Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh phát triển mạnh mẽ của ngành Thiết kế Thời trang tại Việt Nam, việc nâng cao chất lượng đào tạo sinh viên ngành này trở thành một yêu cầu cấp thiết. Theo ước tính, mỗi năm có hàng trăm sinh viên theo học ngành Thiết kế Thời trang tại các trường đại học nghệ thuật, trong đó Trường Đại học Sư phạm Nghệ thuật Trung ương là một trong những cơ sở đào tạo hàng đầu với gần một nghìn sinh viên mỗi khóa. Môn Trang trí cơ bản 2 đóng vai trò nền tảng trong chương trình đào tạo, giúp sinh viên phát triển kỹ năng sáng tạo và ứng dụng nghệ thuật trang trí vào thiết kế trang phục.

Tuy nhiên, thực trạng học tập và ứng dụng họa tiết vốn cổ của sinh viên ngành Thiết kế Thời trang tại trường còn nhiều hạn chế. Sinh viên thường ít sử dụng các họa tiết cổ truyền dân tộc, đặc biệt là họa tiết hoa văn trên gốm thời Trần, một di sản nghệ thuật đặc sắc mang đậm bản sắc văn hóa Việt Nam. Luận văn nhằm mục tiêu làm rõ giá trị nghệ thuật của họa tiết hoa văn trên gốm thời Trần và ứng dụng chúng trong dạy học môn Trang trí cơ bản 2 cho sinh viên ngành Thiết kế Thời trang tại Trường Đại học Sư phạm Nghệ thuật Trung ương. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào họa tiết hoa văn trên gốm thời Trần và môn Trang trí cơ bản 2 trong giai đoạn 2015-2017.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa dân tộc, đồng thời nâng cao năng lực sáng tạo và ứng dụng nghệ thuật trang trí truyền thống trong thiết kế thời trang hiện đại. Qua đó, góp phần đào tạo những nhà thiết kế thời trang có bản sắc văn hóa sâu sắc và khả năng sáng tạo độc đáo, đáp ứng nhu cầu phát triển ngành công nghiệp thời trang trong nước và quốc tế.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên hai khung lý thuyết chính: lý luận dạy học hiện đại và nghệ thuật trang trí truyền thống. Lý luận dạy học hiện đại nhấn mạnh quá trình tổ chức, điều khiển và tự điều khiển của người dạy và người học nhằm giúp sinh viên chiếm lĩnh tri thức một cách chủ động và sáng tạo. Quá trình dạy học được xem là hệ thống phức hợp với sự tương tác giữa các thành tố, trong đó dạy và học là trung tâm.

Về nghệ thuật trang trí, luận văn tập trung vào các khái niệm: họa tiết, hoa văn, ngôn ngữ tạo hình và phong cách nghệ thuật. Họa tiết được hiểu là hình vẽ cách điệu dùng để trang trí, còn hoa văn là sự sắp xếp các họa tiết trên một vật thể tạo thành bố cục trang trí hoàn chỉnh. Ngôn ngữ tạo hình bao gồm các yếu tố như bố cục, mảng, nét và màu sắc, thể hiện qua các nguyên tắc trang trí cơ bản như đối xứng, xen kẽ, nhắc lại và phá thế. Phong cách nghệ thuật thời Trần được đặc trưng bởi sự khoáng đạt, khỏe khoắn, giản dị và mang tính hiện thực cao, phản ánh tinh thần thượng võ và bản sắc dân tộc.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng kết hợp phương pháp nghiên cứu lý luận và thực tiễn. Phương pháp lý luận bao gồm phân tích, tổng hợp và so sánh các tài liệu, công trình nghiên cứu về gốm thời Trần, nghệ thuật trang trí và dạy học mỹ thuật. Phương pháp thực tiễn gồm quan sát, thực nghiệm sư phạm và liên hệ thực tế.

