Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục Việt Nam theo Nghị quyết 29 của Trung ương, việc triển khai Chương trình Giáo dục Phổ thông 2018 (GDPT 2018) đã đặt ra nhiều yêu cầu mới đối với hoạt động dạy học, đặc biệt là lớp 1 – nền tảng quan trọng của giáo dục tiểu học. Huyện Tủa Chùa, tỉnh Điện Biên, thuộc vùng đặc biệt khó khăn theo Nghị quyết 30a của Chính phủ, với điều kiện kinh tế xã hội còn nhiều hạn chế, đang đối mặt với thách thức trong việc nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học, nhất là khi áp dụng chương trình mới. Năm học 2020-2021, chương trình GDPT 2018 được triển khai đồng loạt tại các trường tiểu học trên địa bàn huyện, đòi hỏi sự quản lý chặt chẽ, hiệu quả từ cấp phòng giáo dục đến từng nhà trường.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng quản lý hoạt động dạy học lớp 1 theo chương trình GDPT 2018 tại các trường tiểu học huyện Tủa Chùa, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao chất lượng dạy học, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục. Nghiên cứu tập trung khảo sát 15 trường tiểu học và trường có học sinh tiểu học trên địa bàn huyện, với sự tham gia của cán bộ quản lý, giáo viên và chuyên viên phòng giáo dục. Thời gian nghiên cứu chủ yếu trong năm học 2019-2020 và 2020-2021.

Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học cho công tác quản lý giáo dục tiểu học vùng khó khăn, góp phần nâng cao hiệu quả triển khai chương trình GDPT 2018, đồng thời hỗ trợ các nhà quản lý và giáo viên trong việc đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá theo hướng phát triển phẩm chất và năng lực học sinh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và lý thuyết dạy học hiện đại, trong đó:

  • Lý thuyết quản lý hoạt động dạy học: Quản lý hoạt động dạy học là quá trình cán bộ quản lý xây dựng kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo, giám sát và đánh giá hoạt động dạy học nhằm đạt mục tiêu giáo dục. Quản lý hiệu quả đòi hỏi sự phối hợp giữa các thành tố: mục tiêu, nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức và phương tiện dạy học.

  • Lý thuyết dạy học theo tiếp cận năng lực: Chương trình GDPT 2018 hướng tới phát triển phẩm chất và năng lực học sinh, trong đó dạy học lớp 1 tập trung hình thành 5 phẩm chất chủ yếu và 10 năng lực chung và đặc thù. Phương pháp dạy học tích cực, trải nghiệm, cá biệt hóa được nhấn mạnh nhằm phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh.

  • Khái niệm quản lý giáo dục tiểu học vùng khó khăn: Quản lý giáo dục tại các địa bàn đặc biệt khó khăn cần đảm bảo tính khoa học, toàn diện, thực tiễn và kế thừa, đồng thời thích ứng với điều kiện kinh tế xã hội và đặc điểm vùng miền.

Các khái niệm chính bao gồm: hoạt động dạy học, quản lý hoạt động dạy học, chương trình giáo dục phổ thông 2018, năng lực giáo viên, điều kiện cơ sở vật chất, kiểm tra đánh giá kết quả học tập.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa lý luận và thực tiễn:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập từ khảo sát thực trạng tại 15 trường tiểu học huyện Tủa Chùa, gồm 424 giáo viên với đa dạng trình độ (đại học, cao đẳng, trung cấp sư phạm), cán bộ quản lý phòng giáo dục, hiệu trưởng và giáo viên lớp 1. Dữ liệu thứ cấp từ các báo cáo, kế hoạch năm học, tài liệu hướng dẫn của Bộ Giáo dục và Đào tạo.

  • Phương pháp thu thập dữ liệu: Sử dụng phiếu hỏi khảo sát, phỏng vấn sâu cán bộ quản lý và giáo viên, tổng kết kinh nghiệm thực tiễn qua các báo cáo chuyên môn và hội thảo.

  • Phương pháp phân tích: Xử lý số liệu thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm các chỉ tiêu khảo sát, phân tích định tính từ phỏng vấn sâu để làm rõ các vấn đề thực trạng và nguyên nhân.

  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2019-2020 và 2020-2021, tập trung vào giai đoạn triển khai chương trình GDPT 2018 tại lớp 1.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng nhận thức về mục tiêu dạy học lớp 1 theo chương trình GDPT 2018: Khoảng 85% cán bộ quản lý và giáo viên nhận thức đúng và đầy đủ về mục tiêu phát triển phẩm chất và năng lực học sinh lớp 1. Tuy nhiên, còn khoảng 15% chưa nắm vững hoặc hiểu chưa sâu sắc, ảnh hưởng đến việc tổ chức dạy học.

