Tổng quan nghiên cứu
Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục Việt Nam, việc phát triển năng lực học sinh trở thành mục tiêu trọng tâm nhằm nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông. Môn Toán, với vai trò là môn học nền tảng, đóng góp quan trọng trong việc hình thành năng lực tư duy, giải quyết vấn đề và vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Tại huyện Đak Pơ, tỉnh Gia Lai, hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực học sinh còn nhiều hạn chế, chưa đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay. Năm học 2021-2022, khảo sát thực trạng tại các trường trung học cơ sở (THCS) trên địa bàn cho thấy việc quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực học sinh chưa được quan tâm đúng mức, ảnh hưởng đến hiệu quả dạy và học.
Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích thực trạng quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực học sinh ở các trường THCS huyện Đak Pơ, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp, góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Toán trong bối cảnh đổi mới giáo dục. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào các trường THCS trên địa bàn huyện Đak Pơ trong năm học 2021-2022, khảo sát cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh liên quan đến hoạt động dạy học môn Toán. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn cho công tác quản lý giáo dục, góp phần phát triển năng lực học sinh, nâng cao hiệu quả giáo dục phổ thông tại địa phương.
Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu
Khung lý thuyết áp dụng
Luận văn dựa trên các lý thuyết quản lý giáo dục và phát triển năng lực học sinh. Lý thuyết quản lý giáo dục được hiểu là sự tác động có tổ chức, có kế hoạch của chủ thể quản lý nhằm đạt mục tiêu giáo dục, trong đó quản lý nhà trường là một hệ thống tác động sư phạm khoa học nhằm vận hành nhà trường theo đúng đường lối giáo dục. Lý thuyết phát triển năng lực học sinh nhấn mạnh việc hình thành và phát triển các năng lực cốt lõi như năng lực tư duy và lập luận toán học, năng lực mô hình hóa, giải quyết vấn đề, giao tiếp toán học và sử dụng công cụ học tập.
Mô hình quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực học sinh bao gồm các thành tố: quản lý mục tiêu dạy học, quản lý nội dung và chương trình, quản lý phương pháp dạy học, quản lý hình thức tổ chức dạy học, quản lý kiểm tra đánh giá và quản lý các điều kiện hỗ trợ. Các khái niệm chính gồm: quản lý giáo dục, quản lý nhà trường, hoạt động dạy học, quản lý hoạt động dạy học, phát triển năng lực học sinh, phương pháp dạy học tích cực, kiểm tra đánh giá theo năng lực.
Phương pháp nghiên cứu
Nguồn dữ liệu chính được thu thập từ khảo sát thực trạng tại 5 trường THCS huyện Đak Pơ trong năm học 2021-2022, gồm Trường TH - THCS Nguyễn Du, Phan Bội Châu, Nguyễn Văn Trỗi, THCS Trần Quốc Tuấn và Chu Văn An. Đối tượng khảo sát là cán bộ quản lý, giáo viên dạy Toán và học sinh các trường trên. Cỡ mẫu khảo sát khoảng vài trăm người, được chọn theo phương pháp chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo tính đại diện.
Phương pháp phân tích bao gồm phân tích định lượng qua thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm các chỉ số về nhận thức, thực hiện và quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực. Phân tích định tính được thực hiện qua phỏng vấn chuyên gia, cán bộ quản lý và giáo viên nhằm làm rõ nguyên nhân và đề xuất giải pháp. Timeline nghiên cứu kéo dài trong năm học 2021-2022, từ khảo sát thực trạng, phân tích dữ liệu đến đề xuất biện pháp và khảo nghiệm tính khả thi.
Kết quả nghiên cứu và thảo luận
Những phát hiện chính
Nhận thức về mục tiêu dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực học sinh còn hạn chế: Khoảng 65% cán bộ quản lý và giáo viên nhận thức đúng và đầy đủ về mục tiêu phát triển năng lực học sinh trong dạy học môn Toán, trong khi 35% còn chưa nắm vững hoặc hiểu chưa đầy đủ.
Thực trạng đổi mới phương pháp dạy học chưa đồng bộ: Chỉ khoảng 58% giáo viên áp dụng các phương pháp dạy học tích cực như dạy học theo dự án, thảo luận nhóm, giải quyết vấn đề; còn lại phần lớn vẫn sử dụng phương pháp truyền thống, giảng giải - minh họa.
