Tổng quan nghiên cứu

Năng lực đọc hiểu là một trong những năng lực cốt lõi, đóng vai trò then chốt trong việc phát triển toàn diện học sinh tiểu học, đặc biệt là học sinh lớp 1. Theo báo cáo của ngành giáo dục tại quận Thủ Đức, TP. Hồ Chí Minh, hiện nay học sinh lớp 1 chủ yếu mới dừng lại ở mức độ nhận biết và phát âm chính xác, chưa phát triển thành năng lực đọc hiểu độc lập. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng học tập suốt đời của học sinh, bởi đọc hiểu là công cụ thiết yếu để tiếp nhận kiến thức và vận dụng trong cuộc sống. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là tổ chức dạy học phát triển năng lực đọc hiểu cho học sinh tiểu học thông qua môn Tiếng Việt lớp 1 theo chương trình phổ thông mới 2018 tại quận Thủ Đức, nhằm nâng cao khả năng đọc hiểu, góp phần phát triển toàn diện năng lực học sinh.

Phạm vi nghiên cứu tập trung vào 5 trường tiểu học tại quận Thủ Đức với 59 cán bộ quản lý và giáo viên tham gia khảo sát. Thời gian nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn triển khai chương trình giáo dục phổ thông mới từ năm 2018 đến 2021. Ý nghĩa nghiên cứu được thể hiện qua việc cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn để cải tiến phương pháp dạy học, từ đó nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học, đặc biệt là phát triển năng lực đọc hiểu cho học sinh lớp 1, góp phần đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình nghiên cứu về năng lực đọc hiểu và phát triển năng lực đọc hiểu. Trước hết, khái niệm năng lực được hiểu là khả năng hoàn thành một hoạt động hiệu quả nhờ sự kết hợp các kỹ năng, kiến thức và đặc điểm tâm sinh lý. Năng lực đọc hiểu được định nghĩa là khả năng đọc trôi chảy, hiểu nội dung và sử dụng thông tin từ văn bản một cách tích cực trong cuộc sống. Các thành phần chính của năng lực đọc hiểu gồm: đọc đúng, đọc nhanh, đọc có ý thức (đọc hiểu) và đọc diễn cảm.

Lý thuyết về phát triển năng lực nhấn mạnh quá trình vận động từ thấp đến cao, từ đơn giản đến phức tạp, trong đó phát triển năng lực đọc hiểu là sự mở rộng và nâng cao khả năng đọc hiểu của học sinh qua các giai đoạn học tập. Mô hình dạy học phát triển năng lực đọc hiểu được xây dựng trên nguyên tắc phát triển tư duy, giao tiếp, tích hợp và hướng tới phương pháp dạy học tích cực, giúp học sinh chủ động, sáng tạo trong quá trình học.

Phương pháp nghiên cứu

Nguồn dữ liệu chính được thu thập từ 5 trường tiểu học tại quận Thủ Đức, với 59 cán bộ quản lý và giáo viên tham gia khảo sát, cùng quan sát và phỏng vấn học sinh lớp 1. Phương pháp nghiên cứu bao gồm:

  • Phương pháp nghiên cứu lý thuyết: Hệ thống hóa các quan điểm, kết luận từ các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước về năng lực đọc hiểu và phát triển năng lực đọc hiểu.
  • Phương pháp khảo sát thực tiễn: Sử dụng phiếu hỏi, phỏng vấn, quan sát để thu thập dữ liệu về thực trạng dạy học và năng lực đọc hiểu của học sinh.
  • Phương pháp thực nghiệm: Thực nghiệm các cách thức tổ chức dạy học phát triển năng lực đọc hiểu theo quy trình 4 bước (Khởi động, Khám phá, Luyện tập, Vận dụng – Mở rộng) nhằm đánh giá tính khả thi và hiệu quả.
  • Phương pháp toán học: Sử dụng thống kê mô tả và phân tích dữ liệu bằng phần mềm Excel để xử lý số liệu khảo sát và thực nghiệm.

Cỡ mẫu khảo sát gồm 59 cán bộ quản lý và giáo viên, được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện nhằm đảm bảo tính đại diện cho các trường tiểu học trong quận. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ năm 2018 đến 2021, phù hợp với giai đoạn triển khai chương trình giáo dục phổ thông mới.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Năng lực đọc hiểu của học sinh lớp 1 còn hạn chế: Khoảng 70% học sinh mới chỉ đạt được kỹ năng đọc đúng và phát âm chính xác, trong khi chỉ khoảng 30% có khả năng đọc hiểu cơ bản. Học sinh chủ yếu tập trung vào việc đọc to, rõ ràng mà chưa tham gia sâu vào các hoạt động phát triển năng lực đọc hiểu.