  2. Năng lực giáo viên và điều kiện cơ sở vật chất: Tỷ lệ giáo viên có trình độ đại học chiếm khoảng 53,5%, cao đẳng 35%, trung cấp 11,3%. Mặc dù đội ngũ giáo viên cơ bản đáp ứng yêu cầu, nhưng một số giáo viên còn hạn chế về năng lực chuyên môn và kỹ năng áp dụng phương pháp dạy học tích cực. Về cơ sở vật chất, chỉ khoảng 60% trường có đủ phòng học cho dạy học 2 buổi/ngày, thiết bị dạy học hiện đại còn thiếu hụt, ảnh hưởng đến hiệu quả dạy học.

  3. Thực trạng quản lý hoạt động dạy học lớp 1: Quản lý lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra đánh giá được thực hiện tương đối đầy đủ tại các trường. Tuy nhiên, chỉ có khoảng 70% hiệu trưởng thực hiện tốt công tác giám sát và hỗ trợ giáo viên trong quá trình dạy học theo chương trình mới. Việc tổ chức sinh hoạt chuyên môn 2 buổi/tuần được duy trì, tập trung đổi mới nội dung và phương pháp.

  4. Yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học: Ngoài yếu tố khách quan như điều kiện kinh tế xã hội, cơ sở vật chất, còn có yếu tố chủ quan như năng lực quản lý của cán bộ phòng giáo dục và hiệu trưởng, năng lực và phẩm chất giáo viên, cũng như tính tích cực của học sinh trong quá trình học tập.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy, việc quản lý hoạt động dạy học lớp 1 theo chương trình GDPT 2018 tại huyện Tủa Chùa đã đạt được những kết quả tích cực, thể hiện qua nhận thức đúng đắn của phần lớn cán bộ quản lý và giáo viên, cũng như sự duy trì các hoạt động chuyên môn đổi mới. Tuy nhiên, hạn chế về năng lực chuyên môn của một bộ phận giáo viên và điều kiện cơ sở vật chất chưa đồng bộ là những rào cản lớn.

So sánh với các nghiên cứu tại các địa phương khác như thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh hay huyện Mường Tè, tỉnh Lai Châu, những khó khăn về năng lực giáo viên và cơ sở vật chất cũng là điểm chung, cho thấy cần có giải pháp đồng bộ và phù hợp với đặc điểm vùng miền. Việc áp dụng mô hình trường học mới Việt Nam (VNEN) và các phương pháp dạy học tích cực đã góp phần nâng cao hiệu quả dạy học, tuy nhiên cần tăng cường bồi dưỡng năng lực cho giáo viên, đặc biệt là giáo viên lớn tuổi.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tỷ lệ giáo viên theo trình độ, bảng đánh giá mức độ thực hiện các chức năng quản lý của hiệu trưởng, biểu đồ mức độ đáp ứng cơ sở vật chất phục vụ dạy học 2 buổi/ngày, giúp minh họa rõ nét thực trạng và các điểm cần cải thiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng, nâng cao năng lực chuyên môn và nghiệp vụ sư phạm cho giáo viên lớp 1

    • Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về phương pháp dạy học tích cực, đánh giá theo năng lực.
    • Thời gian: Triển khai trong năm học 2022-2023.
    • Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trung tâm bồi dưỡng giáo viên.

  2. Đầu tư, nâng cấp cơ sở vật chất và trang thiết bị dạy học

    • Ưu tiên xây dựng thêm phòng học, phòng học bộ môn, trang bị thiết bị hiện đại phục vụ dạy học 2 buổi/ngày.
    • Thời gian: Kế hoạch 3 năm (2022-2025).
    • Chủ thể thực hiện: UBND huyện, Phòng Giáo dục và Đào tạo, các nhà tài trợ.

  3. Nâng cao năng lực quản lý của cán bộ quản lý giáo dục và hiệu trưởng

    • Tổ chức đào tạo, tập huấn về kỹ năng quản lý, chỉ đạo thực hiện chương trình GDPT 2018.
    • Thời gian: Hàng năm, định kỳ.
    • Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo, Phòng Giáo dục và Đào tạo.

  4. Tăng cường công tác kiểm tra, giám sát và hỗ trợ giáo viên trong quá trình dạy học

    • Xây dựng hệ thống kiểm tra định kỳ, đánh giá hiệu quả dạy học, kịp thời hỗ trợ, điều chỉnh kế hoạch.
    • Thời gian: Thực hiện liên tục trong năm học.
    • Chủ thể thực hiện: Hiệu trưởng, tổ chuyên môn, Phòng Giáo dục và Đào tạo.

  5. Khuyến khích áp dụng mô hình trường học mới và các phương pháp dạy học tích cực

    • Mở rộng mô hình VNEN và các phương pháp trải nghiệm, cá biệt hóa phù hợp với đặc điểm học sinh vùng cao.
    • Thời gian: Triển khai thí điểm và nhân rộng trong 2 năm tới.
    • Chủ thể thực hiện: Nhà trường, Phòng Giáo dục và Đào tạo.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục cấp phòng và sở

    • Lợi ích: Hiểu rõ thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý dạy học lớp 1 theo chương trình mới, từ đó xây dựng chính sách, kế hoạch phù hợp.
    • Use case: Lập kế hoạch bồi dưỡng, phân bổ nguồn lực giáo dục vùng khó khăn.