Kiểm tra, đánh giá kết quả học tập theo định hướng năng lực chưa được thực hiện hiệu quả: Khoảng 60% giáo viên thực hiện kiểm tra đánh giá theo chuẩn kiến thức kỹ năng, tuy nhiên chỉ 40% trong số đó áp dụng đánh giá năng lực một cách toàn diện và thường xuyên.
Quản lý các điều kiện hỗ trợ hoạt động dạy học còn nhiều bất cập: Việc sử dụng phương tiện dạy học hiện đại, phần mềm hỗ trợ dạy học Toán chỉ đạt khoảng 45%, cơ sở vật chất và trang thiết bị phục vụ dạy học còn thiếu và chưa đồng bộ.
Thảo luận kết quả
Nguyên nhân của những hạn chế trên xuất phát từ nhận thức chưa đồng đều của cán bộ quản lý và giáo viên về đổi mới giáo dục theo định hướng phát triển năng lực học sinh. So với các nghiên cứu ở các địa phương khác, tỷ lệ áp dụng phương pháp dạy học tích cực tại huyện Đak Pơ thấp hơn khoảng 10-15%, phản ánh sự cần thiết tăng cường bồi dưỡng chuyên môn và đổi mới quản lý. Việc kiểm tra đánh giá chưa toàn diện làm giảm hiệu quả phản hồi và điều chỉnh quá trình dạy học, ảnh hưởng đến sự phát triển năng lực của học sinh.
Bên cạnh đó, điều kiện vật chất và công nghệ thông tin chưa được đầu tư đầy đủ cũng là rào cản lớn trong việc triển khai các phương pháp dạy học hiện đại. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ áp dụng các phương pháp dạy học tích cực, biểu đồ tròn về nhận thức cán bộ quản lý và giáo viên, bảng tổng hợp kết quả kiểm tra đánh giá theo năng lực.
Kết quả nghiên cứu khẳng định vai trò quan trọng của quản lý nhà trường trong việc định hướng, tổ chức và kiểm tra hoạt động dạy học môn Toán theo hướng phát triển năng lực học sinh. Việc nâng cao nhận thức, đổi mới phương pháp và cải thiện điều kiện hỗ trợ là những yếu tố then chốt để nâng cao chất lượng giáo dục môn Toán tại các trường THCS huyện Đak Pơ.
Đề xuất và khuyến nghị
Nâng cao nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh về dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực học sinh: Tổ chức các lớp bồi dưỡng, tập huấn chuyên sâu về đổi mới giáo dục và phương pháp dạy học tích cực trong vòng 6 tháng đầu năm học, do Sở Giáo dục và Đào tạo Gia Lai phối hợp với các chuyên gia thực hiện.
Tăng cường quản lý xây dựng mục tiêu, nội dung dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực: Ban giám hiệu các trường THCS cần chỉ đạo tổ chuyên môn xây dựng kế hoạch dạy học cụ thể, phù hợp với năng lực học sinh, cập nhật thường xuyên trong năm học 2022-2023.
Quản lý hiệu quả hoạt động dạy học và học tập theo định hướng phát triển năng lực: Thực hiện kiểm tra, dự giờ định kỳ ít nhất 2 lần mỗi học kỳ, đánh giá việc áp dụng phương pháp dạy học tích cực và hiệu quả học tập của học sinh, do hiệu trưởng và tổ trưởng chuyên môn chủ trì.
Đổi mới quản lý hoạt động kiểm tra, đánh giá kết quả học tập theo định hướng năng lực: Xây dựng bộ công cụ kiểm tra đánh giá đa dạng, kết hợp tự luận và trắc nghiệm, đánh giá thường xuyên và định kỳ, áp dụng trong năm học 2022-2023, do tổ chuyên môn và giáo viên thực hiện.
Tăng cường bồi dưỡng năng lực dạy học môn Toán cho giáo viên: Tổ chức các khóa đào tạo kỹ năng sử dụng phần mềm dạy học, phương pháp dạy học tích cực, kéo dài 1 năm, phối hợp với các trung tâm đào tạo giáo viên.
Tổ chức các điều kiện hỗ trợ hoạt động dạy học: Đầu tư trang thiết bị dạy học hiện đại, phần mềm hỗ trợ, cải thiện cơ sở vật chất, đảm bảo mỗi trường THCS có phòng học bộ môn Toán với đầy đủ thiết bị trong vòng 2 năm tới, do UBND huyện Đak Pơ và Sở GD&ĐT Gia Lai phối hợp thực hiện.
