Tổng quan nghiên cứu

Quận Thanh Khê, thành phố Đà Nẵng, là quận trung tâm với mật độ dân số cao nhất thành phố, có vai trò quan trọng trong hệ thống giáo dục địa phương. Trong năm học 2022-2023, hoạt động dạy học môn Tự nhiên và Xã hội (TN&XH) tại các trường tiểu học trên địa bàn quận đã được khảo sát với sự tham gia của 96 cán bộ quản lý và giáo viên. Môn học này đóng vai trò then chốt trong việc hình thành năng lực khoa học, phát triển phẩm chất và kỹ năng sống cho học sinh tiểu học, góp phần thực hiện đổi mới giáo dục theo chương trình phổ thông 2018.

Tuy nhiên, thực tế cho thấy hoạt động dạy học môn TN&XH còn nhiều hạn chế như phương pháp giảng dạy truyền thống, thiếu sự đổi mới sáng tạo, và sự quan tâm chưa tương xứng từ phụ huynh. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn TN&XH, xác định các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất các biện pháp quản lý hiệu quả, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục tại các trường tiểu học Quận Thanh Khê. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các trường tiểu học công lập trên địa bàn quận trong năm học 2022-2023, với trọng tâm là quản lý hoạt động dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh.

Nghiên cứu có ý nghĩa khoa học và thực tiễn quan trọng, cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn cho công tác quản lý giáo dục, đồng thời hỗ trợ các nhà quản lý và giáo viên trong việc đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao hiệu quả giảng dạy môn TN&XH, đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản toàn diện giáo dục phổ thông.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và phương pháp dạy học tích cực nhằm phát triển năng lực học sinh. Hai khung lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  1. Lý thuyết quản lý giáo dục: Quản lý được hiểu là quá trình có chủ đích, có tổ chức và có kế hoạch của chủ thể quản lý nhằm tác động đến đối tượng quản lý để đạt mục tiêu giáo dục. Quản lý hoạt động dạy học bao gồm các chức năng: lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra và đánh giá nhằm đảm bảo hoạt động dạy học diễn ra hiệu quả.

  2. Lý thuyết dạy học phát triển năng lực: Dựa trên quan điểm của John Dewey và David Kolb về học tập dựa trên kinh nghiệm, nhấn mạnh việc tổ chức các hoạt động học tập tích cực, trải nghiệm thực tế, phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh. Phương pháp dạy học tích cực như thảo luận nhóm, học dự án, trò chơi học tập được khuyến khích nhằm phát triển năng lực tự chủ, giao tiếp, hợp tác và giải quyết vấn đề.

Các khái niệm chính bao gồm: quản lý hoạt động dạy học, năng lực học sinh, phương pháp dạy học tích cực, điều kiện tổ chức dạy học, và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý giáo dục.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp giữa nghiên cứu lý thuyết và khảo sát thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập dữ liệu từ 96 cán bộ quản lý và giáo viên tại 12 trường tiểu học công lập trên địa bàn Quận Thanh Khê trong năm học 2022-2023. Dữ liệu được thu thập qua phiếu khảo sát, quan sát sư phạm, và phân tích các báo cáo chuyên môn của nhà trường.

  • Phương pháp phân tích: Sử dụng thống kê mô tả để xử lý dữ liệu khảo sát, phân tích định lượng các chỉ số về nhận thức, thực trạng quản lý, và các yếu tố ảnh hưởng. Phân tích định tính được thực hiện qua tổng kết kinh nghiệm thực tiễn, đối chiếu với các lý thuyết quản lý và dạy học tích cực.

  • Timeline nghiên cứu: Khảo sát và thu thập dữ liệu diễn ra trong năm học 2022-2023, xử lý và phân tích dữ liệu trong quý cuối năm 2023, hoàn thiện đề xuất biện pháp quản lý trong quý đầu năm 2024.

Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo đại diện cho các trường tiểu học công lập trên địa bàn quận, tập trung vào các cán bộ quản lý và giáo viên trực tiếp tham gia hoạt động dạy học môn TN&XH.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về hoạt động dạy học môn TN&XH: Khoảng 85% cán bộ quản lý và giáo viên nhận thức rõ tầm quan trọng của môn TN&XH trong việc phát triển năng lực và phẩm chất học sinh. Tuy nhiên, 40% giáo viên vẫn áp dụng phương pháp giảng dạy truyền thống, chủ yếu là giảng giải một chiều.