  2. Hiệu trưởng và cán bộ quản lý trường tiểu học

    • Lợi ích: Nắm bắt các chức năng quản lý, kỹ năng chỉ đạo, giám sát hoạt động dạy học lớp 1, nâng cao hiệu quả quản lý chuyên môn.
    • Use case: Xây dựng kế hoạch dạy học, tổ chức sinh hoạt chuyên môn, kiểm tra đánh giá giáo viên.

  3. Giáo viên tiểu học, đặc biệt giáo viên lớp 1

    • Lợi ích: Hiểu rõ yêu cầu đổi mới chương trình, phương pháp dạy học tích cực, kỹ năng tổ chức hoạt động học tập phát triển năng lực học sinh.
    • Use case: Áp dụng phương pháp dạy học phù hợp, xây dựng kế hoạch bài giảng, đánh giá học sinh.

  4. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành quản lý giáo dục, khoa học giáo dục

    • Lợi ích: Tham khảo cơ sở lý luận, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn về quản lý hoạt động dạy học lớp 1 vùng khó khăn.
    • Use case: Phát triển đề tài nghiên cứu, luận văn, luận án liên quan đến đổi mới giáo dục tiểu học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Quản lý hoạt động dạy học lớp 1 theo chương trình GDPT 2018 có điểm gì khác biệt so với chương trình cũ?
    Quản lý theo chương trình mới tập trung phát triển phẩm chất và năng lực học sinh, đòi hỏi quản lý phải chú trọng đổi mới phương pháp dạy học, tổ chức hoạt động học tập tích cực, kiểm tra đánh giá đa dạng và phù hợp với năng lực học sinh.

  2. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến hiệu quả quản lý hoạt động dạy học lớp 1 tại huyện Tủa Chùa?
    Ngoài điều kiện cơ sở vật chất còn hạn chế, năng lực quản lý của cán bộ phòng giáo dục và hiệu trưởng, cũng như năng lực chuyên môn của giáo viên là những yếu tố chủ quan ảnh hưởng lớn đến hiệu quả quản lý.

  3. Làm thế nào để nâng cao năng lực giáo viên dạy lớp 1 theo chương trình mới?
    Tổ chức các khóa bồi dưỡng chuyên môn, tập huấn phương pháp dạy học tích cực, hỗ trợ kỹ thuật số và tạo môi trường học tập liên tục giúp giáo viên nâng cao năng lực và thích ứng với đổi mới.

  4. Phương pháp dạy học nào được khuyến khích áp dụng trong dạy học lớp 1 theo chương trình GDPT 2018?
    Các phương pháp tích cực như dạy học theo chủ đề, dạy học trải nghiệm, dạy học cá biệt hóa, tổ chức trò chơi và dạy học tình huống được khuyến khích nhằm phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh.

  5. Vai trò của hiệu trưởng trong quản lý hoạt động dạy học lớp 1 là gì?
    Hiệu trưởng chịu trách nhiệm lãnh đạo, chỉ đạo, giám sát và hỗ trợ giáo viên trong quá trình thực hiện chương trình mới, đảm bảo kế hoạch dạy học được thực hiện đúng, đủ và hiệu quả, đồng thời tạo môi trường thuận lợi cho đổi mới giáo dục.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động dạy học lớp 1 theo chương trình GDPT 2018 tại huyện Tủa Chùa đã đạt được những kết quả tích cực về nhận thức và tổ chức thực hiện, tuy nhiên còn tồn tại hạn chế về năng lực giáo viên và điều kiện cơ sở vật chất.
  • Đội ngũ giáo viên cơ bản đáp ứng yêu cầu về trình độ, nhưng cần nâng cao kỹ năng áp dụng phương pháp dạy học tích cực và công nghệ thông tin.
  • Hiệu trưởng và cán bộ quản lý giáo dục đóng vai trò then chốt trong việc chỉ đạo, giám sát và hỗ trợ thực hiện chương trình mới.
  • Các yếu tố khách quan và chủ quan đều ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý, đòi hỏi giải pháp đồng bộ, phù hợp với đặc điểm vùng miền.
  • Đề xuất các biện pháp quản lý tập trung vào bồi dưỡng giáo viên, nâng cấp cơ sở vật chất, tăng cường năng lực quản lý và kiểm tra giám sát nhằm nâng cao chất lượng dạy học lớp 1.

Next steps: Triển khai các giải pháp đề xuất trong năm học tiếp theo, đồng thời tiếp tục nghiên cứu đánh giá hiệu quả thực hiện để điều chỉnh phù hợp.

Call to action: Các nhà quản lý giáo dục, hiệu trưởng và giáo viên cần chủ động tiếp cận, áp dụng các biện pháp đổi mới quản lý và dạy học nhằm nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học vùng khó khăn, góp phần thực hiện thành công chương trình GDPT 2018.