Tổng quan nghiên cứu

Dân tộc Cơtu, một trong 54 dân tộc Việt Nam, có khoảng 61.588 người sinh sống chủ yếu tại các huyện miền núi tỉnh Quảng Nam như Đông Giang, Nam Giang, Tây Giang. Trang phục truyền thống của người Cơtu không chỉ là vật dụng sinh hoạt mà còn là tác phẩm nghệ thuật độc đáo với các mô típ hoa văn trang trí tinh xảo, phản ánh thế giới quan, tín ngưỡng và đời sống văn hóa đặc trưng. Tuy nhiên, trước sự giao thoa văn hóa và tác động của kinh tế thị trường, các giá trị truyền thống này đang đứng trước nguy cơ mai một.

Luận văn tập trung nghiên cứu các mô típ hoa văn trang trí trên trang phục người Cơtu và ứng dụng chúng trong dạy học mỹ thuật tại Trường Đại học Quảng Nam. Mục tiêu chính là làm sáng tỏ giá trị nghệ thuật, phong cách sáng tạo của hoa văn, đồng thời đề xuất giải pháp nâng cao chất lượng giảng dạy mỹ thuật cho sinh viên ngành sư phạm mỹ thuật. Nghiên cứu được thực hiện trong giai đoạn 2016-2017, tập trung vào các huyện miền núi tỉnh Quảng Nam, với phạm vi ứng dụng trong chương trình học phần trang trí cho sinh viên cao đẳng sư phạm mỹ thuật.

Việc nghiên cứu không chỉ góp phần bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc Cơtu mà còn nâng cao hiệu quả đào tạo, giúp sinh viên hiểu sâu sắc hơn về nghệ thuật tạo hình truyền thống, từ đó phát huy sáng tạo trong giảng dạy và thực hành mỹ thuật. Qua đó, luận văn góp phần làm phong phú kho tư liệu văn hóa dân tộc và nâng cao chất lượng giáo dục mỹ thuật tại địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết về nghệ thuật tạo hình và nghệ thuật trang trí truyền thống, trong đó nhấn mạnh vai trò của hoa văn như một ngôn ngữ hình tượng biểu đạt thế giới quan, tín ngưỡng và đời sống xã hội. Hai lý thuyết chính được áp dụng gồm:

  • Lý thuyết về nghệ thuật tạo hình dân gian: Hoa văn trang trí được xem là sản phẩm của sự sáng tạo có chọn lọc, cách điệu hóa các hình tượng thực tế như động vật, thực vật, con người, phản ánh tư duy thẩm mỹ và văn hóa dân tộc.
  • Lý thuyết về bố cục và màu sắc trong nghệ thuật trang trí: Bố cục đối xứng, bố cục thành dải và bố cục thành ô là những nguyên tắc cơ bản trong sắp xếp hoa văn, kết hợp với bảng màu truyền thống gồm đen, chàm, đỏ, vàng, trắng tạo nên sự hài hòa và đặc trưng riêng biệt.

Các khái niệm chính bao gồm: hoa văn trang trí, mô típ hoa văn, bố cục thành dải, hoa văn chỉ màu, hoa văn hạt cườm, nghệ thuật tạo hình dân gian, và giá trị văn hóa truyền thống.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp tổng hợp, phân tích và so sánh các tài liệu tham khảo về văn hóa và nghệ thuật dân tộc Cơtu. Phương pháp mỹ thuật được áp dụng để khai thác chất liệu, đặc điểm tạo hình của hoa văn trang trí. Tác giả đã thực hiện điền dã thực tế tại các làng nghề dệt truyền thống ở huyện Đông Giang, Tây Giang, Nam Giang, thu thập hình ảnh và phỏng vấn người dân địa phương nhằm hiểu sâu sắc về kỹ thuật và ý nghĩa hoa văn.

Thực nghiệm sư phạm được triển khai bằng cách vận dụng các mô típ hoa văn Cơtu vào giảng dạy học phần trang trí cho sinh viên ngành cao đẳng sư phạm mỹ thuật tại Trường Đại học Quảng Nam. Cỡ mẫu nghiên cứu gồm hơn 40 sinh viên chuyên ngành mỹ thuật, được chọn theo phương pháp chọn mẫu thuận tiện nhằm đánh giá hiệu quả ứng dụng hoa văn trong giảng dạy. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ đầu năm 2016 đến cuối năm 2017, bao gồm khảo sát thực trạng, thiết kế bài giảng, thực nghiệm và thu thập phản hồi.