  2. Thực trạng quản lý mục tiêu và nội dung dạy học: 78% trường tiểu học đã xây dựng kế hoạch dạy học theo chương trình phổ thông 2018, nhưng chỉ 60% giáo viên thực hiện đầy đủ các mục tiêu phát triển năng lực học sinh. Nội dung dạy học còn bị hạn chế bởi thiếu sự linh hoạt và chưa tích hợp hiệu quả các chủ đề.

  3. Sử dụng phương pháp và phương tiện dạy học: 55% giáo viên sử dụng đa dạng phương pháp dạy học tích cực như thảo luận nhóm, trò chơi học tập, nhưng chỉ 35% sử dụng hiệu quả các phương tiện dạy học hiện đại như thiết bị công nghệ thông tin. Cơ sở vật chất phục vụ dạy học còn thiếu đồng bộ, ảnh hưởng đến chất lượng giảng dạy.

  4. Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập: 70% giáo viên áp dụng các hình thức đánh giá đa dạng, trong đó 45% sử dụng đánh giá quá trình kết hợp đánh giá tổng kết. Tuy nhiên, việc đánh giá chưa thực sự phản ánh đầy đủ năng lực và phẩm chất của học sinh.

Thảo luận kết quả

Kết quả khảo sát cho thấy quản lý hoạt động dạy học môn TN&XH tại các trường tiểu học Quận Thanh Khê đã có những bước tiến tích cực, đặc biệt trong việc nhận thức về vai trò của môn học và xây dựng kế hoạch dạy học theo chương trình mới. Tuy nhiên, việc áp dụng phương pháp dạy học tích cực và sử dụng phương tiện hiện đại còn hạn chế, chủ yếu do năng lực giáo viên và điều kiện cơ sở vật chất chưa đồng đều.

So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả này tương đồng với xu hướng chung về khó khăn trong đổi mới phương pháp dạy học và quản lý giáo dục ở bậc tiểu học. Việc thiếu đồng bộ trong quản lý phương pháp và điều kiện dạy học ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả phát triển năng lực học sinh.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ sử dụng các phương pháp dạy học tích cực và phương tiện dạy học hiện đại, cũng như bảng tổng hợp đánh giá thực trạng quản lý mục tiêu và nội dung dạy học. Các biểu đồ này giúp minh họa rõ nét những điểm mạnh và hạn chế trong quản lý hoạt động dạy học môn TN&XH.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao năng lực quản lý và nhận thức cho cán bộ quản lý và giáo viên: Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về quản lý hoạt động dạy học môn TN&XH theo chương trình GDPT 2018, tập trung vào đổi mới phương pháp dạy học và đánh giá năng lực học sinh. Thời gian thực hiện trong 6 tháng đầu năm học, do Phòng Giáo dục phối hợp với các trường thực hiện.

  2. Đổi mới phương pháp dạy học theo hướng phát triển năng lực học sinh: Khuyến khích giáo viên áp dụng đa dạng các phương pháp tích cực như học dự án, thảo luận nhóm, trò chơi học tập, kết hợp với ứng dụng công nghệ thông tin. Nhà trường cần xây dựng kế hoạch hỗ trợ và giám sát việc đổi mới này trong năm học.

  3. Tăng cường đầu tư cơ sở vật chất và phương tiện dạy học: Đầu tư trang thiết bị hiện đại, phòng thực hành, thiết bị công nghệ thông tin phục vụ dạy học môn TN&XH. Nhà trường phối hợp với chính quyền địa phương và các nguồn xã hội hóa để đảm bảo đủ điều kiện vật chất trong vòng 1-2 năm tới.

  4. Cải tiến công tác kiểm tra, đánh giá học sinh: Xây dựng hệ thống đánh giá đa dạng, khách quan, tập trung vào đánh giá quá trình và năng lực thực tế của học sinh. Tổ chức tập huấn cho giáo viên về kỹ thuật đánh giá năng lực, áp dụng trong các kỳ kiểm tra định kỳ và tổng kết năm học.

  5. Tăng cường phối hợp giữa nhà trường, gia đình và cộng đồng: Tuyên truyền nâng cao nhận thức của phụ huynh về vai trò của môn TN&XH, khuyến khích hỗ trợ học sinh học tập tại nhà và tham gia các hoạt động trải nghiệm thực tế. Thời gian triển khai liên tục trong năm học, do nhà trường chủ trì phối hợp với ban đại diện cha mẹ học sinh.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các cấp: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý hoạt động dạy học môn TN&XH, giúp nâng cao năng lực quản lý, xây dựng chính sách và kế hoạch phát triển giáo dục tiểu học.

