Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển kinh tế - xã hội ngày càng phức tạp, quản lý chi thường xuyên ngân sách cấp quận đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo hoạt động ổn định của chính quyền địa phương. Quận Hà Đông, Hà Nội, với diện tích khoảng 16 km² và dân số đông, là một trong những quận trọng điểm của thành phố, có vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế, văn hóa và xã hội. Giai đoạn 2020-2022, tổng thu ngân sách quận tăng từ khoảng 4.000 tỷ đồng lên 7.050 tỷ đồng, trong khi chi ngân sách cũng có xu hướng tăng, đạt khoảng 5.751 tỷ đồng năm 2022. Tuy nhiên, công tác quản lý chi thường xuyên ngân sách tại đây còn tồn tại nhiều thách thức như chi vượt dự toán, sử dụng sai mục đích, gây lãng phí nguồn lực.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn quản lý chi thường xuyên ngân sách cấp quận, phân tích các tồn tại, hạn chế trong quản lý chi thường xuyên ngân sách tại quận Hà Đông giai đoạn 2020-2022, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện quản lý chi thường xuyên ngân sách quận đến năm 2025. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào quy trình quản lý ngân sách gồm lập dự toán, chấp hành dự toán và quyết toán chi thường xuyên tại Phòng Tài chính - Kế hoạch quận Hà Đông. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả sử dụng ngân sách nhà nước, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý tài chính công, đặc biệt là:

  • Lý thuyết quản lý ngân sách nhà nước: Nhấn mạnh vai trò của ngân sách trong việc phân bổ nguồn lực công, đảm bảo thực hiện các chức năng, nhiệm vụ của chính quyền địa phương.
  • Chu trình ngân sách: Bao gồm ba khâu chính là lập dự toán, chấp hành dự toán và quyết toán ngân sách, tạo thành quy trình quản lý chi thường xuyên ngân sách cấp quận.
  • Khái niệm chi thường xuyên ngân sách cấp quận: Là toàn bộ các khoản chi được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định nhằm đảm bảo các nhiệm vụ thường xuyên của chính quyền cấp quận.
  • Nguyên tắc quản lý chi ngân sách: Bao gồm nguyên tắc quản lý theo dự toán, đúng chế độ, tiêu chuẩn, định mức, công khai minh bạch, quản lý theo niên độ ngân sách và thanh toán trực tiếp qua Kho bạc Nhà nước.
  • Các tiêu chí đánh giá quản lý chi thường xuyên: Tỷ lệ hoàn thành dự toán, cấu trúc chi theo nội dung kinh tế, tính tiết kiệm, hiệu quả và công khai minh bạch.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định lượng và định tính:

  • Nguồn dữ liệu: Bao gồm số liệu thu, chi ngân sách quận Hà Đông giai đoạn 2020-2022 từ Phòng Tài chính - Kế hoạch quận; các văn bản pháp luật như Luật Ngân sách Nhà nước 2015, Nghị định 163/2016/NĐ-CP; các nghị quyết của HĐND thành phố Hà Nội; báo cáo quyết toán ngân sách; tài liệu hướng dẫn lập dự toán và quản lý ngân sách.
  • Phương pháp thu thập: Quan sát thực tiễn, phỏng vấn cán bộ tài chính quận, thu thập tài liệu, số liệu kế toán ngân sách.
  • Phương pháp phân tích: Đối chiếu, so sánh số liệu dự toán và thực hiện chi thường xuyên qua các năm; phân tích tổng hợp các nguyên nhân tồn tại; đánh giá hiệu quả quản lý dựa trên các tiêu chí định lượng và định tính.
  • Cỡ mẫu và timeline: Nghiên cứu tập trung vào toàn bộ các đơn vị sử dụng ngân sách cấp quận Hà Đông trong giai đoạn 2020-2022, với thời gian nghiên cứu từ tháng 7/2022 đến tháng 6/2023.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Cơ cấu phân bổ dự toán chi thường xuyên ngân sách quận Hà Đông có sự khác biệt rõ rệt giữa các lĩnh vực. Chi giáo dục - đào tạo chiếm tỷ trọng lớn nhất, khoảng 58,77% tổng chi thường xuyên năm 2022, giảm nhẹ so với 62% năm 2020. Chi bảo vệ môi trường chiếm khoảng 11,59%, chi hoạt động của các cơ quan quản lý nhà nước chiếm 5,29%, các lĩnh vực khác chiếm tỷ trọng nhỏ hơn.

