Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 tác động mạnh mẽ đến mọi lĩnh vực, giáo dục nghề nghiệp (GDNN) tại Việt Nam đang đứng trước yêu cầu đổi mới toàn diện về mục tiêu, nội dung và phương pháp dạy học nhằm phát triển năng lực sáng tạo của người học. Theo Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 4/11/2013, việc đổi mới phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại, phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh (HS) là nhiệm vụ trọng tâm. Tuy nhiên, thực trạng dạy học môn Sáng tác mẫu trang phục tại các cơ sở giáo dục nghề nghiệp (CSGDNN) ở Thành phố Hồ Chí Minh (Tp.HCM) cho thấy phương pháp truyền thụ một chiều vẫn chiếm ưu thế, khiến kỹ năng giải quyết vấn đề và tư duy sáng tạo của HS còn hạn chế.

Luận văn thạc sĩ này tập trung nghiên cứu vận dụng các phương pháp dạy học theo thuyết kiến tạo vào môn Sáng tác mẫu trang phục trình độ Trung cấp tại các CSGDNN ở Tp.HCM. Nghiên cứu khảo sát 36 giáo viên (GV) và 300 HS tại ba trường: Cao đẳng Bách khoa Nam Sài Gòn, Cao đẳng Lý Tự Trọng và Trung cấp Kinh tế - Kỹ thuật Nguyễn Hữu Cảnh. Mục tiêu chính là phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề và tư duy sáng tạo của HS thông qua việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực như dạy học theo tình huống, nhóm và dự án.

Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao chất lượng đào tạo nghề thiết kế thời trang, góp phần đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục nghề nghiệp trong thời đại công nghiệp 4.0. Kết quả nghiên cứu dự kiến sẽ cung cấp cơ sở khoa học cho việc đổi mới phương pháp dạy học, đồng thời tạo ra mô hình dạy học hiệu quả, phù hợp với đặc thù môn học và đối tượng HS tại các CSGDNN Tp.HCM.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên thuyết kiến tạo, một học thuyết nhận thức nhấn mạnh vai trò chủ động của người học trong quá trình xây dựng tri thức. Theo Jean Piaget và Lev Vygotsky, kiến thức được hình thành thông qua quá trình đồng hóa và điều ứng, trong đó người học tích cực tương tác với môi trường học tập để tự xây dựng kiến thức mới dựa trên kinh nghiệm đã có. Thuyết kiến tạo xã hội của Vygotsky bổ sung vai trò của tương tác xã hội và “vùng phát triển gần” trong việc phát triển nhận thức.

Ba khái niệm chính được vận dụng trong nghiên cứu gồm:

  • Dạy học theo thuyết kiến tạo: Phương pháp dạy học lấy HS làm trung tâm, khuyến khích sự chủ động, sáng tạo và tương tác trong quá trình học tập.
  • Phương pháp dạy học theo tình huống: Tạo ra các tình huống thực tiễn để HS phát hiện và giải quyết vấn đề.
  • Phương pháp dạy học theo nhóm và dự án: Tăng cường hợp tác, trao đổi và phát triển kỹ năng làm việc nhóm, giải quyết vấn đề thực tế.

Mô hình môi trường học tập theo thuyết kiến tạo được xây dựng dựa trên sự phối hợp giữa môi trường vật chất (cơ sở vật chất, tài liệu, phương tiện học tập) và môi trường xã hội (tương tác giữa GV và HS, giữa các HS với nhau), nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho việc kiến tạo tri thức.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp hỗn hợp, kết hợp nghiên cứu lý luận và thực tiễn với các kỹ thuật thu thập dữ liệu đa dạng:

