Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục Việt Nam nhằm đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế, việc phát triển năng lực học sinh trở thành mục tiêu trọng tâm. Theo báo cáo ngành giáo dục, từ năm học 2020-2021 đến 2021-2022, các trường trung học cơ sở (THCS) trên địa bàn thành phố Cao Bằng đã bắt đầu triển khai đánh giá kết quả học tập (ĐGKQHT) môn Lịch sử và Địa lý theo hướng phát triển năng lực học sinh. Tuy nhiên, công tác quản lý hoạt động đánh giá này vẫn còn nhiều khó khăn, vướng mắc về lý luận và thực tiễn. Mục tiêu nghiên cứu nhằm khảo sát thực trạng quản lý hoạt động ĐGKQHT môn Lịch sử và Địa lý theo hướng phát triển năng lực tại các trường THCS thành phố Cao Bằng, từ đó đề xuất các biện pháp quản lý phù hợp, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục THCS theo chương trình giáo dục phổ thông 2018. Nghiên cứu tập trung vào lớp 6 và 7 tại 5 trường THCS trên địa bàn, với dữ liệu khảo sát thu thập từ tháng 12/2022 đến tháng 5/2023, cùng số liệu thứ cấp của năm học 2020-2021 và 2021-2022. Ý nghĩa nghiên cứu thể hiện qua việc cung cấp thông tin thực tiễn về quản lý đánh giá kết quả học tập theo định hướng năng lực, hỗ trợ các nhà quản lý giáo dục và giáo viên trong việc đổi mới phương pháp dạy học và đánh giá, góp phần phát triển toàn diện năng lực học sinh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý giáo dục, đánh giá kết quả học tập và phát triển năng lực học sinh. Trước hết, lý thuyết quản lý theo Karold Koontz nhấn mạnh quản lý là quá trình phối hợp các nguồn lực nhằm đạt mục tiêu chung một cách hiệu quả. Lý thuyết đánh giá giáo dục của Bloom với 6 cấp độ nhận thức (biết, hiểu, vận dụng, phân tích, tổng hợp, đánh giá) làm nền tảng cho việc xây dựng ma trận đề kiểm tra và đánh giá năng lực học sinh. Khái niệm năng lực được hiểu là sự kết hợp linh hoạt kiến thức, kỹ năng, thái độ và giá trị nhằm đáp ứng yêu cầu phức hợp trong bối cảnh cụ thể. Mô hình đánh giá theo hướng phát triển năng lực tập trung vào việc thu thập bằng chứng về năng lực thực tế của học sinh qua các hình thức đánh giá đa dạng như vấn đáp, tự luận, trắc nghiệm, thực hành, quan sát, tự đánh giá và đánh giá đồng đẳng. Ngoài ra, các nguyên tắc đánh giá như tính khách quan, công bằng, toàn diện, hệ thống và phát triển được áp dụng để đảm bảo chất lượng đánh giá. Lý thuyết quản lý hoạt động đánh giá bao gồm các chức năng: lập kế hoạch, tổ chức, chỉ đạo và kiểm tra, giám sát nhằm đảm bảo hoạt động đánh giá diễn ra hiệu quả, phù hợp với yêu cầu chương trình giáo dục phổ thông 2018.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp giữa nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Nguồn dữ liệu bao gồm số liệu thứ cấp từ năm học 2020-2021 và 2021-2022, cùng dữ liệu khảo sát thu thập qua phiếu hỏi và phỏng vấn sâu từ tháng 12/2022 đến tháng 5/2023 tại 5 trường THCS thành phố Cao Bằng. Cỡ mẫu khảo sát gồm cán bộ quản lý, giáo viên và học sinh các trường THCS trên địa bàn. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu ngẫu nhiên có chủ đích nhằm đảm bảo đại diện cho các nhóm đối tượng nghiên cứu. Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm và phân tích nội dung phỏng vấn để làm rõ các kết quả khảo sát. Timeline nghiên cứu được thực hiện trong vòng 6 tháng, từ khâu thu thập dữ liệu, xử lý số liệu đến phân tích và đề xuất giải pháp. Việc xử lý số liệu được thực hiện bằng phần mềm thống kê chuyên dụng, đảm bảo tính chính xác và khách quan.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về mục tiêu và ý nghĩa đánh giá theo hướng phát triển năng lực: Khoảng 85% cán bộ quản lý và giáo viên tại các trường THCS thành phố Cao Bằng nhận thức đúng đắn về mục tiêu đổi mới đánh giá kết quả học tập môn Lịch sử và Địa lý theo hướng phát triển năng lực. Tuy nhiên, chỉ khoảng 70% học sinh hiểu rõ về mục đích và ý nghĩa của hình thức đánh giá này.