  2. Giáo viên tiểu học, đặc biệt giảng dạy môn TN&XH: Tài liệu tham khảo hữu ích về phương pháp dạy học tích cực, cách tổ chức hoạt động dạy học và đánh giá học sinh theo chương trình GDPT 2018, giúp đổi mới phương pháp giảng dạy.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý giáo dục, sư phạm: Cung cấp dữ liệu khảo sát thực tiễn, phân tích các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất biện pháp quản lý, làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo về quản lý giáo dục và đổi mới phương pháp dạy học.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương và trung ương: Tham khảo để xây dựng các chương trình đào tạo, bồi dưỡng giáo viên, chính sách đầu tư cơ sở vật chất và phát triển chương trình giáo dục phổ thông.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động dạy học môn TN&XH là gì?
    Quản lý hoạt động dạy học môn TN&XH là quá trình tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra và đánh giá các hoạt động giảng dạy và học tập nhằm đảm bảo mục tiêu phát triển năng lực và phẩm chất học sinh được thực hiện hiệu quả. Ví dụ, quản lý việc xây dựng kế hoạch bài dạy, sử dụng phương pháp dạy học tích cực và kiểm tra đánh giá kết quả học tập.

  2. Những yếu tố nào ảnh hưởng đến quản lý hoạt động dạy học môn TN&XH?
    Các yếu tố gồm năng lực quản lý của hiệu trưởng, năng lực chuyên môn của giáo viên, thái độ và sự tích cực của học sinh, cơ sở vật chất và tài chính, chương trình nội dung môn học, cũng như chính sách giáo dục. Mỗi yếu tố đều tác động trực tiếp đến hiệu quả quản lý và chất lượng dạy học.

  3. Phương pháp dạy học tích cực nào phù hợp với môn TN&XH ở tiểu học?
    Các phương pháp như học dự án, thảo luận nhóm, trò chơi học tập, dạy học theo tình huống và thực hành thí nghiệm được đánh giá cao. Những phương pháp này giúp học sinh phát triển kỹ năng tư duy, giao tiếp, hợp tác và giải quyết vấn đề, phù hợp với đặc điểm tâm lý lứa tuổi tiểu học.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả sử dụng phương tiện dạy học?
    Hiệu trưởng cần tổ chức tập huấn kỹ năng sử dụng công nghệ thông tin cho giáo viên, xây dựng kế hoạch sử dụng phương tiện dạy học cụ thể theo tuần, tháng, đồng thời kiểm tra, giám sát việc sử dụng thiết bị trong các tiết học để đảm bảo tính hiệu quả và phù hợp với nội dung bài học.

  5. Kiểm tra, đánh giá học sinh môn TN&XH nên được thực hiện như thế nào?
    Cần kết hợp đánh giá quá trình và đánh giá tổng kết, sử dụng đa dạng hình thức như quan sát, vấn đáp, trắc nghiệm khách quan, thực hành và dự án học tập. Việc đánh giá phải phản ánh đúng năng lực và phẩm chất học sinh, đồng thời tạo động lực học tập tích cực cho các em.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học môn Tự nhiên và Xã hội tại các trường tiểu học Quận Thanh Khê đã có những bước tiến tích cực nhưng vẫn còn nhiều hạn chế về phương pháp dạy học và điều kiện cơ sở vật chất.
  • Nghiên cứu đã xác định rõ các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý hoạt động dạy học, từ năng lực quản lý, năng lực giáo viên, đến điều kiện vật chất và chính sách giáo dục.
  • Đề xuất 5 nhóm biện pháp quản lý trọng tâm nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn TN&XH, bao gồm nâng cao năng lực cán bộ quản lý và giáo viên, đổi mới phương pháp dạy học, đầu tư cơ sở vật chất, cải tiến công tác kiểm tra đánh giá và tăng cường phối hợp với gia đình, cộng đồng.
  • Kết quả nghiên cứu có thể áp dụng trong năm học 2023-2024 và các năm tiếp theo, góp phần thực hiện thành công đổi mới giáo dục phổ thông theo chương trình 2018.
  • Khuyến khích các nhà quản lý, giáo viên và nhà nghiên cứu tiếp tục phát triển và ứng dụng các giải pháp quản lý nhằm nâng cao hiệu quả dạy học môn TN&XH trên địa bàn thành phố Đà Nẵng và các địa phương khác.

Hãy áp dụng những kết quả và đề xuất trong luận văn để nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học, đặc biệt trong quản lý và tổ chức dạy học môn Tự nhiên và Xã hội, góp phần phát triển toàn diện năng lực và phẩm chất học sinh.