Tổng quan nghiên cứu

Công tác quản lý ngân sách nhà nước cấp xã đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo nguồn lực tài chính cho phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Trên địa bàn huyện Hạ Hòa, tỉnh Phú Thọ, ngân sách xã là công cụ tài chính chủ yếu giúp chính quyền cấp xã thực hiện các chức năng quản lý, duy trì an ninh trật tự, phát triển cơ sở hạ tầng và các chính sách xã hội. Giai đoạn 2015-2017, tổng giá trị sản xuất kinh tế huyện Hạ Hòa tăng từ 1.629 tỷ đồng lên 1.811 tỷ đồng, trong đó ngành nông - lâm - thủy sản chiếm khoảng 44%, công nghiệp - xây dựng chiếm gần 16%, và thương mại - dịch vụ chiếm trên 40%. Dân số và lao động cũng có xu hướng tăng nhẹ, với tỷ lệ lao động phi nông nghiệp tăng lên 41% năm 2017, cho thấy sự chuyển dịch cơ cấu kinh tế địa phương.

Tuy nhiên, công tác quản lý ngân sách xã vẫn còn nhiều hạn chế về lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và kiểm tra, thanh tra ngân sách. Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là phân tích thực trạng công tác quản lý ngân sách xã trên địa bàn huyện Hạ Hòa, từ đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, đảm bảo ngân sách xã phát huy tối đa vai trò trong phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2015-2017, trên toàn bộ 32 xã và 1 thị trấn của huyện Hạ Hòa. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần củng cố nền tài chính địa phương, thúc đẩy công nghiệp hóa - hiện đại hóa nông nghiệp nông thôn, đồng thời nâng cao năng lực quản lý ngân sách cấp xã trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình quản lý ngân sách nhà nước, tập trung vào:

  • Lý thuyết ngân sách nhà nước: Định nghĩa ngân sách nhà nước là toàn bộ các khoản thu, chi của Nhà nước được dự toán và thực hiện trong một khoảng thời gian nhất định nhằm đảm bảo các chức năng, nhiệm vụ của Nhà nước. Ngân sách xã là cấp cơ sở trong hệ thống ngân sách nhà nước, có vai trò phân phối nguồn lực tài chính phục vụ phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

  • Mô hình phân cấp quản lý ngân sách: Phân cấp ngân sách từ trung ương đến địa phương, trong đó ngân sách xã chịu sự phân cấp về nguồn thu, nhiệm vụ chi và quản lý theo quy định của Luật Ngân sách Nhà nước năm 2015 và các văn bản hướng dẫn thi hành.

  • Khái niệm quản lý ngân sách xã: Bao gồm các khâu lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán và thanh tra, kiểm tra ngân sách xã. Quản lý ngân sách xã phải đảm bảo tính pháp lý, minh bạch, hiệu quả và phù hợp với điều kiện kinh tế - xã hội địa phương.

Các khái niệm chính bao gồm: dự toán ngân sách, chấp hành dự toán, quyết toán ngân sách, thanh tra kiểm tra ngân sách, nguồn thu ngân sách xã (thu 100%, thu phân chia, thu bổ sung), nhiệm vụ chi ngân sách xã (chi đầu tư phát triển, chi thường xuyên, chi dự phòng).

Phương pháp nghiên cứu

Luận văn sử dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp kết hợp định lượng và định tính:

  • Nguồn dữ liệu: Số liệu thu chi ngân sách xã giai đoạn 2015-2017 trên địa bàn huyện Hạ Hòa; báo cáo kinh tế - xã hội huyện; tài liệu pháp luật liên quan đến quản lý ngân sách nhà nước; khảo sát, phỏng vấn cán bộ tài chính xã, phòng Tài chính - Kế hoạch huyện, Kho bạc Nhà nước và Chi cục Thuế huyện.

  • Phương pháp phân tích: Phân tích thống kê mô tả số liệu thu chi ngân sách, so sánh tỷ lệ thu chi qua các năm; phân tích SWOT về thực trạng quản lý ngân sách xã; so sánh với kinh nghiệm quản lý ngân sách xã tại các địa phương khác; phân tích tổng hợp các yếu tố ảnh hưởng chủ quan và khách quan đến công tác quản lý ngân sách xã.

  • Timeline nghiên cứu: Thu thập và xử lý số liệu từ năm 2018 đến 2019; khảo sát thực địa và phỏng vấn trong năm 2019; phân tích, tổng hợp và đề xuất giải pháp trong năm 2020.