  • Phương pháp nghiên cứu lý luận: Phân tích, tổng hợp các tài liệu, công trình nghiên cứu trong và ngoài nước về thuyết kiến tạo và phương pháp dạy học tích cực trong lĩnh vực thiết kế thời trang.
  • Phương pháp khảo sát bằng bảng hỏi: Thu thập dữ liệu định lượng từ 36 GV và 300 HS tại ba CSGDNN ở Tp.HCM về nhận thức, thái độ, phương pháp dạy học và học tập môn Sáng tác mẫu trang phục.
  • Phương pháp phỏng vấn sâu: Thu thập thông tin định tính từ GV và HS nhằm làm rõ các vấn đề về thực trạng dạy học và học tập.
  • Phương pháp quan sát: Ghi nhận hoạt động dạy và học thực tế tại các lớp học.
  • Phương pháp nghiên cứu sản phẩm giáo dục: Đánh giá các sản phẩm học tập của HS như giáo án, bài tập, sản phẩm thiết kế mẫu trang phục.
  • Phương pháp thực nghiệm sư phạm: Thực hiện vận dụng các phương pháp dạy học theo thuyết kiến tạo tại trường Trung cấp Kinh tế - Kỹ thuật Nguyễn Hữu Cảnh để kiểm chứng giả thuyết nghiên cứu.
  • Phương pháp thống kê toán học: Sử dụng phép tính phần trăm và phân tích số liệu khảo sát để đánh giá thực trạng và kết quả thực nghiệm.

Cỡ mẫu nghiên cứu gồm 36 GV và 300 HS được chọn bằng phương pháp chọn mẫu thuận tiện tại ba trường đại diện cho các CSGDNN đào tạo nghề thiết kế thời trang trình độ Trung cấp tại Tp.HCM. Thời gian nghiên cứu kéo dài từ tháng 9/2017 đến tháng 3/2019.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Nhận thức của giáo viên về môn học và phương pháp dạy học: 100% GV khảo sát có nhận thức đúng về mục tiêu và nội dung môn Sáng tác mẫu trang phục. Tuy nhiên, khoảng 75% GV vẫn sử dụng phương pháp truyền thụ một chiều, ít vận dụng các phương pháp dạy học theo thuyết kiến tạo. Việc áp dụng các phương pháp như dạy học theo tình huống, nhóm và dự án chỉ chiếm khoảng 25%.

  2. Thực trạng hoạt động học của học sinh: Khoảng 60% HS có thái độ học tập chưa tích cực, các hoạt động trong và ngoài giờ học còn mang tính thụ động, đối phó. Kỹ năng giải quyết vấn đề và tư duy sáng tạo của HS được đánh giá ở mức thấp, với điểm trung bình kỹ năng giải quyết vấn đề chỉ đạt khoảng 45% trên thang đo chuẩn.

  3. Kết quả thực nghiệm sư phạm: Sau khi vận dụng các phương pháp dạy học theo thuyết kiến tạo tại trường Trung cấp Kinh tế - Kỹ thuật Nguyễn Hữu Cảnh, kỹ năng giải quyết vấn đề của HS tăng lên trung bình 70%, kỹ năng tư duy sáng tạo tăng lên 65%, cho thấy sự phát triển rõ rệt so với nhóm đối chứng.

  4. Yếu tố ảnh hưởng đến kết quả học tập: Các yếu tố như môi trường học tập tích cực, sự tương tác giữa GV và HS, cũng như việc sử dụng phương pháp dạy học tích cực có ảnh hưởng tích cực đến kết quả học tập môn Sáng tác mẫu trang phục.

Thảo luận kết quả

Kết quả nghiên cứu cho thấy mặc dù GV có nhận thức đúng về mục tiêu môn học, nhưng việc vận dụng các phương pháp dạy học theo thuyết kiến tạo còn hạn chế, dẫn đến HS chưa phát huy được tính tích cực và sáng tạo trong học tập. Điều này phù hợp với các nghiên cứu trước đây về thực trạng dạy học tại các CSGDNN ở Việt Nam, nơi mà phương pháp truyền thụ vẫn chiếm ưu thế.

