào nghiên cứu bài học và phát triển năng lực giáo viên theo yêu cầu chương trình GDPT 2018.

Nguyên nhân chủ yếu là do năng lực quản lý của hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn chưa đồng đều, thiếu các kỹ năng tổ chức, chỉ đạo đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá hiệu quả. Bên cạnh đó, điều kiện cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học còn thiếu thốn, đặc biệt trong bối cảnh địa phương miền núi còn nhiều khó khăn về kinh tế và hạ tầng.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ sinh hoạt theo tần suất, biểu đồ tròn phân bố đánh giá nội dung sinh hoạt, bảng so sánh mức độ thực hiện kế hoạch hoạt động chuyên môn giữa các trường. Các biểu đồ này giúp minh họa rõ nét thực trạng và hỗ trợ phân tích sâu hơn.

Kết quả nghiên cứu khẳng định vai trò quan trọng của quản lý hoạt động TCM trong việc nâng cao chất lượng giáo dục, đồng thời chỉ ra những điểm cần cải thiện để đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông hiện nay.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao năng lực quản lý cho hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn
    Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về kỹ năng quản lý, chỉ đạo đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá theo chương trình GDPT 2018. Mục tiêu nâng cao năng lực quản lý đạt mức khá trở lên trong vòng 12 tháng. Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trung tâm bồi dưỡng.

  2. Đổi mới nội dung và phương pháp sinh hoạt tổ chuyên môn
    Khuyến khích tổ chức sinh hoạt chuyên môn dựa trên nghiên cứu bài học, áp dụng hình thức sinh hoạt trực tuyến và kết nối trường học nhằm tăng tính sáng tạo và hiệu quả. Mục tiêu 100% tổ chuyên môn áp dụng đổi mới trong năm học tiếp theo. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu và tổ trưởng chuyên môn.

  3. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học
    Chủ động huy động nguồn lực từ ngân sách địa phương, phụ huynh và các tổ chức xã hội để bổ sung thiết bị, phòng học bộ môn, công nghệ thông tin phục vụ hoạt động chuyên môn. Mục tiêu nâng cấp cơ sở vật chất đạt chuẩn tối thiểu trong 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu, Phòng GD&ĐT và chính quyền địa phương.

  4. Xây dựng hệ thống kiểm tra, đánh giá và rút kinh nghiệm hiệu quả
    Thiết lập quy trình kiểm tra, đánh giá hoạt động TCM định kỳ, kết hợp dự giờ, kiểm tra hồ sơ và phản hồi từ giáo viên nhằm nâng cao chất lượng thực hiện kế hoạch chuyên môn. Mục tiêu đạt 90% tổ chuyên môn thực hiện đầy đủ quy trình trong năm học. Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Hiệu trưởng và Ban giám hiệu các trường TH&THCS
    Giúp nâng cao năng lực quản lý hoạt động tổ chuyên môn, từ đó cải thiện chất lượng dạy học và giáo dục học sinh.

  2. Tổ trưởng chuyên môn và giáo viên
    Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để đổi mới sinh hoạt chuyên môn, phát triển năng lực chuyên môn và áp dụng hiệu quả chương trình GDPT 2018.

  3. Phòng Giáo dục và Đào tạo các huyện, tỉnh
    Là tài liệu tham khảo để xây dựng chính sách, kế hoạch bồi dưỡng và hỗ trợ các trường trong việc quản lý hoạt động chuyên môn.

  4. Các nhà nghiên cứu và học viên ngành Quản lý giáo dục
    Cung cấp dữ liệu thực tiễn và khung lý thuyết về quản lý tổ chuyên môn trong bối cảnh đổi mới giáo dục phổ thông, đặc biệt tại vùng miền núi.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động tổ chuyên môn là gì và tại sao quan trọng?
    Quản lý hoạt động tổ chuyên môn là quá trình tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra các hoạt động chuyên môn của giáo viên trong tổ nhằm nâng cao chất lượng dạy học. Đây là yếu tố quyết định sự thành công của chương trình GDPT 2018 và chất lượng giáo dục toàn diện.

  2. Tổ chuyên môn ở trường TH&THCS có những nhiệm vụ chính nào?
    Tổ chuyên môn xây dựng kế hoạch dạy học, bồi dưỡng chuyên môn, kiểm tra đánh giá giáo viên và học sinh, quản lý hồ sơ chuyên môn, đồng thời tổ chức sinh hoạt chuyên môn nhằm nâng cao năng lực giáo viên.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý hoạt động tổ chuyên môn tại huyện Thạch An là gì?
    Khó khăn gồm năng lực quản lý của hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn chưa đồng đều, cơ sở vật chất hạn chế, nội dung sinh hoạt còn mang tính hình thức và thiếu đổi mới, ảnh hưởng đến hiệu quả thực hiện chương trình GDPT 2018.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả sinh hoạt tổ chuyên môn?
    Cần đổi mới nội dung sinh hoạt theo hướng nghiên cứu bài học, áp dụng công nghệ thông tin, tăng cường trao đổi, chia sẻ kinh nghiệm và tổ chức các hoạt động bồi dưỡng chuyên môn thường xuyên, thiết thực.

  5. Vai trò của hiệu trưởng trong quản lý hoạt động tổ chuyên môn như thế nào?
    Hiệu trưởng là người chịu trách nhiệm chính trong việc xây dựng kế hoạch, chỉ đạo thực hiện, kiểm tra đánh giá và tạo điều kiện về nguồn lực để tổ chuyên môn hoạt động hiệu quả, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động tổ chuyên môn tại các trường TH&THCS huyện Thạch An, tỉnh Cao Bằng đã được tổ chức thường xuyên nhưng còn nhiều hạn chế về chất lượng và hiệu quả.
  • Năng lực quản lý của hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn là yếu tố quyết định thành công trong việc thực hiện chương trình GDPT 2018.
  • Cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học còn thiếu thốn, ảnh hưởng đến đổi mới phương pháp dạy học và hoạt động chuyên môn.
  • Đổi mới nội dung và phương pháp sinh hoạt tổ chuyên môn theo hướng nghiên cứu bài học và ứng dụng công nghệ là cần thiết để nâng cao chất lượng giáo dục.
  • Các biện pháp đề xuất tập trung vào nâng cao năng lực quản lý, đổi mới sinh hoạt chuyên môn, đầu tư cơ sở vật chất và xây dựng hệ thống kiểm tra, đánh giá hiệu quả.

Next steps: Triển khai các khóa bồi dưỡng quản lý, đổi mới sinh hoạt tổ chuyên môn và huy động nguồn lực đầu tư cơ sở vật chất trong năm học tiếp theo.

Call to action: Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên tại địa phương cần phối hợp chặt chẽ để thực hiện các giải pháp đề xuất, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông theo chương trình GDPT 2018.