Phân tích dữ liệu được thực hiện bằng phương pháp định tính kết hợp với đánh giá định lượng mức độ hài lòng và hiệu quả học tập của sinh viên qua các bài kiểm tra và quan sát thực tế.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Đặc trưng hoa văn trang trí trang phục Cơtu: Hoa văn được tạo thành từ ba loại chính gồm hoa văn gợn sóng, hoa văn chỉ màu và hoa văn hạt cườm. Màu sắc chủ đạo là đen, chàm, đỏ, vàng và trắng, phối hợp hài hòa tạo nên sự sinh động và độc đáo. Bố cục hoa văn chủ yếu là bố cục đối xứng và bố cục thành dải ngang, chiếm tỉ lệ trên 80% trong tổng số mẫu hoa văn khảo sát.

  2. Giá trị văn hóa và thẩm mỹ của hoa văn: Mỗi mô típ hoa văn mang ý nghĩa biểu tượng sâu sắc, phản ánh thế giới quan đa thần, tín ngưỡng, đời sống lao động và sinh hoạt của người Cơtu. Ví dụ, hoa văn mặt trời tượng trưng cho vũ trụ, hoa văn cây nêu liên quan đến cây cột lễ hội, hoa văn chim tring biểu thị sự gắn bó cộng đồng. Khoảng 70% hoa văn khảo sát có liên quan trực tiếp đến tín ngưỡng và phong tục tập quán.

  3. Thực trạng giảng dạy học phần trang trí tại Trường Đại học Quảng Nam: Nội dung chương trình hiện tại chưa khai thác sâu sắc các giá trị văn hóa địa phương, đặc biệt là nghệ thuật tạo hình dân tộc Cơtu. Thời lượng học phần trang trí chiếm khoảng 20 tín chỉ trong tổng số 85 tín chỉ kiến thức ngành, nhưng phân bổ chưa hợp lý, gây khó khăn cho sinh viên trong việc tiếp thu và sáng tạo. Khoảng 30% sinh viên là người dân tộc thiểu số, nhưng chưa được tiếp cận đầy đủ với các giá trị văn hóa bản địa trong giảng dạy.

  4. Hiệu quả ứng dụng hoa văn Cơtu trong giảng dạy: Thực nghiệm sư phạm cho thấy việc đưa các mô típ hoa văn Cơtu vào bài giảng giúp tăng sự hứng thú học tập của sinh viên lên khoảng 40%, đồng thời nâng cao khả năng sáng tạo và tư duy thẩm mỹ. Sinh viên thể hiện sự chủ động hơn trong việc thiết kế sản phẩm trang trí, với 65% bài tập đạt điểm trên trung bình so với 45% trước khi áp dụng.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trong giảng dạy hiện nay chủ yếu do chương trình chưa cập nhật nội dung văn hóa địa phương, phương pháp giảng dạy còn truyền thống, chưa phát huy tính chủ động của sinh viên. So sánh với các nghiên cứu trong ngành mỹ thuật dân gian cho thấy việc tích hợp giá trị văn hóa bản địa vào giảng dạy là xu hướng tất yếu để nâng cao chất lượng đào tạo.

Việc ứng dụng hoa văn Cơtu không chỉ giúp bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống mà còn tạo điều kiện cho sinh viên phát triển năng lực sáng tạo, tư duy thẩm mỹ và kỹ năng thực hành. Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh mức độ hài lòng và điểm số trước và sau khi áp dụng phương pháp mới, cũng như bảng thống kê tỉ lệ sinh viên dân tộc thiểu số tham gia tích cực trong các hoạt động học tập.

Kết quả nghiên cứu khẳng định tầm quan trọng của việc đổi mới nội dung và phương pháp giảng dạy mỹ thuật, đồng thời mở ra hướng phát triển bền vững cho đào tạo ngành sư phạm mỹ thuật tại các vùng dân tộc thiểu số.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Cập nhật nội dung chương trình đào tạo: Tích hợp sâu sắc các mô típ hoa văn trang trí trang phục người Cơtu vào các học phần trang trí, đặc biệt là các bài học về hoa văn dân gian và ứng dụng. Mục tiêu đạt được trong vòng 1 năm, do Ban giám hiệu và Khoa Mỹ thuật chủ trì.

  2. Đổi mới phương pháp giảng dạy: Áp dụng phương pháp dạy học tích cực, sử dụng trực quan, gợi mở và thực hành sáng tạo nhằm phát huy tính chủ động, sáng tạo của sinh viên. Thời gian triển khai trong 2 học kỳ tiếp theo, do giảng viên bộ môn thực hiện.

  3. Tăng cường đào tạo, bồi dưỡng giảng viên: Tổ chức các khóa tập huấn về văn hóa dân tộc Cơtu và kỹ thuật ứng dụng hoa văn trong giảng dạy mỹ thuật. Mục tiêu nâng cao trình độ chuyên môn cho 100% giảng viên trong vòng 6 tháng, do Phòng Đào tạo phối hợp với Khoa Mỹ thuật tổ chức.

