Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh giáo dục đại học Việt Nam, việc nâng cao năng lực đọc hiểu tiếng Anh cho sinh viên chuyên ngành là một thách thức lớn. Theo ước tính, tỷ lệ sinh viên có khả năng đọc hiểu hiệu quả còn thấp, ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng học tập và khả năng sử dụng ngôn ngữ. Nghiên cứu tập trung vào nhận thức của giáo viên và sinh viên chuyên ngành tiếng Anh về vai trò của hoạt động "đọc chiêm nghiệm" (reading reflection) trong các lớp học đọc hiểu tại Trường Cao đẳng Sư phạm Bà Rịa - Vũng Tàu. Mục tiêu chính của nghiên cứu là khảo sát (1) nhận thức của giáo viên và sinh viên về đọc chiêm nghiệm, (2) thực trạng áp dụng hoạt động này trong lớp học, và (3) thái độ của sinh viên đối với chương trình hướng dẫn đọc chiêm nghiệm toàn diện. Nghiên cứu được thực hiện trong năm học 2010-2011, tại một trường cao đẳng sư phạm có quy mô đào tạo tiếng Anh lớn, với sự tham gia của hơn 100 sinh viên và 14 giáo viên. Ý nghĩa của nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp dữ liệu thực nghiệm giúp nâng cao hiệu quả giảng dạy đọc hiểu, đồng thời góp phần thúc đẩy đổi mới phương pháp dạy học tiếng Anh theo hướng phát triển tư duy phản biện và khả năng tự học của sinh viên.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Nghiên cứu dựa trên các lý thuyết về đọc, đọc hiểu và đọc chiêm nghiệm. Đọc được định nghĩa là quá trình tương tác tích cực giữa người đọc và văn bản, bao gồm cả việc giải mã và hiểu nội dung (Zimmerman & Hutchins, 2003). Đọc hiểu được xem là khả năng xây dựng mô hình ý nghĩa sâu sắc trong tâm trí người đọc, vượt ra ngoài việc hiểu từng từ hay câu (Cantrell et al., 2010). Đọc chiêm nghiệm là hoạt động phản ánh có tính tương tác, cảm xúc và đối thoại, giúp người đọc không chỉ hiểu mà còn kết nối, đánh giá và thể hiện quan điểm cá nhân về văn bản (Brevig, 2006). Hai phương pháp đọc chiêm nghiệm chính được áp dụng là "Đọc như một nhà văn" (Read Like a Writer) tập trung vào phân tích các yếu tố cấu trúc và ngôn ngữ của văn bản, và "Tạo kết nối" (Making Connections) gồm ba loại kết nối: văn bản với bản thân, văn bản với văn bản khác, và văn bản với thế giới (Gibson, 2009). Các hình thức đọc chiêm nghiệm đa dạng bao gồm viết, nói và kết hợp với các hoạt động thể chất, hình ảnh nhằm tăng tính sinh động và hiệu quả.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp phối hợp định lượng và định tính với hai loại tam giác hóa: tam giác phương pháp và tam giác nguồn dữ liệu. Cỡ mẫu gồm 112 sinh viên (58 sinh viên năm nhất và năm hai, 54 sinh viên năm cuối) và 14 giáo viên tiếng Anh tại Trường Cao đẳng Sư phạm Bà Rịa - Vũng Tàu. Sinh viên năm cuối tham gia chương trình hướng dẫn đọc chiêm nghiệm trong 15 tuần với 60 tiết học. Dữ liệu được thu thập qua ba bộ bảng hỏi (dành cho sinh viên năm nhất, sinh viên năm cuối và giáo viên), phỏng vấn sâu với 19 sinh viên và 4 giáo viên, cùng việc phân tích các giáo trình đọc đang sử dụng. Phương pháp phân tích dữ liệu bao gồm thống kê mô tả, so sánh tỷ lệ phần trăm và phân tích nội dung phỏng vấn nhằm làm rõ nhận thức, thực trạng và thái độ của đối tượng nghiên cứu. Quá trình thu thập dữ liệu được thực hiện từ tháng 8 đến tháng 11 năm 2010.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức về đọc chiêm nghiệm: Hơn 80% giáo viên và sinh viên đánh giá đọc chiêm nghiệm là hoạt động thú vị và quan trọng đối với việc học tiếng Anh và nâng cao kỹ năng đọc hiểu. Tuy nhiên, chỉ khoảng 35% sinh viên và 40% giáo viên cho biết hoạt động này thường xuyên được thực hiện trong lớp học.