Nguồn dữ liệu chính được thu thập từ các hiện vật gốm thời Trần, tài liệu lịch sử nghệ thuật, chương trình đào tạo và thực trạng học tập của sinh viên ngành Thiết kế Thời trang tại Trường Đại học Sư phạm Nghệ thuật Trung ương. Cỡ mẫu thực nghiệm gồm một nhóm sinh viên ngành Thiết kế Thời trang đang theo học môn Trang trí cơ bản 2, với phương pháp chọn mẫu thuận tiện nhằm đánh giá hiệu quả ứng dụng họa tiết hoa văn trên gốm thời Trần trong giảng dạy.

Phân tích dữ liệu được thực hiện thông qua so sánh kết quả học tập trước và sau khi áp dụng họa tiết hoa văn truyền thống, đánh giá chất lượng bài tập trang trí dựa trên các tiêu chí về bố cục, màu sắc, kỹ thuật và tính sáng tạo. Timeline nghiên cứu kéo dài từ năm 2015 đến 2017, bao gồm giai đoạn khảo sát, thực nghiệm và tổng hợp kết quả.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Giá trị nghệ thuật của họa tiết hoa văn trên gốm thời Trần: Họa tiết trên gốm thời Trần có đặc điểm khoáng đạt, khỏe khoắn, cách điệu cao và mang tính hiện thực. Các họa tiết chủ yếu gồm hoa văn thực vật (hoa sen, hoa cúc), động vật (rồng, phượng, chim, ngựa, voi, hổ), con người và các họa tiết mây, sóng, nước. Ví dụ, hoa sen được thể hiện với nhiều bố cục khác nhau như bông sen cách điệu đăng đối, hoa sen nhìn từ trên xuống với nhiều lớp cánh so le, tạo nên vẻ đẹp sinh động và tinh tế. Gốm hoa nâu với kỹ thuật khắc chìm và tô màu nâu trên nền trắng ngà tạo nên sự giản dị, chắc khỏe và phong phú về kiểu dáng.

  2. Thực trạng học tập và ứng dụng họa tiết vốn cổ của sinh viên ngành Thiết kế Thời trang: Khoảng 70% sinh viên chưa biết hoặc chỉ biết mơ hồ về họa tiết hoa văn trên gốm thời Trần, trong khi đó chỉ khoảng 15% sinh viên từng sử dụng họa tiết dân tộc trong bài tập trang trí. Các bài tập trang trí của sinh viên thường thiếu sự cách điệu và chọn lọc họa tiết, bố cục chưa rõ ràng, phân mảng và đậm nhạt còn lúng túng.

  3. Hiệu quả của việc ứng dụng họa tiết hoa văn trên gốm thời Trần trong dạy học môn Trang trí cơ bản 2: Qua thực nghiệm sư phạm với nhóm sinh viên, kết quả cho thấy có sự cải thiện rõ rệt về chất lượng bài tập trang trí. Tỷ lệ bài tập đạt yêu cầu tăng từ khoảng 55% lên 85%, sinh viên thể hiện sự sáng tạo hơn trong việc vận dụng các nguyên tắc trang trí như đối xứng, xen kẽ, nhắc lại và phá thế. Bố cục bài vẽ trở nên cân đối, hài hòa và có chiều sâu hơn.

  4. Phản hồi của sinh viên và giảng viên: Hơn 90% sinh viên đánh giá việc học tập và ứng dụng họa tiết hoa văn trên gốm thời Trần giúp họ hiểu sâu hơn về giá trị văn hóa dân tộc và nâng cao kỹ năng trang trí. Giảng viên nhận định phương pháp này góp phần làm tăng hứng thú học tập và phát huy khả năng sáng tạo của sinh viên.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trong học tập và ứng dụng họa tiết cổ truyền chủ yếu do sinh viên thiếu kiến thức sâu về nghệ thuật dân tộc, chương trình học chưa tập trung khai thác vốn cổ một cách hệ thống, và phương pháp giảng dạy còn truyền thống, thiếu sự tương tác và minh họa sinh động. Việc đưa họa tiết hoa văn trên gốm thời Trần vào bài học trang trí cơ bản 2 đã tạo điều kiện cho sinh viên tiếp cận trực quan, cảm nhận được vẻ đẹp tạo hình đặc sắc và ý nghĩa văn hóa sâu sắc.