  2. Tỷ lệ thực hiện chi thường xuyên so với dự toán có biến động qua các năm. Năm 2020, tỷ lệ thực hiện đạt khoảng 95,83%, năm 2021 tăng lên 114,28%, năm 2022 giảm còn 95,04%. Một số lĩnh vực như chi quốc phòng và an ninh có tỷ lệ thực hiện vượt dự toán (năm 2021 chi quốc phòng đạt 255,79% so với dự toán), trong khi chi hoạt động kinh tế chỉ đạt 21,93% năm 2022.

  3. Tồn tại trong quản lý chi thường xuyên: Việc lập dự toán chưa sát với thực tế, đặc biệt ở lĩnh vực y tế, dân số và gia đình có tỷ lệ thực hiện thấp so với dự toán. Công tác chấp hành dự toán còn chưa chặt chẽ, có hiện tượng chi sai mục đích, lãng phí ngân sách. Quy trình quyết toán còn mang tính hình thức, báo cáo chưa đầy đủ, minh bạch. Công tác kiểm tra, thanh tra chưa phát huy hiệu quả, dẫn đến tình trạng chi sai, lãng phí vẫn còn.

  4. Ảnh hưởng của các yếu tố khách quan và chủ quan: Điều kiện kinh tế - xã hội, văn hóa tập quán, trình độ cán bộ quản lý, hệ thống thông tin quản lý ngân sách và quy định pháp luật chưa đồng bộ, thiếu cập nhật kịp thời là những nguyên nhân chính dẫn đến hạn chế trong quản lý chi thường xuyên ngân sách quận.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy quận Hà Đông đã có những nỗ lực trong việc lập dự toán và quản lý chi thường xuyên ngân sách, thể hiện qua tỷ lệ thực hiện chi gần đạt hoặc vượt dự toán trong nhiều lĩnh vực trọng yếu như giáo dục, quốc phòng, an ninh. Tuy nhiên, sự chênh lệch giữa dự toán và thực hiện ở một số lĩnh vực như y tế, kinh tế và chi khác cho thấy việc dự báo nhu cầu và phân bổ nguồn lực còn thiếu chính xác, chưa phản ánh sát thực tế phát sinh.

So sánh với các nghiên cứu trong ngành tài chính công, tình trạng chi vượt dự toán và chi sai mục đích là vấn đề phổ biến tại các địa phương có tốc độ phát triển nhanh, do áp lực tăng chi cho các nhiệm vụ phát sinh và hạn chế trong công tác giám sát. Việc áp dụng hệ thống quản lý ngân sách điện tử (TABMIS) tại quận Hà Đông đã góp phần nâng cao tính minh bạch và hiệu quả quản lý, tuy nhiên vẫn cần hoàn thiện hơn về mặt quy trình và năng lực cán bộ.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ trọng chi theo lĩnh vực qua các năm, biểu đồ đường thể hiện tỷ lệ thực hiện so với dự toán từng lĩnh vực, và bảng tổng hợp các tồn tại, hạn chế cùng nguyên nhân.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện quy trình lập dự toán chi thường xuyên: Tăng cường phân tích, dự báo sát thực tế nhu cầu chi tiêu, đặc biệt ở các lĩnh vực y tế, dân số và kinh tế. Áp dụng phương pháp dự toán theo kết quả đầu ra để nâng cao tính chính xác. Thời gian thực hiện: từ năm 2024; chủ thể: Phòng Tài chính - Kế hoạch quận phối hợp với các đơn vị sử dụng ngân sách.

  2. Tăng cường công tác giám sát, kiểm tra và thanh tra chi ngân sách: Thiết lập hệ thống kiểm soát nội bộ chặt chẽ, tăng cường thanh tra đột xuất và định kỳ nhằm phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm. Thời gian: triển khai ngay từ năm 2023; chủ thể: UBND quận, Thanh tra quận, Kho bạc Nhà nước.

  3. Nâng cao năng lực cán bộ quản lý tài chính: Tổ chức đào tạo, bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ quản lý ngân sách, đặc biệt về kỹ năng lập dự toán, chấp hành và quyết toán ngân sách. Thời gian: liên tục từ 2023-2025; chủ thể: Phòng Tài chính - Kế hoạch quận phối hợp với các cơ sở đào tạo.

  4. Ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách: Mở rộng và hoàn thiện hệ thống TABMIS, đảm bảo dữ liệu được cập nhật kịp thời, chính xác, phục vụ công tác phân tích, báo cáo và ra quyết định. Thời gian: 2023-2025; chủ thể: UBND quận, Phòng Tài chính - Kế hoạch, Sở Tài chính thành phố.

