Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội và hội nhập quốc tế, ngành Giáo dục và Đào tạo (GD&ĐT) Việt Nam đặt mục tiêu nâng cao chất lượng nguồn nhân lực thông qua đổi mới phương pháp dạy học, đặc biệt là phát triển năng lực học sinh (HS). Môn Toán ở cấp Trung học cơ sở (THCS) giữ vai trò then chốt trong việc hình thành năng lực tư duy, sáng tạo và kỹ năng giải quyết vấn đề cho HS. Tại thị xã Vĩnh Châu, tỉnh Sóc Trăng, với 10 trường THCS công lập và đội ngũ giáo viên (GV) đa dạng về trình độ, việc quản lí hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực HS là một thách thức lớn nhưng cũng là nhu cầu cấp thiết nhằm nâng cao chất lượng giáo dục.

Nghiên cứu tập trung khảo sát thực trạng quản lí hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực HS tại 10 trường THCS trên địa bàn thị xã Vĩnh Châu trong giai đoạn 2016-2018. Mục tiêu chính là đánh giá các mặt quản lí như quản lí mục tiêu, nội dung chương trình, hoạt động giảng dạy của GV, hoạt động học tập của HS và các điều kiện đảm bảo dạy học, từ đó đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả quản lí. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hỗ trợ các nhà quản lí giáo dục và GV cải tiến phương pháp dạy học, góp phần phát triển năng lực toàn diện cho HS, đồng thời đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục theo chủ trương của Bộ GD&ĐT.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu vận dụng quan điểm hệ thống - cấu trúc trong quản lí giáo dục, xem quản lí hoạt động dạy học môn Toán như một hệ thống gồm các thành tố: mục tiêu, nội dung, phương pháp, phương tiện dạy học, hoạt động của GV và HS, cùng các điều kiện vật chất và môi trường giáo dục. Quan điểm lịch sử - logic được áp dụng để phân tích quá trình phát triển và thực trạng quản lí dạy học môn Toán tại các trường THCS thị xã Vĩnh Châu, đảm bảo tính liên tục và phù hợp với điều kiện thực tiễn. Ngoài ra, quan điểm thực tiễn giúp đánh giá hiệu quả các hoạt động quản lí và đề xuất biện pháp khả thi.

Ba khái niệm chính được làm rõ gồm: quản lí giáo dục (tác động có chủ đích của chủ thể quản lí nhằm đạt mục tiêu giáo dục), hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực HS (tương tác giữa GV và HS nhằm phát triển năng lực Toán học), và quản lí hoạt động dạy học môn Toán (quản lí toàn bộ quá trình dạy và học, bao gồm quản lí nội dung, phương pháp, đánh giá, cơ sở vật chất).

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp điều tra thực nghiệm kết hợp phân tích lý luận. Nguồn dữ liệu chính gồm:

  • Phiếu khảo sát dành cho 21 cán bộ quản lí (CBQL), 10 tổ trưởng chuyên môn (TTCM) và 58 GV dạy Toán tại 10 trường THCS thị xã Vĩnh Châu.
  • Tài liệu, văn bản pháp luật, các văn kiện chỉ đạo của Bộ GD&ĐT và các cấp quản lí giáo dục.
  • Quan sát thực tế và phỏng vấn sâu một số CBQL, GV.

Phương pháp chọn mẫu là chọn toàn bộ các trường THCS công lập trên địa bàn (10 trường) và lấy mẫu toàn bộ CBQL, TTCM, GV dạy Toán tại các trường này nhằm đảm bảo tính đại diện và toàn diện. Phân tích số liệu được thực hiện bằng phần mềm SPSS 20.0 với các chỉ số tần số, tỷ lệ phần trăm, trị số trung bình và độ lệch chuẩn để đánh giá thực trạng và mức độ cần thiết, khả thi của các biện pháp quản lí.

Thời gian nghiên cứu kéo dài từ năm 2016 đến 2018, đảm bảo thu thập dữ liệu phản ánh đúng thực trạng và xu hướng phát triển của công tác quản lí dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực HS tại địa phương.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Quản lí mục tiêu và nội dung chương trình: 85% CBQL và GV đánh giá việc xây dựng kế hoạch giảng dạy môn Toán theo định hướng phát triển năng lực HS được thực hiện đầy đủ, song chỉ khoảng 70% GV thực hiện nghiêm túc kế hoạch đã được phê duyệt. Việc theo dõi, đánh giá việc thực hiện nội dung chương trình còn chưa đồng đều giữa các trường.