  2. Giáo viên chưa chú trọng phát triển năng lực đọc hiểu: 65% giáo viên khảo sát cho biết chưa áp dụng đầy đủ các phương pháp dạy học phát triển năng lực đọc hiểu, chủ yếu tập trung vào dạy đọc đúng và đánh vần. Việc sử dụng hình ảnh trực quan, trò chơi học tập và hoạt động nhóm còn hạn chế.

  3. Quy trình dạy học theo chương trình mới chưa được thực hiện hiệu quả: Chỉ khoảng 40% giáo viên tổ chức bài dạy theo quy trình 4 bước (Khởi động, Khám phá, Luyện tập, Vận dụng – Mở rộng) kết hợp với các hoạt động vận dụng tình huống học tập. Điều này ảnh hưởng đến sự phát triển toàn diện năng lực đọc hiểu của học sinh.

  4. Điều kiện thực hiện hoạt động dạy học còn nhiều khó khăn: Hơn 50% giáo viên phản ánh thiếu đồ dùng trực quan, tài liệu hỗ trợ và thời gian dành cho các hoạt động phát triển năng lực đọc hiểu còn hạn chế. Điều này làm giảm hiệu quả của việc tổ chức các hoạt động học tập tích cực.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của thực trạng trên xuất phát từ việc giáo viên chưa được đào tạo bài bản về phương pháp dạy học phát triển năng lực đọc hiểu, cũng như thiếu sự hỗ trợ về cơ sở vật chất và tài liệu giảng dạy. So sánh với các nghiên cứu quốc tế, như tại Úc và Mỹ, việc áp dụng hệ thống ngữ âm và các kỹ thuật hỗ trợ đọc hiểu được thực hiện một cách bài bản và linh hoạt, giúp học sinh phát triển năng lực đọc hiểu một cách toàn diện.

Việc tổ chức bài dạy theo quy trình 4 bước kết hợp với các hoạt động quan sát tranh, trò chơi học tập và làm việc nhóm được chứng minh là phương pháp hiệu quả để nâng cao năng lực đọc hiểu. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ cột thể hiện tỷ lệ học sinh đạt các mức độ đọc hiểu trước và sau khi áp dụng phương pháp mới, hoặc bảng so sánh mức độ sử dụng phương pháp dạy học của giáo viên.

Ý nghĩa của kết quả nghiên cứu là làm rõ thực trạng và nguyên nhân hạn chế trong dạy học phát triển năng lực đọc hiểu, từ đó đề xuất các giải pháp phù hợp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học, đáp ứng yêu cầu đổi mới chương trình phổ thông mới.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng giáo viên về phương pháp dạy học phát triển năng lực đọc hiểu: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu về quy trình dạy học 4 bước, sử dụng đồ dùng trực quan và trò chơi học tập. Mục tiêu nâng cao tỷ lệ giáo viên áp dụng phương pháp mới lên ít nhất 80% trong vòng 1 năm. Chủ thể thực hiện: Sở Giáo dục và Đào tạo TP.HCM phối hợp với các trường đại học sư phạm.

  2. Phát triển và cung cấp đầy đủ tài liệu, đồ dùng trực quan hỗ trợ dạy học: Cung cấp bộ công cụ dạy học phát triển năng lực đọc hiểu phù hợp với chương trình phổ thông mới cho các trường tiểu học. Mục tiêu hoàn thành trong 6 tháng và triển khai đồng bộ tại 5 trường nghiên cứu. Chủ thể thực hiện: Phòng Giáo dục quận Thủ Đức và nhà xuất bản giáo dục.

  3. Tổ chức các hoạt động học tập tích cực, vận dụng tình huống thực tế trong dạy học: Khuyến khích giáo viên xây dựng các tình huống học tập gắn liền với cuộc sống, tăng cường hoạt động nhóm, trò chơi và quan sát tranh ảnh. Mục tiêu nâng cao khả năng đọc hiểu của học sinh lên 50% trong vòng học kỳ tiếp theo. Chủ thể thực hiện: Giáo viên các trường tiểu học.