Đối tượng nên tham khảo luận văn
Cán bộ quản lý giáo dục các cấp: Luận văn cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để xây dựng chính sách, kế hoạch quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực học sinh, giúp nâng cao hiệu quả quản lý nhà trường.
Giáo viên dạy môn Toán THCS: Tài liệu tham khảo về các phương pháp dạy học tích cực, cách xây dựng kế hoạch dạy học, kiểm tra đánh giá theo năng lực, hỗ trợ đổi mới phương pháp giảng dạy và nâng cao chất lượng giảng dạy.
Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành Quản lý giáo dục: Cung cấp khung lý thuyết, phương pháp nghiên cứu và kết quả thực tiễn về quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực học sinh, làm cơ sở cho các nghiên cứu tiếp theo.
Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương: Giúp đánh giá thực trạng, xác định các yếu tố ảnh hưởng và đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông tại địa phương.
Câu hỏi thường gặp
Quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực học sinh là gì?
Là quá trình tổ chức, chỉ đạo, kiểm tra và điều chỉnh các hoạt động dạy học môn Toán nhằm phát triển toàn diện năng lực tư duy, giải quyết vấn đề, giao tiếp và vận dụng kiến thức của học sinh, không chỉ tập trung vào truyền đạt kiến thức mà còn phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh.Tại sao cần đổi mới phương pháp dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực?
Phương pháp truyền thống thường tập trung vào ghi nhớ và giải bài tập, chưa phát huy được năng lực tư duy và kỹ năng vận dụng thực tiễn của học sinh. Đổi mới phương pháp giúp học sinh phát triển toàn diện, tăng cường kỹ năng giải quyết vấn đề và sáng tạo, phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay.Các phương pháp dạy học tích cực nào được áp dụng trong dạy học môn Toán?
Bao gồm dạy học giải quyết vấn đề, dạy học theo dự án, thảo luận nhóm, tổ chức trò chơi, dạy học trải nghiệm và tích hợp liên môn. Những phương pháp này giúp học sinh chủ động, tích cực tham gia vào quá trình học tập, phát triển kỹ năng và năng lực cần thiết.Làm thế nào để kiểm tra, đánh giá kết quả học tập theo định hướng phát triển năng lực?
Cần sử dụng đa dạng hình thức đánh giá như kiểm tra thường xuyên, kiểm tra định kỳ, đánh giá qua sản phẩm học tập, thuyết trình, quan sát hoạt động học tập. Đánh giá tập trung vào năng lực vận dụng kiến thức, giải quyết vấn đề và sáng tạo, không chỉ đánh giá kiến thức lý thuyết.Những yếu tố nào ảnh hưởng đến quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực?
Bao gồm nhận thức và năng lực của cán bộ quản lý, giáo viên; điều kiện cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy học; chính sách và kế hoạch quản lý; sự phối hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội; cũng như môi trường học tập và văn hóa giáo dục địa phương.
Kết luận
- Quản lý hoạt động dạy học môn Toán theo định hướng phát triển năng lực học sinh tại các trường THCS huyện Đak Pơ còn nhiều hạn chế về nhận thức, phương pháp và điều kiện hỗ trợ.
- Việc đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra đánh giá theo năng lực chưa được thực hiện đồng bộ, ảnh hưởng đến hiệu quả phát triển năng lực học sinh.
- Các yếu tố chủ quan và khách quan như năng lực cán bộ quản lý, giáo viên và cơ sở vật chất là nguyên nhân chính của những hạn chế hiện tại.
- Đề xuất các biện pháp quản lý cụ thể nhằm nâng cao nhận thức, đổi mới phương pháp, tăng cường kiểm tra đánh giá và cải thiện điều kiện dạy học.
- Tiếp tục triển khai nghiên cứu, khảo nghiệm và hoàn thiện các biện pháp quản lý trong các năm học tiếp theo để nâng cao chất lượng giáo dục môn Toán tại địa phương.
Luận văn kêu gọi các cấp quản lý giáo dục, nhà trường và giáo viên tích cực áp dụng các giải pháp đề xuất nhằm phát triển năng lực học sinh, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông trong bối cảnh đổi mới hiện nay.