  2. Quản lí hoạt động giảng dạy của GV: 65% GV được phân công giảng dạy phù hợp với chuyên môn, tuy nhiên 40% GV chưa thường xuyên chuẩn bị giáo án theo hướng phát triển năng lực HS. Hoạt động dự giờ và kiểm tra chuyên môn được thực hiện đều đặn ở 80% trường, nhưng chất lượng và hiệu quả còn hạn chế do thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa CBQL và GV.

  3. Quản lí hoạt động học tập của HS: Khoảng 75% GV và CBQL cho biết HS có thái độ học tập tích cực, tuy nhiên chỉ 60% HS thực sự chủ động, sáng tạo trong học tập môn Toán. Việc bồi dưỡng phương pháp học tập tích cực cho HS còn hạn chế, ảnh hưởng đến phát triển năng lực toàn diện.

  4. Quản lí cơ sở vật chất và phương tiện dạy học (PTDH): 70% trường có đủ CSVC tối thiểu phục vụ dạy học môn Toán, nhưng chỉ 50% GV sử dụng hiệu quả các PTDH hiện đại như máy tính, phần mềm Toán học, bảng tương tác. Kinh phí đầu tư cho CSVC và PTDH còn hạn chế, ảnh hưởng đến chất lượng dạy học.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy công tác quản lí hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực HS tại các trường THCS thị xã Vĩnh Châu đã đạt được một số thành tựu nhất định, đặc biệt trong việc xây dựng kế hoạch và tổ chức giảng dạy. Tuy nhiên, vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế như sự chưa đồng bộ trong thực hiện kế hoạch, thiếu sự chuẩn bị kỹ lưỡng của GV, và chưa phát huy tối đa vai trò của PTDH hiện đại.

Nguyên nhân chủ yếu xuất phát từ năng lực quản lí của CBQL chưa đồng đều, sự chưa đồng bộ trong phối hợp giữa các bộ phận chuyên môn, cũng như hạn chế về nguồn lực vật chất và kinh phí đầu tư. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, tình trạng này là phổ biến ở các địa phương có điều kiện kinh tế xã hội tương tự, cho thấy cần có giải pháp đồng bộ và phù hợp với đặc thù địa phương.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ thực hiện các hoạt động quản lí theo từng nội dung (mục tiêu, giảng dạy, học tập, CSVC) và bảng so sánh mức độ tích cực của HS trong học tập môn Toán giữa các trường. Điều này giúp minh họa rõ nét các điểm mạnh và hạn chế, từ đó làm cơ sở cho đề xuất giải pháp.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng năng lực quản lí cho CBQL và GV

    • Thực hiện các khóa tập huấn chuyên sâu về quản lí dạy học theo định hướng phát triển năng lực HS.
    • Mục tiêu: 100% CBQL và GV được bồi dưỡng trong vòng 1 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Sở GD&ĐT phối hợp với các trường đại học sư phạm.

  2. Xây dựng và thực hiện nghiêm túc kế hoạch giảng dạy và kiểm tra chuyên môn

    • Đẩy mạnh công tác kiểm tra, dự giờ, rút kinh nghiệm nhằm nâng cao chất lượng giảng dạy.
    • Mục tiêu: Tăng tỷ lệ GV chuẩn bị giáo án theo hướng phát triển năng lực lên 90% trong 2 năm.
    • Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng và tổ chuyên môn các trường THCS.

  3. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và phương tiện dạy học hiện đại

    • Đầu tư bổ sung thiết bị, phần mềm hỗ trợ dạy học môn Toán; tổ chức tập huấn sử dụng hiệu quả.
    • Mục tiêu: 80% GV sử dụng thành thạo PTDH hiện đại trong 18 tháng.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng GD&ĐT, các trường THCS.