  4. Xây dựng tài liệu giảng dạy đặc thù: Biên soạn giáo trình, tài liệu tham khảo về hoa văn trang trí trang phục Cơtu phù hợp với đối tượng sinh viên, có minh họa sinh động và bài tập thực hành cụ thể. Thời gian hoàn thành trong 1 năm, do nhóm chuyên môn thực hiện.

  5. Tăng cường hợp tác nghiên cứu và thực hành tại địa phương: Tổ chức các chuyến đi thực tế, tham quan làng nghề dệt truyền thống, phối hợp với cộng đồng dân tộc Cơtu để sinh viên có trải nghiệm thực tế. Kế hoạch thực hiện hàng năm, do Khoa Mỹ thuật và Phòng Công tác sinh viên phối hợp.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giảng viên và cán bộ quản lý giáo dục mỹ thuật: Nhận diện các giá trị văn hóa bản địa để đổi mới nội dung và phương pháp giảng dạy, nâng cao chất lượng đào tạo.

  2. Sinh viên ngành sư phạm mỹ thuật: Hiểu sâu sắc về nghệ thuật tạo hình dân gian, phát huy sáng tạo trong học tập và giảng dạy tương lai.

  3. Nhà nghiên cứu văn hóa dân tộc và mỹ thuật dân gian: Cung cấp tư liệu phong phú về hoa văn trang trí trang phục Cơtu, góp phần bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống.

  4. Cộng đồng dân tộc Cơtu và các tổ chức bảo tồn văn hóa: Tài liệu tham khảo để phát triển các chương trình bảo tồn, quảng bá nghệ thuật truyền thống và phát triển du lịch văn hóa.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hoa văn trang trí trang phục Cơtu có đặc điểm gì nổi bật?
    Hoa văn Cơtu nổi bật với bố cục đối xứng, thành dải và thành ô, sử dụng ba loại hoa văn chính là gợn sóng, chỉ màu và hạt cườm. Màu sắc chủ đạo gồm đen, chàm, đỏ, vàng và trắng, tạo nên sự hài hòa và độc đáo trong nghệ thuật trang trí.

  2. Tại sao việc ứng dụng hoa văn Cơtu trong giảng dạy mỹ thuật lại quan trọng?
    Việc này giúp bảo tồn giá trị văn hóa truyền thống, nâng cao sự hiểu biết và sáng tạo của sinh viên, đồng thời làm phong phú nội dung giảng dạy, tăng tính hấp dẫn và hiệu quả học tập.

  3. Phương pháp nghiên cứu nào được sử dụng trong luận văn?
    Luận văn sử dụng phương pháp tổng hợp, phân tích tài liệu, điền dã thực tế, phỏng vấn, kết hợp thực nghiệm sư phạm với sinh viên ngành mỹ thuật tại Trường Đại học Quảng Nam.

  4. Sinh viên có được lợi ích gì khi học về hoa văn Cơtu?
    Sinh viên nâng cao khả năng cảm thụ nghệ thuật, phát triển tư duy sáng tạo, hiểu rõ hơn về văn hóa dân tộc, từ đó áp dụng hiệu quả trong giảng dạy và sáng tác mỹ thuật.

  5. Làm thế nào để cải thiện chất lượng giảng dạy học phần trang trí?
    Cần cập nhật nội dung chương trình phù hợp với văn hóa địa phương, đổi mới phương pháp giảng dạy tích cực, tăng cường đào tạo giảng viên và xây dựng tài liệu giảng dạy đặc thù.

Kết luận

  • Luận văn làm rõ giá trị nghệ thuật và văn hóa của các mô típ hoa văn trang trí trang phục người Cơtu, góp phần bảo tồn di sản văn hóa dân tộc.
  • Phân tích thực trạng giảng dạy học phần trang trí tại Trường Đại học Quảng Nam, chỉ ra những hạn chế về nội dung, thời lượng và phương pháp.
  • Thực nghiệm ứng dụng hoa văn Cơtu trong giảng dạy giúp nâng cao hiệu quả học tập, phát huy sáng tạo của sinh viên ngành sư phạm mỹ thuật.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm đổi mới chương trình, phương pháp giảng dạy và nâng cao năng lực giảng viên trong vòng 1-2 năm tới.
  • Kêu gọi các nhà quản lý giáo dục, giảng viên và cộng đồng cùng chung tay bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống qua giáo dục mỹ thuật.

Luận văn mở ra hướng nghiên cứu và ứng dụng mới trong đào tạo mỹ thuật, đồng thời góp phần phát triển bền vững văn hóa dân tộc Cơtu trong bối cảnh hội nhập hiện nay. Các bước tiếp theo bao gồm triển khai đề xuất, xây dựng tài liệu giảng dạy và mở rộng nghiên cứu sang các dân tộc thiểu số khác.