So sánh với các nghiên cứu khác trong lĩnh vực giáo dục mỹ thuật và thiết kế thời trang, kết quả nghiên cứu phù hợp với xu hướng bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống trong đào tạo nghệ thuật hiện đại. Việc sử dụng họa tiết dân tộc không chỉ nâng cao chất lượng đào tạo mà còn góp phần phát triển ngành công nghiệp thời trang mang bản sắc Việt.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ bài tập đạt yêu cầu trước và sau thực nghiệm, bảng đánh giá mức độ sáng tạo và ứng dụng nguyên tắc trang trí của sinh viên, cũng như biểu đồ khảo sát ý kiến phản hồi của sinh viên và giảng viên.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường tích hợp họa tiết hoa văn dân tộc trong chương trình đào tạo: Cần bổ sung nội dung chuyên sâu về họa tiết hoa văn trên gốm thời Trần và các loại hình nghệ thuật dân tộc khác vào môn Trang trí cơ bản 2 và các môn chuyên ngành. Mục tiêu nâng cao nhận thức và kỹ năng ứng dụng của sinh viên trong vòng 1-2 năm tới, do khoa Thiết kế Thời trang chủ trì.

  2. Đổi mới phương pháp giảng dạy theo hướng tương tác và thực hành sáng tạo: Áp dụng các phương pháp dạy học tích cực, sử dụng công nghệ thông tin, hình ảnh minh họa trực quan và tổ chức các buổi thực hành, workshop về họa tiết dân tộc. Mục tiêu tăng cường sự hứng thú và phát huy sáng tạo của sinh viên trong 1 năm, do giảng viên bộ môn Trang trí phối hợp với trung tâm công nghệ giáo dục thực hiện.

  3. Phát triển tài liệu tham khảo và nguồn học liệu đa dạng: Xây dựng bộ tài liệu chuyên khảo về họa tiết hoa văn trên gốm thời Trần, bao gồm hình ảnh, video, hiện vật mẫu để sinh viên dễ dàng tiếp cận và nghiên cứu. Thời gian thực hiện trong 6 tháng, do bộ môn Mỹ thuật và thư viện trường phối hợp thực hiện.

  4. Tổ chức các hoạt động ngoại khóa và triển lãm sản phẩm sáng tạo: Khuyến khích sinh viên tham gia các cuộc thi thiết kế lấy cảm hứng từ họa tiết dân tộc, tổ chức triển lãm sản phẩm để quảng bá và nâng cao nhận thức về giá trị văn hóa. Mục tiêu tạo môi trường thực tế cho sinh viên phát triển kỹ năng trong vòng 1 năm, do khoa Thiết kế Thời trang và phòng công tác sinh viên phối hợp tổ chức.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giảng viên ngành Thiết kế Thời trang và Mỹ thuật: Luận văn cung cấp cơ sở lý luận và phương pháp giảng dạy mới, giúp giảng viên nâng cao chất lượng đào tạo, đổi mới nội dung và phương pháp giảng dạy môn Trang trí cơ bản.

  2. Sinh viên ngành Thiết kế Thời trang và Mỹ thuật: Tài liệu tham khảo quý giá giúp sinh viên hiểu sâu về giá trị nghệ thuật và văn hóa của họa tiết dân tộc, nâng cao kỹ năng sáng tạo và ứng dụng trong thiết kế trang phục.

  3. Nhà nghiên cứu văn hóa và nghệ thuật truyền thống: Luận văn phân tích chi tiết về họa tiết hoa văn trên gốm thời Trần, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa dân tộc trong bối cảnh hiện đại.