  2. Thực trạng áp dụng: Hoạt động đọc chiêm nghiệm chủ yếu được thực hiện dưới hình thức nói và viết cá nhân, ít khi kết hợp với các hình thức thể chất hoặc hình ảnh sinh động. Khoảng 70% sinh viên cho biết họ chỉ thỉnh thoảng được yêu cầu phản ánh sau khi đọc.

  3. Thái độ đối với chương trình hướng dẫn: Sinh viên tham gia chương trình hướng dẫn đọc chiêm nghiệm toàn diện cho biết mức độ hài lòng cao, với 85% đồng ý rằng chương trình giúp họ hiểu sâu hơn về văn bản và phát triển tư duy phản biện. Phương pháp "Đọc như một nhà văn" và "Tạo kết nối" được đánh giá là hai phương pháp hiệu quả nhất, chiếm lần lượt 78% và 82% sự yêu thích.

  4. Khó khăn gặp phải: Khoảng 60% sinh viên và 50% giáo viên phản ánh khó khăn trong việc duy trì sự tập trung và phát triển ý tưởng phản ánh, cũng như thiếu tài liệu hướng dẫn cụ thể và thời gian thực hành hạn chế.

Thảo luận kết quả

Kết quả cho thấy sự khác biệt rõ rệt giữa nhận thức tích cực về đọc chiêm nghiệm và thực tế áp dụng còn hạn chế trong các lớp học. Nguyên nhân có thể do thói quen giảng dạy truyền thống, thiếu sự chuẩn bị và hỗ trợ từ giáo trình, cũng như áp lực về thời gian. So sánh với các nghiên cứu trong ngành giáo dục ngôn ngữ, kết quả tương đồng với báo cáo của một số nghiên cứu gần đây cho thấy việc tích hợp hoạt động phản ánh trong dạy học tiếng Anh còn chưa phổ biến ở Việt Nam. Việc sinh viên đánh giá cao chương trình hướng dẫn chứng tỏ tiềm năng phát triển phương pháp này trong tương lai. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ nhận thức và áp dụng đọc chiêm nghiệm, bảng so sánh mức độ hài lòng với các phương pháp phản ánh, và biểu đồ tròn minh họa các khó khăn chính.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo giáo viên: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về phương pháp đọc chiêm nghiệm, đặc biệt là kỹ thuật "Đọc như một nhà văn" và "Tạo kết nối", nhằm nâng cao năng lực thiết kế và tổ chức hoạt động phản ánh trong lớp học. Thời gian thực hiện: 6 tháng; chủ thể: Sở Giáo dục và Đào tạo, các trường đại học sư phạm.

  2. Cải tiến giáo trình: Phối hợp với các nhà xuất bản để bổ sung các bài tập và hoạt động đọc chiêm nghiệm đa dạng, sinh động, phù hợp với đặc điểm sinh viên Việt Nam. Thời gian thực hiện: 1 năm; chủ thể: Nhà xuất bản giáo dục, các trường đại học.

  3. Tăng thời lượng thực hành: Điều chỉnh thời khóa biểu để dành thêm thời gian cho hoạt động đọc chiêm nghiệm trong các lớp đọc hiểu, giúp sinh viên có cơ hội thực hành và phát triển kỹ năng phản ánh. Thời gian thực hiện: 1 học kỳ; chủ thể: Ban giám hiệu các trường cao đẳng, đại học.

  4. Khuyến khích sự tham gia tích cực của sinh viên: Xây dựng môi trường học tập thân thiện, khuyến khích sinh viên chia sẻ ý kiến, cảm xúc và kết nối cá nhân với văn bản qua các hình thức viết, nói và hoạt động thể chất. Thời gian thực hiện: liên tục; chủ thể: giáo viên bộ môn.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiếng Anh tại các trường đại học, cao đẳng: Nghiên cứu cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để cải tiến phương pháp giảng dạy đọc hiểu, đặc biệt là tích hợp hoạt động đọc chiêm nghiệm nhằm nâng cao hiệu quả học tập.

