Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục theo Nghị quyết số 29/NQ-TW ngày 04/01/2013 và Quyết định số 404/QĐ-TTg ngày 27/3/2015 của Thủ tướng Chính phủ, Chương trình Giáo dục phổ thông (GDPT) 2018 được triển khai nhằm nâng cao chất lượng giáo dục thế hệ trẻ. Tại huyện Yên Mô, tỉnh Ninh Bình, với 17 trường trung học cơ sở (THCS) và hơn 6.000 học sinh, việc quản lý hoạt động dạy học (HĐDH) môn Lịch sử và Địa lí theo chương trình mới đặt ra nhiều thách thức. Đặc biệt, môn học tích hợp này yêu cầu giáo viên phải có năng lực đa ngành, trong khi phần lớn giáo viên chỉ được đào tạo chuyên sâu một trong hai môn. Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý HĐDH môn Lịch sử và Địa lí ở các trường THCS huyện Yên Mô trong năm học 2020-2022, từ đó đề xuất các biện pháp nâng cao hiệu quả quản lý, đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình GDPT 2018. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chất lượng giáo dục địa phương, góp phần phát triển năng lực lịch sử và địa lí cho học sinh, đồng thời hỗ trợ cán bộ quản lý và giáo viên thích ứng với chương trình mới. Các chỉ số như tỷ lệ giáo viên đạt chuẩn chuyên môn trên 92,8%, số lượng học sinh tham gia học tập tích cực và kết quả học tập được sử dụng làm thước đo hiệu quả quản lý.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và lý thuyết dạy học tích cực. Lý thuyết quản lý giáo dục của Henry Fayol nhấn mạnh các chức năng kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra nhằm đạt mục tiêu giáo dục. John Dewey và Jean Piaget cung cấp nền tảng về phát triển năng lực và nhận thức học sinh, nhấn mạnh vai trò của hoạt động học tập chủ động, sáng tạo trong quá trình dạy học. Khái niệm quản lý HĐDH môn Lịch sử và Địa lí được hiểu là quá trình tác động có mục đích của cán bộ quản lý đến hoạt động dạy của giáo viên và học tập của học sinh nhằm phát triển phẩm chất và năng lực đặc thù. Các khái niệm chính bao gồm: quản lý hoạt động dạy học, năng lực lịch sử, năng lực địa lí, dạy học tích hợp và kiểm tra đánh giá theo năng lực.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp kết hợp phân tích lý luận và khảo sát thực tiễn. Cỡ mẫu khảo sát gồm cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh tại 17 trường THCS huyện Yên Mô trong năm học 2020-2022. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo đại diện cho các nhóm đối tượng. Thu thập dữ liệu qua phiếu hỏi, phỏng vấn sâu, quan sát và nghiên cứu sản phẩm hoạt động dạy học. Phân tích dữ liệu sử dụng thống kê mô tả và phân tích định tính, xử lý số liệu bằng phần mềm Excel để vẽ biểu đồ minh họa. Timeline nghiên cứu kéo dài từ tháng 9/2020 đến tháng 6/2022, bao gồm giai đoạn thu thập dữ liệu, phân tích và đề xuất giải pháp. Ý kiến chuyên gia được thu thập để đánh giá tính cần thiết và khả thi của các biện pháp đề xuất.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng nhận thức và năng lực giáo viên: Khoảng 92,8% giáo viên đạt chuẩn chuyên môn, trong đó chỉ có 2 giáo viên được đào tạo đồng thời hai chuyên ngành Lịch sử và Địa lí. Việc phân công giảng dạy chủ yếu dựa trên chuyên môn đơn ngành, gây khó khăn trong việc thực hiện dạy học tích hợp. Tỷ lệ giáo viên được bồi dưỡng chuyên môn theo chương trình GDPT 2018 đạt khoảng 85%.

  2. Hoạt động dạy học và phương pháp: Hơn 70% giáo viên áp dụng phương pháp dạy học tích cực như dạy học nhóm, dự án, và thực hành ngoài thực địa. Tuy nhiên, việc sử dụng các thiết bị dạy học hiện đại và phòng học bộ môn còn hạn chế, ảnh hưởng đến hiệu quả dạy học.

  3. Kết quả học tập và thái độ học sinh: Khoảng 65% học sinh thể hiện thái độ tích cực với môn Lịch sử và Địa lí, trong khi 35% còn gặp khó khăn trong việc tiếp thu kiến thức tích hợp. Kết quả học kỳ I năm học 2021-2022 cho thấy tỷ lệ học sinh đạt loại khá trở lên môn này đạt 58%, thấp hơn so với các môn học khác.

  4. Quản lý hoạt động dạy học: Công tác xây dựng kế hoạch, tổ chức thực hiện và kiểm tra đánh giá được thực hiện tương đối đầy đủ nhưng còn thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ phận. Việc kiểm tra đánh giá chủ yếu tập trung vào kiến thức lý thuyết, chưa đánh giá đầy đủ kỹ năng thực hành và năng lực vận dụng.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên xuất phát từ việc giáo viên chưa được đào tạo đồng bộ về dạy học tích hợp, dẫn đến khó khăn trong việc thiết kế bài giảng và tổ chức hoạt động học tập phù hợp. So với các nghiên cứu trong ngành giáo dục phổ thông, kết quả này tương đồng với thực trạng chung về đội ngũ giáo viên chưa đáp ứng đầy đủ yêu cầu đổi mới chương trình. Việc thiếu cơ sở vật chất và thiết bị dạy học hiện đại cũng làm giảm hiệu quả vận dụng phương pháp dạy học tích cực. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ thể hiện tỷ lệ giáo viên đạt chuẩn chuyên môn, biểu đồ phân bố thái độ học sinh và bảng so sánh kết quả học tập qua các năm học. Ý nghĩa của nghiên cứu là làm rõ các điểm nghẽn trong quản lý HĐDH môn Lịch sử và Địa lí, từ đó đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao chất lượng giáo dục địa phương.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao năng lực chuyên môn cho giáo viên: Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên sâu về dạy học tích hợp môn Lịch sử và Địa lí, tập trung vào kỹ năng thiết kế bài giảng và đánh giá năng lực học sinh. Mục tiêu đạt 100% giáo viên dạy môn này được đào tạo trong vòng 1 năm, do Phòng Giáo dục huyện phối hợp với các trường sư phạm thực hiện.