  4. Nhà thiết kế thời trang và các doanh nghiệp ngành thời trang: Tham khảo để khai thác nguồn cảm hứng từ nghệ thuật truyền thống, phát triển các sản phẩm thời trang mang bản sắc văn hóa Việt, đáp ứng nhu cầu thị trường trong và ngoài nước.

Câu hỏi thường gặp

  1. Họa tiết hoa văn trên gốm thời Trần có đặc điểm gì nổi bật?
    Họa tiết mang phong cách khoáng đạt, khỏe khoắn, giản dị và mang tính hiện thực cao, thể hiện tinh thần thượng võ và bản sắc dân tộc qua các chủ đề hoa lá, động vật, con người và mây nước.

  2. Tại sao nên ứng dụng họa tiết dân tộc trong dạy học môn Trang trí cơ bản?
    Việc này giúp sinh viên hiểu sâu về giá trị văn hóa, phát huy sáng tạo và nâng cao kỹ năng ứng dụng nghệ thuật truyền thống vào thiết kế thời trang hiện đại, góp phần bảo tồn di sản văn hóa.

  3. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?
    Luận văn kết hợp phương pháp nghiên cứu lý luận (phân tích, tổng hợp, so sánh) và thực tiễn (quan sát, thực nghiệm sư phạm, liên hệ thực tế) nhằm đánh giá hiệu quả ứng dụng họa tiết hoa văn trên gốm thời Trần.

  4. Kết quả thực nghiệm sư phạm cho thấy điều gì?
    Sau khi áp dụng họa tiết hoa văn trên gốm thời Trần vào bài học, tỷ lệ bài tập đạt yêu cầu của sinh viên tăng từ khoảng 55% lên 85%, đồng thời sinh viên thể hiện sự sáng tạo và hiểu biết sâu sắc hơn về nghệ thuật trang trí.

  5. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả dạy học môn Trang trí cơ bản 2?
    Cần đổi mới phương pháp giảng dạy theo hướng tương tác, sử dụng công nghệ, tăng cường thực hành sáng tạo, phát triển tài liệu tham khảo đa dạng và tổ chức các hoạt động ngoại khóa nhằm kích thích hứng thú và phát huy năng lực sinh viên.

Kết luận

  • Luận văn làm rõ giá trị nghệ thuật đặc sắc của họa tiết hoa văn trên gốm thời Trần với phong cách khoáng đạt, khỏe khoắn và mang đậm bản sắc dân tộc.
  • Thực trạng học tập và ứng dụng họa tiết dân tộc của sinh viên ngành Thiết kế Thời trang tại Trường Đại học Sư phạm Nghệ thuật Trung ương còn nhiều hạn chế, đặc biệt trong việc sử dụng họa tiết cổ truyền.
  • Việc ứng dụng họa tiết hoa văn trên gốm thời Trần trong dạy học môn Trang trí cơ bản 2 đã nâng cao chất lượng bài tập, phát huy sáng tạo và nhận thức văn hóa của sinh viên.
  • Đề xuất các giải pháp đổi mới chương trình, phương pháp giảng dạy, phát triển tài liệu và tổ chức hoạt động ngoại khóa nhằm nâng cao hiệu quả đào tạo.
  • Khuyến khích các giảng viên, sinh viên và nhà thiết kế thời trang tiếp tục nghiên cứu và ứng dụng nghệ thuật trang trí dân tộc để phát triển ngành Thiết kế Thời trang mang bản sắc Việt.

Tiếp theo, các đơn vị liên quan cần triển khai các giải pháp đề xuất trong vòng 1-2 năm tới nhằm nâng cao chất lượng đào tạo và phát huy giá trị văn hóa truyền thống trong ngành Thiết kế Thời trang. Độc giả quan tâm có thể liên hệ khoa Thiết kế Thời trang, Trường Đại học Sư phạm Nghệ thuật Trung ương để nhận tài liệu chi tiết và tham gia các hoạt động nghiên cứu, đào tạo liên quan.