  5. Tăng cường công khai, minh bạch thông tin ngân sách: Đẩy mạnh công khai dự toán, quyết toán chi ngân sách trên cổng thông tin điện tử quận và các phương tiện truyền thông để nâng cao trách nhiệm giải trình và sự giám sát của cộng đồng. Thời gian: từ năm 2023; chủ thể: UBND quận, Phòng Tài chính - Kế hoạch.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý tài chính công cấp quận, huyện: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để nâng cao hiệu quả quản lý chi thường xuyên ngân sách địa phương, hỗ trợ công tác lập dự toán và giám sát chi tiêu.

  2. Các nhà hoạch định chính sách tài chính ngân sách: Thông tin về các tồn tại, hạn chế và giải pháp quản lý chi ngân sách cấp quận giúp hoàn thiện chính sách phân bổ và quản lý ngân sách địa phương.

  3. Giảng viên và sinh viên chuyên ngành quản lý tài chính công: Tài liệu tham khảo thực tiễn phong phú, giúp hiểu rõ quy trình và các vấn đề thực tiễn trong quản lý ngân sách nhà nước cấp địa phương.

  4. Các tổ chức kiểm toán, thanh tra tài chính: Cung cấp dữ liệu và phân tích về công tác kiểm tra, thanh tra chi ngân sách, từ đó nâng cao hiệu quả kiểm soát và phòng chống sai phạm.

Câu hỏi thường gặp

  1. Chi thường xuyên ngân sách cấp quận là gì?
    Chi thường xuyên ngân sách cấp quận là toàn bộ các khoản chi được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định nhằm đảm bảo các nhiệm vụ thường xuyên của chính quyền cấp quận, như chi cho giáo dục, y tế, quốc phòng, an ninh, văn hóa, kinh tế và các hoạt động hành chính.

  2. Tại sao quản lý chi thường xuyên ngân sách cấp quận lại quan trọng?
    Quản lý chi thường xuyên giúp đảm bảo nguồn lực tài chính được sử dụng hiệu quả, đúng mục đích, tránh lãng phí và thất thoát, đồng thời góp phần duy trì hoạt động ổn định của chính quyền địa phương và phát triển kinh tế - xã hội.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý chi thường xuyên ngân sách tại quận Hà Đông là gì?
    Khó khăn gồm lập dự toán chưa sát thực tế, chi vượt dự toán, báo cáo quyết toán chưa đầy đủ, công tác kiểm tra, thanh tra chưa hiệu quả, và năng lực cán bộ quản lý còn hạn chế.

  4. Giải pháp nào giúp nâng cao hiệu quả quản lý chi thường xuyên ngân sách?
    Hoàn thiện quy trình lập dự toán, tăng cường kiểm tra, nâng cao năng lực cán bộ, ứng dụng công nghệ thông tin và tăng cường công khai minh bạch là các giải pháp thiết thực.

  5. Làm thế nào để công khai minh bạch thông tin chi ngân sách cấp quận?
    Thông tin chi ngân sách cần được công bố kịp thời trên cổng thông tin điện tử của quận, niêm yết tại trụ sở các cơ quan, đồng thời tổ chức các buổi họp công khai để người dân và các bên liên quan giám sát.

Kết luận

  • Quản lý chi thường xuyên ngân sách cấp quận Hà Đông giai đoạn 2020-2022 đã đạt được nhiều kết quả tích cực, đặc biệt trong lĩnh vực giáo dục và bảo vệ môi trường.
  • Tồn tại chính gồm lập dự toán chưa sát thực tế, chi vượt dự toán, báo cáo quyết toán chưa đầy đủ và công tác kiểm tra, thanh tra chưa hiệu quả.
  • Nguyên nhân chủ yếu do hạn chế về năng lực cán bộ, hệ thống thông tin quản lý chưa hoàn thiện và sự thay đổi nhanh chóng của điều kiện kinh tế - xã hội.
  • Đề xuất các giải pháp trọng tâm gồm hoàn thiện quy trình lập dự toán, tăng cường kiểm tra, nâng cao năng lực cán bộ, ứng dụng công nghệ thông tin và công khai minh bạch.
  • Tiếp tục nghiên cứu và triển khai các giải pháp này trong giai đoạn 2023-2025 nhằm nâng cao hiệu quả quản lý chi thường xuyên ngân sách, góp phần phát triển kinh tế - xã hội bền vững tại quận Hà Đông.

Hành động ngay hôm nay: Cán bộ quản lý tài chính và các đơn vị liên quan cần phối hợp chặt chẽ để triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tăng cường đào tạo và ứng dụng công nghệ nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách địa phương.