  2. Cải thiện cơ sở vật chất và thiết bị dạy học: Đầu tư xây dựng phòng học bộ môn, trang bị bản đồ, mô hình, thiết bị công nghệ thông tin phục vụ dạy học thực hành và trải nghiệm. Kế hoạch thực hiện trong 2 năm, do UBND huyện và các trường phối hợp triển khai.

  3. Đổi mới phương pháp kiểm tra, đánh giá: Xây dựng hệ thống kiểm tra đánh giá đa dạng, kết hợp đánh giá quá trình và kết quả, chú trọng kỹ năng thực hành và vận dụng kiến thức. Thực hiện ngay trong năm học 2022-2023, do các trường chủ động triển khai dưới sự hướng dẫn của Phòng Giáo dục.

  4. Tăng cường phối hợp quản lý: Thiết lập cơ chế phối hợp giữa cán bộ quản lý, giáo viên và các lực lượng xã hội như Đoàn Thanh niên, phụ huynh để hỗ trợ hoạt động dạy học. Mục tiêu xây dựng quy chế phối hợp trong 6 tháng, do Ban Giám hiệu các trường chủ trì.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục: Giúp hiểu rõ các yếu tố ảnh hưởng và biện pháp quản lý hiệu quả hoạt động dạy học môn Lịch sử và Địa lí theo chương trình mới, phục vụ công tác chỉ đạo và điều hành.

  2. Giáo viên môn Lịch sử và Địa lí: Cung cấp kiến thức về phương pháp dạy học tích hợp, kỹ thuật xây dựng kế hoạch bài giảng và kiểm tra đánh giá năng lực học sinh.

  3. Nhà nghiên cứu giáo dục: Là tài liệu tham khảo về quản lý giáo dục phổ thông, đặc biệt trong bối cảnh đổi mới chương trình GDPT 2018 tại các địa phương nông thôn.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương: Hỗ trợ xây dựng chính sách, kế hoạch phát triển đội ngũ giáo viên và đầu tư cơ sở vật chất phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động dạy học môn Lịch sử và Địa lí có điểm gì đặc biệt?
    Quản lý môn học tích hợp này đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ phận, chú trọng phát triển năng lực lịch sử và địa lí cho học sinh, đồng thời đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá theo hướng phát triển năng lực.

  2. Làm thế nào để nâng cao năng lực giáo viên dạy môn tích hợp?
    Thông qua các khóa bồi dưỡng chuyên môn, tập huấn kỹ năng dạy học tích hợp, thiết kế bài giảng và đánh giá năng lực học sinh, kết hợp với tự học và chia sẻ kinh nghiệm trong cộng đồng giáo viên.

  3. Các yếu tố khách quan ảnh hưởng đến quản lý dạy học là gì?
    Bao gồm chính sách giáo dục, điều kiện kinh tế - xã hội địa phương, cơ sở vật chất và thiết bị dạy học, cũng như sự tham gia của các lực lượng xã hội hỗ trợ giáo dục.

  4. Phương pháp kiểm tra đánh giá nào phù hợp với môn Lịch sử và Địa lí theo chương trình mới?
    Phương pháp đa dạng như kiểm tra viết, vấn đáp, quan sát hoạt động thực hành, đánh giá dự án và sản phẩm học tập, nhằm đánh giá toàn diện kiến thức, kỹ năng và thái độ của học sinh.

  5. Tại sao cần đổi mới quản lý hoạt động dạy học ở các trường THCS?
    Đổi mới quản lý giúp nâng cao hiệu quả dạy học, đáp ứng yêu cầu phát triển năng lực học sinh, thích ứng với chương trình GDPT 2018 và góp phần nâng cao chất lượng giáo dục toàn diện.

Kết luận

  • Luận văn đã hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý hoạt động dạy học môn Lịch sử và Địa lí theo chương trình GDPT 2018 tại các trường THCS huyện Yên Mô, tỉnh Ninh Bình.
  • Đã đánh giá thực trạng quản lý, nhận diện các điểm mạnh và hạn chế trong công tác quản lý, đội ngũ giáo viên và điều kiện dạy học.
  • Đề xuất các biện pháp nâng cao năng lực giáo viên, cải thiện cơ sở vật chất, đổi mới kiểm tra đánh giá và tăng cường phối hợp quản lý.
  • Nghiên cứu có ý nghĩa thực tiễn quan trọng, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục địa phương trong giai đoạn đổi mới.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các biện pháp đề xuất, theo dõi đánh giá hiệu quả và điều chỉnh phù hợp theo thực tiễn.

Mời các nhà quản lý giáo dục, giáo viên và các nhà nghiên cứu quan tâm áp dụng và phát triển các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý hoạt động dạy học môn Lịch sử và Địa lí theo chương trình GDPT 2018.