  2. Nhà quản lý giáo dục và các cơ quan đào tạo: Thông tin về thực trạng và đề xuất cải tiến giúp hoạch định chính sách, xây dựng chương trình đào tạo phù hợp với xu hướng đổi mới giáo dục.

  3. Sinh viên chuyên ngành tiếng Anh: Hiểu rõ hơn về vai trò của đọc chiêm nghiệm trong phát triển kỹ năng đọc và tư duy phản biện, từ đó chủ động áp dụng trong học tập.

  4. Các nhà nghiên cứu giáo dục ngôn ngữ: Cung cấp dữ liệu thực nghiệm và khung lý thuyết để phát triển các nghiên cứu tiếp theo về phương pháp dạy học tiếng Anh và phát triển kỹ năng đọc.

Câu hỏi thường gặp

  1. Đọc chiêm nghiệm là gì và tại sao quan trọng?
    Đọc chiêm nghiệm là hoạt động phản ánh sâu sắc về nội dung, cảm xúc và ý nghĩa của văn bản sau khi đọc. Nó giúp người học phát triển tư duy phản biện, tăng khả năng hiểu và kết nối kiến thức, từ đó nâng cao kỹ năng đọc hiểu và năng lực ngôn ngữ tổng thể.

  2. Phương pháp "Đọc như một nhà văn" gồm những gì?
    Phương pháp này yêu cầu người đọc phân tích các yếu tố như ý tưởng, tổ chức, giọng điệu, lựa chọn từ ngữ, câu văn và hình thức trình bày của văn bản để hiểu sâu sắc cách tác giả xây dựng nội dung và truyền đạt thông điệp.

  3. Làm thế nào để sinh viên thực hiện "Tạo kết nối" hiệu quả?
    Sinh viên cần liên hệ nội dung văn bản với trải nghiệm cá nhân (text-to-self), các văn bản khác (text-to-text) và thực tế xã hội (text-to-world), qua đó mở rộng hiểu biết và phát triển khả năng tư duy liên ngành.

  4. Khó khăn phổ biến khi áp dụng đọc chiêm nghiệm là gì?
    Sinh viên thường gặp khó khăn trong việc duy trì sự tập trung, phát triển ý tưởng phản ánh và thiếu tài liệu hướng dẫn cụ thể. Giáo viên cũng gặp thách thức trong việc thiết kế hoạt động phù hợp và cân đối thời gian giảng dạy.

  5. Làm sao để giáo viên khuyến khích sinh viên tham gia đọc chiêm nghiệm?
    Giáo viên nên tạo môi trường học tập cởi mở, sử dụng đa dạng hình thức phản ánh (viết, nói, hoạt động thể chất), cung cấp hướng dẫn rõ ràng và phản hồi tích cực để sinh viên cảm thấy tự tin và hứng thú tham gia.

Kết luận

  • Nghiên cứu đã làm rõ nhận thức tích cực của giáo viên và sinh viên về vai trò quan trọng của đọc chiêm nghiệm trong phát triển kỹ năng đọc hiểu tiếng Anh.
  • Thực trạng áp dụng đọc chiêm nghiệm trong các lớp học còn hạn chế, chủ yếu do thói quen giảng dạy truyền thống và thiếu hỗ trợ từ giáo trình.
  • Chương trình hướng dẫn đọc chiêm nghiệm toàn diện nhận được phản hồi tích cực từ sinh viên, góp phần nâng cao tư duy phản biện và sự chủ động trong học tập.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao năng lực giáo viên, cải tiến giáo trình, tăng thời gian thực hành và khuyến khích sự tham gia tích cực của sinh viên.
  • Các bước tiếp theo bao gồm triển khai các khóa đào tạo, phối hợp cải tiến giáo trình và nghiên cứu mở rộng để đánh giá hiệu quả lâu dài của đọc chiêm nghiệm trong giảng dạy tiếng Anh.

Hành động ngay: Các nhà quản lý giáo dục và giáo viên nên xem xét áp dụng các đề xuất trong nghiên cứu để nâng cao chất lượng dạy và học đọc hiểu tiếng Anh tại các cơ sở đào tạo.