  2. Thực trạng nội dung và phương pháp đánh giá: Kết quả khảo sát cho thấy 78% giáo viên áp dụng đa dạng các phương pháp đánh giá như vấn đáp, tự luận, trắc nghiệm và thực hành, phù hợp với yêu cầu phát triển năng lực. Tuy nhiên, 22% còn sử dụng phương pháp truyền thống, tập trung vào kiểm tra kiến thức thuần túy. Hình thức đánh giá thường xuyên chiếm 60%, đánh giá định kỳ chiếm 40%.

  3. Quản lý hoạt động đánh giá: Khoảng 80% cán bộ quản lý cho biết đã xây dựng kế hoạch kiểm tra, đánh giá cụ thể theo hướng phát triển năng lực, song chỉ 65% giáo viên thực hiện đầy đủ kế hoạch này. Việc chỉ đạo, giám sát và kiểm tra hoạt động đánh giá được thực hiện thường xuyên nhưng còn thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các bộ phận.

  4. Yếu tố ảnh hưởng đến quản lý đánh giá: Trình độ chuyên môn và năng lực của cán bộ quản lý và giáo viên được đánh giá là yếu tố quyết định, với 75% cán bộ quản lý và giáo viên cho rằng cần nâng cao năng lực chuyên môn và nghiệp vụ. Cơ sở vật chất và thiết bị phục vụ đánh giá còn hạn chế, chỉ khoảng 60% trường có đủ điều kiện về công nghệ thông tin hỗ trợ đánh giá hiện đại.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu phản ánh sự chuyển biến tích cực trong nhận thức và thực hiện đánh giá kết quả học tập theo hướng phát triển năng lực tại các trường THCS thành phố Cao Bằng. Việc áp dụng đa dạng phương pháp đánh giá giúp phát huy năng lực tư duy, sáng tạo và kỹ năng thực hành của học sinh, phù hợp với yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 2018. Tuy nhiên, sự chưa đồng đều trong nhận thức và thực hiện giữa giáo viên và học sinh cho thấy cần tăng cường công tác bồi dưỡng, tập huấn và truyền thông. So sánh với các nghiên cứu trong nước và quốc tế, kết quả tương đồng với xu hướng đánh giá năng lực học sinh nhằm phát triển toàn diện phẩm chất và kỹ năng. Việc quản lý hoạt động đánh giá còn gặp khó khăn do hạn chế về năng lực cán bộ quản lý, giáo viên và điều kiện cơ sở vật chất, tương tự như các báo cáo của ngành giáo dục tại các địa phương khác. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ áp dụng các phương pháp đánh giá, bảng tổng hợp mức độ nhận thức của các nhóm đối tượng và biểu đồ tròn về phân bổ hình thức đánh giá thường xuyên và định kỳ, giúp minh họa rõ nét thực trạng và các vấn đề tồn tại.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường bồi dưỡng năng lực cho cán bộ quản lý và giáo viên: Tổ chức các khóa đào tạo, tập huấn chuyên sâu về quản lý và đánh giá kết quả học tập theo hướng phát triển năng lực, nhằm nâng cao nhận thức và kỹ năng thực hiện. Thời gian thực hiện trong vòng 12 tháng, do Sở Giáo dục và Đào tạo phối hợp với các trường đại học sư phạm chủ trì.

  2. Xây dựng và triển khai kế hoạch đánh giá khoa học, phù hợp thực tiễn: Hiệu trưởng các trường cần chủ động xây dựng kế hoạch kiểm tra, đánh giá chi tiết, cụ thể hóa mục tiêu, phương pháp, hình thức đánh giá theo từng giai đoạn học tập. Thời gian hoàn thành kế hoạch trước mỗi năm học mới, đảm bảo tính khả thi và hiệu quả.

  3. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong đánh giá: Trang bị và sử dụng phần mềm quản lý ngân hàng đề thi, thi trắc nghiệm trực tuyến, hỗ trợ chấm điểm và phân tích kết quả đánh giá nhằm nâng cao tính chính xác, khách quan và tiết kiệm thời gian. Thời gian triển khai trong 18 tháng, phối hợp với phòng công nghệ thông tin của ngành giáo dục.

  4. Tăng cường phối hợp giữa các đơn vị liên quan: Ban giám hiệu, tổ chuyên môn, giáo viên chủ nhiệm, phụ huynh học sinh và các phòng ban cần phối hợp chặt chẽ trong công tác đánh giá, giám sát và hỗ trợ học sinh. Xây dựng cơ chế phối hợp rõ ràng, tổ chức các buổi họp định kỳ để trao đổi thông tin và giải quyết khó khăn. Thời gian thực hiện liên tục trong năm học.