  4. Phát triển phương pháp học tập tích cực và nâng cao tính chủ động của HS

    • Tổ chức các hoạt động ngoại khóa, câu lạc bộ Toán học, khuyến khích học tập nhóm và tự học.
    • Mục tiêu: Tăng tỷ lệ HS tích cực, chủ động trong học tập môn Toán lên 75% trong 1 năm.
    • Chủ thể thực hiện: GV, CBQL, phối hợp với phụ huynh và cộng đồng.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lí giáo dục các cấp

    • Lợi ích: Nắm bắt thực trạng và các giải pháp quản lí dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực HS, từ đó xây dựng chính sách và kế hoạch phù hợp.
    • Use case: Xây dựng chương trình bồi dưỡng, đánh giá hiệu quả quản lí giáo dục.

  2. Giáo viên dạy môn Toán THCS

    • Lợi ích: Hiểu rõ các yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao năng lực chuyên môn và kỹ năng tổ chức hoạt động học tập tích cực cho HS.
    • Use case: Soạn giáo án, áp dụng phương pháp dạy học phát triển năng lực.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lí giáo dục, Sư phạm Toán

    • Lợi ích: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực nghiệm về quản lí dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực HS.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, luận văn, luận án liên quan.

  4. Phụ huynh và cộng đồng giáo dục

    • Lợi ích: Hiểu rõ vai trò của quản lí giáo dục và phương pháp dạy học hiện đại trong phát triển năng lực HS, từ đó phối hợp hỗ trợ hiệu quả.
    • Use case: Tham gia các hoạt động giáo dục, hỗ trợ học tập tại nhà.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lí hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực HS là gì?
    Đây là quá trình tổ chức, điều hành toàn bộ các hoạt động dạy và học môn Toán nhằm phát triển năng lực tư duy, sáng tạo, giải quyết vấn đề của HS, bao gồm quản lí mục tiêu, nội dung, phương pháp, đánh giá và điều kiện dạy học.

  2. Tại sao cần đổi mới phương pháp dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực HS?
    Vì phương pháp truyền thống thường tập trung vào truyền đạt kiến thức một chiều, chưa phát huy được tính tích cực, chủ động và sáng tạo của HS. Đổi mới giúp HS phát triển toàn diện, đáp ứng yêu cầu xã hội hiện đại.

  3. Các yếu tố nào ảnh hưởng đến hiệu quả quản lí dạy học môn Toán?
    Bao gồm yếu tố khách quan như quy chế, CSVC, môi trường giáo dục; yếu tố chủ quan như năng lực CBQL, trình độ GV, thái độ và phương pháp học tập của HS.

  4. Làm thế nào để nâng cao năng lực quản lí cho CBQL và GV?
    Thông qua các khóa đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, tập huấn đổi mới phương pháp dạy học, chia sẻ kinh nghiệm và áp dụng công nghệ thông tin trong quản lí và giảng dạy.

  5. Phương tiện dạy học hiện đại nào nên được sử dụng trong dạy học môn Toán?
    Các thiết bị như máy tính nối mạng Internet, phần mềm Toán học, bảng tương tác thông minh (Smartboard), máy chiếu đa năng, giáo án điện tử giúp tăng tính sinh động và hiệu quả trong dạy học.

Kết luận

  • Quản lí hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực HS tại các trường THCS thị xã Vĩnh Châu đã đạt được nhiều kết quả tích cực nhưng còn nhiều hạn chế cần khắc phục.
  • Các yếu tố chủ quan và khách quan đều ảnh hưởng đến hiệu quả quản lí, đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ giữa CBQL, GV, HS và các bên liên quan.
  • Việc đổi mới phương pháp dạy học, tăng cường ứng dụng công nghệ và nâng cao năng lực quản lí là những giải pháp then chốt.
  • Nghiên cứu đề xuất các biện pháp cụ thể nhằm nâng cao hiệu quả quản lí trong giai đoạn 2019-2022.
  • Kêu gọi các nhà quản lí, GV và cộng đồng giáo dục cùng chung tay thực hiện để nâng cao chất lượng dạy học môn Toán, phát triển năng lực toàn diện cho HS.

Hãy bắt đầu áp dụng các giải pháp quản lí hiệu quả để góp phần xây dựng nền giáo dục THCS chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững của xã hội hiện đại.