  4. Xây dựng hệ thống đánh giá năng lực đọc hiểu phù hợp: Áp dụng các công cụ đánh giá đa dạng, bao gồm quan sát, phỏng vấn và kiểm tra định kỳ để theo dõi tiến bộ của học sinh. Mục tiêu hoàn thiện hệ thống đánh giá trong 1 năm và áp dụng rộng rãi. Chủ thể thực hiện: Ban giám hiệu các trường tiểu học phối hợp với chuyên gia giáo dục.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên tiểu học, đặc biệt là giáo viên lớp 1: Nghiên cứu cung cấp các phương pháp dạy học phát triển năng lực đọc hiểu, giúp giáo viên nâng cao hiệu quả giảng dạy và phát triển toàn diện năng lực học sinh.

  2. Cán bộ quản lý giáo dục: Tham khảo để xây dựng kế hoạch đào tạo, bồi dưỡng giáo viên và triển khai các chương trình đổi mới giáo dục phù hợp với thực tiễn địa phương.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên ngành Giáo dục học: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về phát triển năng lực đọc hiểu, làm tài liệu tham khảo cho các đề tài nghiên cứu liên quan.

  4. Các tổ chức, đơn vị phát triển chương trình giáo dục và sách giáo khoa: Hỗ trợ trong việc thiết kế chương trình, tài liệu giảng dạy và công cụ đánh giá năng lực đọc hiểu phù hợp với đặc điểm học sinh tiểu học.

Câu hỏi thường gặp

  1. Năng lực đọc hiểu là gì và tại sao quan trọng với học sinh lớp 1?
    Năng lực đọc hiểu là khả năng đọc trôi chảy, hiểu và sử dụng thông tin từ văn bản. Đây là nền tảng giúp học sinh tiếp thu kiến thức và phát triển các kỹ năng học tập suốt đời, đặc biệt quan trọng ở lớp 1 khi học sinh bắt đầu làm quen với việc đọc.

  2. Phương pháp dạy học phát triển năng lực đọc hiểu gồm những bước nào?
    Phương pháp được đề xuất gồm 4 bước: Khởi động (tạo hứng thú), Khám phá (tìm hiểu nội dung), Luyện tập (thực hành kỹ năng), Vận dụng – Mở rộng (ứng dụng kiến thức vào thực tế). Kết hợp với các hoạt động như quan sát tranh, trò chơi và làm việc nhóm giúp học sinh phát triển toàn diện.

  3. Giáo viên cần chuẩn bị gì để dạy học phát triển năng lực đọc hiểu hiệu quả?
    Giáo viên cần được đào tạo bài bản về phương pháp dạy học, chuẩn bị đồ dùng trực quan, tài liệu hỗ trợ và xây dựng các tình huống học tập phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý học sinh lớp 1.

  4. Làm thế nào để đánh giá năng lực đọc hiểu của học sinh lớp 1?
    Đánh giá có thể thực hiện qua quan sát quá trình đọc, phỏng vấn học sinh, kiểm tra đọc hiểu qua các bài tập và bài kiểm tra định kỳ. Việc đánh giá cần đa dạng và liên tục để theo dõi sự tiến bộ của học sinh.

  5. Khó khăn phổ biến khi dạy học phát triển năng lực đọc hiểu là gì?
    Khó khăn bao gồm thiếu tài liệu và đồ dùng trực quan, giáo viên chưa quen với phương pháp mới, thời gian dành cho các hoạt động phát triển năng lực còn hạn chế, và học sinh chưa quen với việc tham gia tích cực trong các hoạt động học tập.

Kết luận

  • Năng lực đọc hiểu là nền tảng thiết yếu giúp học sinh lớp 1 phát triển toàn diện và học tập suốt đời.
  • Thực trạng dạy học phát triển năng lực đọc hiểu tại quận Thủ Đức còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong việc áp dụng phương pháp dạy học tích cực và sử dụng đồ dùng trực quan.
  • Quy trình dạy học 4 bước kết hợp với các hoạt động vận dụng tình huống học tập được chứng minh là hiệu quả trong việc nâng cao năng lực đọc hiểu của học sinh.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm đào tạo giáo viên, cung cấp tài liệu, tổ chức hoạt động học tập tích cực và xây dựng hệ thống đánh giá phù hợp.
  • Tiếp tục triển khai thực nghiệm và mở rộng nghiên cứu trong các địa phương khác để hoàn thiện phương pháp dạy học phát triển năng lực đọc hiểu.

Hành động tiếp theo: Các trường tiểu học và cơ quan quản lý giáo dục cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tổ chức đánh giá định kỳ để đảm bảo nâng cao chất lượng dạy học môn Tiếng Việt lớp 1 theo chương trình phổ thông mới.