  5. Cải thiện cơ sở vật chất và điều kiện phục vụ đánh giá: Đầu tư nâng cấp phòng học, trang thiết bị, thiết bị công nghệ phục vụ đánh giá kết quả học tập theo hướng phát triển năng lực, đảm bảo môi trường học tập hiện đại, thuận lợi. Kế hoạch đầu tư cần được xây dựng và thực hiện trong vòng 2 năm, huy động nguồn lực từ ngân sách nhà nước và xã hội hóa.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý giáo dục các trường THCS: Giúp nâng cao năng lực quản lý hoạt động đánh giá kết quả học tập theo hướng phát triển năng lực, từ đó xây dựng kế hoạch, tổ chức và giám sát hiệu quả công tác đánh giá.

  2. Giáo viên môn Lịch sử và Địa lý: Cung cấp kiến thức về các phương pháp, hình thức đánh giá đa dạng, phù hợp với chương trình giáo dục phổ thông 2018, giúp đổi mới phương pháp dạy học và đánh giá năng lực học sinh.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Quản lý giáo dục: Là tài liệu tham khảo quý giá về lý luận và thực tiễn quản lý hoạt động đánh giá kết quả học tập theo định hướng năng lực, hỗ trợ nghiên cứu và phát triển chuyên môn.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục địa phương: Hỗ trợ xây dựng chính sách, hướng dẫn và tổ chức các hoạt động bồi dưỡng, kiểm tra, giám sát công tác đánh giá kết quả học tập tại các trường THCS, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao cần đánh giá kết quả học tập theo hướng phát triển năng lực?
    Đánh giá theo hướng phát triển năng lực giúp học sinh không chỉ nhớ kiến thức mà còn vận dụng, phân tích và sáng tạo, phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục hiện nay, giúp phát triển toàn diện phẩm chất và kỹ năng.

  2. Các phương pháp đánh giá nào được áp dụng phổ biến trong môn Lịch sử và Địa lý?
    Phổ biến là phương pháp vấn đáp, tự luận, trắc nghiệm, thực hành, quan sát, tự đánh giá và đánh giá đồng đẳng, giúp đánh giá đa chiều năng lực học sinh.

  3. Yếu tố nào ảnh hưởng lớn nhất đến hiệu quả quản lý hoạt động đánh giá?
    Năng lực chuyên môn và nghiệp vụ của cán bộ quản lý và giáo viên là yếu tố quyết định, bên cạnh đó cơ sở vật chất và sự phối hợp giữa các đơn vị cũng rất quan trọng.

  4. Làm thế nào để nâng cao nhận thức của học sinh về đánh giá theo hướng năng lực?
    Thông qua tuyên truyền, hướng dẫn cụ thể về mục đích, ý nghĩa của đánh giá, đồng thời tạo điều kiện cho học sinh tham gia tự đánh giá và đánh giá đồng đẳng, giúp các em hiểu và chủ động trong học tập.

  5. Ứng dụng công nghệ thông tin có vai trò gì trong đánh giá kết quả học tập?
    CNTT giúp quản lý ngân hàng đề thi, tổ chức thi trắc nghiệm trực tuyến, chấm điểm tự động, phân tích kết quả nhanh chóng, chính xác, giảm tải công việc cho giáo viên và nâng cao tính khách quan.

Kết luận

  • Quản lý hoạt động đánh giá kết quả học tập môn Lịch sử và Địa lý theo hướng phát triển năng lực tại các trường THCS thành phố Cao Bằng đã có những chuyển biến tích cực nhưng vẫn còn nhiều hạn chế cần khắc phục.
  • Việc áp dụng đa dạng phương pháp đánh giá giúp phát triển năng lực toàn diện cho học sinh, phù hợp với yêu cầu đổi mới chương trình giáo dục phổ thông 2018.
  • Năng lực cán bộ quản lý, giáo viên và điều kiện cơ sở vật chất là những yếu tố then chốt ảnh hưởng đến hiệu quả quản lý hoạt động đánh giá.
  • Các biện pháp đề xuất tập trung vào nâng cao năng lực đội ngũ, xây dựng kế hoạch khoa học, ứng dụng công nghệ thông tin và tăng cường phối hợp các bên liên quan.
  • Đề nghị các trường THCS và cơ quan quản lý giáo dục địa phương triển khai thực hiện các giải pháp trong vòng 1-2 năm tới để nâng cao chất lượng giáo dục và phát triển năng lực học sinh.

Hành động tiếp theo: Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên nên tham khảo nghiên cứu này để điều chỉnh, hoàn thiện công tác quản lý và đánh giá kết quả học tập, đồng thời tổ chức các khóa bồi dưỡng nâng cao năng lực phù hợp.