Việc áp dụng các phương pháp dạy học theo thuyết kiến tạo như dạy học theo tình huống, nhóm và dự án đã góp phần nâng cao kỹ năng giải quyết vấn đề và tư duy sáng tạo của HS, phù hợp với quan điểm của Jean Piaget và Lev Vygotsky về vai trò của sự tương tác xã hội và hoạt động chủ động trong quá trình học tập.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh tỷ lệ sử dụng phương pháp dạy học truyền thống và phương pháp kiến tạo của GV, cũng như biểu đồ thể hiện sự thay đổi điểm số kỹ năng giải quyết vấn đề và tư duy sáng tạo của HS trước và sau thực nghiệm sư phạm. Bảng phân tích các yếu tố ảnh hưởng cũng giúp minh họa mối quan hệ giữa môi trường học tập, phương pháp dạy học và kết quả học tập.

Như vậy, nghiên cứu khẳng định tính hiệu quả của việc vận dụng thuyết kiến tạo trong dạy học môn Sáng tác mẫu trang phục tại các CSGDNN Tp.HCM, đồng thời chỉ ra những hạn chế cần khắc phục để nâng cao chất lượng đào tạo nghề thiết kế thời trang.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Đào tạo và bồi dưỡng giáo viên về phương pháp dạy học theo thuyết kiến tạo: Tổ chức các khóa tập huấn chuyên sâu nhằm nâng cao năng lực sư phạm, kỹ năng thiết kế bài giảng và vận dụng các phương pháp dạy học tích cực. Mục tiêu đạt 80% GV được đào tạo trong vòng 12 tháng, do Sở Giáo dục và Đào tạo Tp.HCM phối hợp với các trường đại học thực hiện.

  2. Xây dựng môi trường học tập tích cực, thân thiện và hỗ trợ tương tác xã hội: CSGDNN cần cải thiện cơ sở vật chất, bố trí không gian lớp học linh hoạt, trang bị đầy đủ tài liệu và phương tiện học tập hiện đại. Thời gian thực hiện trong 18 tháng, do Ban Giám hiệu các trường chủ trì.

  3. Áp dụng đa dạng các phương pháp dạy học theo thuyết kiến tạo trong giảng dạy: Khuyến khích GV sử dụng phương pháp dạy học theo tình huống, nhóm và dự án để kích thích sự chủ động, sáng tạo của HS. Mục tiêu tăng tỷ lệ áp dụng các phương pháp này lên 60% trong 2 năm tới.

  4. Tăng cường đánh giá năng lực học sinh theo hướng phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề và tư duy sáng tạo: Thiết kế các công cụ đánh giá phù hợp, kết hợp đánh giá quá trình và kết quả học tập. Thời gian triển khai trong 12 tháng, do tổ chuyên môn các trường phối hợp thực hiện.

  5. Khuyến khích nghiên cứu và phát triển các bài giảng, tài liệu học tập theo hướng kiến tạo: Hỗ trợ GV xây dựng giáo án, tài liệu học tập sáng tạo, phù hợp với đặc thù môn học và đối tượng HS. Mục tiêu hoàn thiện ít nhất 5 bộ giáo án mẫu trong vòng 1 năm.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Giáo viên và cán bộ quản lý các cơ sở giáo dục nghề nghiệp: Nghiên cứu cung cấp cơ sở khoa học và thực tiễn để đổi mới phương pháp dạy học, nâng cao chất lượng đào tạo nghề thiết kế thời trang.

  2. Nhà nghiên cứu và giảng viên ngành Giáo dục học và Sư phạm Mỹ thuật: Luận văn là tài liệu tham khảo quý giá về vận dụng thuyết kiến tạo trong dạy học các môn nghệ thuật và kỹ thuật.

  3. Sinh viên và học viên cao học ngành Giáo dục học, Thiết kế thời trang: Giúp hiểu rõ cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu thực nghiệm trong lĩnh vực giáo dục nghề nghiệp.

  4. Các cơ quan quản lý giáo dục và hoạch định chính sách đào tạo nghề: Cung cấp dữ liệu thực tiễn và đề xuất chính sách nhằm nâng cao hiệu quả đào tạo nghề trong bối cảnh đổi mới giáo dục.

Câu hỏi thường gặp

  1. Thuyết kiến tạo là gì và tại sao lại quan trọng trong giáo dục nghề nghiệp?
    Thuyết kiến tạo nhấn mạnh vai trò chủ động của người học trong việc xây dựng tri thức dựa trên kinh nghiệm và tương tác xã hội. Trong giáo dục nghề nghiệp, nó giúp phát triển kỹ năng thực hành, tư duy sáng tạo và giải quyết vấn đề, phù hợp với yêu cầu của thị trường lao động hiện đại.

  2. Các phương pháp dạy học theo thuyết kiến tạo gồm những gì?
    Bao gồm dạy học theo tình huống, dạy học theo nhóm và dạy học theo dự án. Các phương pháp này tạo điều kiện cho HS tham gia tích cực, hợp tác và phát triển kỹ năng thực tiễn.

  3. Thực trạng dạy học môn Sáng tác mẫu trang phục tại các CSGDNN Tp.HCM hiện nay ra sao?
    Phần lớn GV vẫn sử dụng phương pháp truyền thụ một chiều, HS học thụ động, kỹ năng giải quyết vấn đề và tư duy sáng tạo còn hạn chế, chưa đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo dục.

  4. Kết quả thực nghiệm sư phạm cho thấy điều gì?
    Việc vận dụng các phương pháp dạy học theo thuyết kiến tạo đã giúp HS nâng cao kỹ năng giải quyết vấn đề và tư duy sáng tạo, chứng minh tính hiệu quả của phương pháp này trong dạy học môn Sáng tác mẫu trang phục.

  5. Làm thế nào để GV có thể áp dụng hiệu quả thuyết kiến tạo trong giảng dạy?
    GV cần được đào tạo bài bản về phương pháp dạy học tích cực, thiết kế bài giảng phù hợp, tạo môi trường học tập tích cực và sử dụng đa dạng các hình thức tổ chức học tập nhằm kích thích sự chủ động và sáng tạo của HS.

Kết luận

  • Thuyết kiến tạo là cơ sở lý luận vững chắc để đổi mới phương pháp dạy học môn Sáng tác mẫu trang phục tại các CSGDNN Tp.HCM, giúp phát triển kỹ năng giải quyết vấn đề và tư duy sáng tạo của HS.
  • Thực trạng dạy học hiện nay còn nhiều hạn chế, GV chủ yếu áp dụng phương pháp truyền thụ một chiều, HS học thụ động và kỹ năng còn yếu.
  • Vận dụng các phương pháp dạy học theo thuyết kiến tạo như dạy học theo tình huống, nhóm và dự án đã chứng minh hiệu quả qua thực nghiệm sư phạm.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao năng lực GV, cải thiện môi trường học tập và đổi mới phương pháp đánh giá kết quả học tập.
  • Khuyến nghị các CSGDNN và cơ quan quản lý giáo dục tiếp tục triển khai nghiên cứu và ứng dụng thuyết kiến tạo trong đào tạo nghề thiết kế thời trang, hướng tới nâng cao chất lượng đào tạo và đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế xã hội.

Hành động tiếp theo là tổ chức các khóa đào tạo GV, xây dựng bộ giáo án mẫu và triển khai áp dụng rộng rãi các phương pháp dạy học tích cực trong các CSGDNN Tp.HCM. Để biết thêm chi tiết và nhận hỗ trợ chuyên môn, quý độc giả và các đơn vị có thể liên hệ với tác giả hoặc các cơ sở đào tạo liên quan.