Cỡ mẫu khảo sát gồm 32 xã và 1 thị trấn, với các cán bộ tài chính, kế toán xã, đại diện phòng Tài chính - Kế hoạch huyện, Kho bạc Nhà nước và Chi cục Thuế huyện. Phương pháp chọn mẫu là chọn mẫu toàn bộ các xã trên địa bàn để đảm bảo tính đại diện và toàn diện.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Lập dự toán ngân sách xã: Công tác lập dự toán đã được thực hiện tương đối khoa học, dựa trên cơ sở tình hình phát triển kinh tế - xã hội và các quy định pháp luật. Tỷ lệ dự toán thu ngân sách xã năm 2017 tăng khoảng 7,15% so với năm 2015, phản ánh sự cải thiện trong việc dự báo nguồn thu. Tuy nhiên, một số xã còn chưa đánh giá chính xác tiềm năng thu, dẫn đến dự toán chưa sát thực tế.

  2. Chấp hành dự toán ngân sách: Tỷ lệ thu ngân sách thực hiện đạt trên 95% dự toán trong giai đoạn 2015-2017, trong đó các khoản thu 100% ngân sách xã và thu theo tỷ lệ điều tiết đều tăng trưởng ổn định. Chi ngân sách xã cũng được thực hiện chặt chẽ, ưu tiên chi thường xuyên và đầu tư phát triển. Tuy nhiên, vẫn tồn tại tình trạng chi vượt dự toán ở một số khoản chi đầu tư xây dựng cơ bản.

  3. Quyết toán ngân sách xã: Công tác quyết toán được thực hiện đúng quy định, số liệu báo cáo trung thực, đầy đủ. Tỷ lệ quyết toán thu và chi ngân sách xã cân đối, đảm bảo nguyên tắc tổng thu bằng tổng chi. Tuy nhiên, công tác kiểm tra, rà soát số liệu quyết toán còn hạn chế, dẫn đến một số sai sót nhỏ chưa được phát hiện kịp thời.

  4. Thanh tra, kiểm tra ngân sách: Các hoạt động thanh tra, kiểm tra được tiến hành định kỳ và đột xuất, góp phần phát hiện và xử lý các vi phạm trong quản lý ngân sách xã. Số lượng cuộc kiểm tra tăng trung bình 10% mỗi năm, giúp nâng cao tính minh bạch và hiệu quả sử dụng ngân sách. Tuy nhiên, năng lực cán bộ kiểm tra và nguồn lực cho công tác này còn hạn chế.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân của những hạn chế trên chủ yếu do trình độ cán bộ tài chính xã còn thấp, thiếu nhân lực chuyên môn sâu; hệ thống thông tin quản lý ngân sách chưa đồng bộ và ứng dụng công nghệ thông tin còn hạn chế. Ngoài ra, cơ chế phân cấp quản lý ngân sách chưa hoàn thiện, dẫn đến sự chồng chéo và thiếu rõ ràng trong phân công nhiệm vụ giữa các cấp chính quyền.

So sánh với một số địa phương khác như huyện Phù Ninh, công tác lập dự toán và chấp hành dự toán ngân sách xã tại Hạ Hòa còn chậm đổi mới, chưa tận dụng hết tiềm năng phát triển kinh tế địa phương. Tuy nhiên, việc phối hợp giữa Ban Tài chính xã, Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện, Kho bạc Nhà nước và Chi cục Thuế được đánh giá là khá chặt chẽ, tạo điều kiện thuận lợi cho quản lý ngân sách xã.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ tăng trưởng thu ngân sách xã theo từng năm, bảng so sánh tỷ lệ chi ngân sách theo các khoản mục, và biểu đồ số lượng cuộc thanh tra, kiểm tra ngân sách xã qua các năm để minh họa hiệu quả quản lý và những điểm cần cải thiện.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Nâng cao năng lực cán bộ quản lý ngân sách xã: Tổ chức các khóa đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ tài chính - kế toán cho cán bộ tài chính xã, đặc biệt về kỹ năng lập dự toán, quyết toán và kiểm tra ngân sách. Mục tiêu đạt 100% cán bộ tài chính xã được đào tạo trong vòng 2 năm tới. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch huyện phối hợp với các cơ sở đào tạo.

  2. Hoàn thiện hệ thống thông tin quản lý ngân sách: Áp dụng công nghệ thông tin trong quản lý thu chi ngân sách xã, xây dựng phần mềm quản lý ngân sách đồng bộ từ xã đến huyện. Mục tiêu triển khai thí điểm trong 1 năm và nhân rộng toàn huyện trong 3 năm. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, Phòng Tài chính - Kế hoạch, Kho bạc Nhà nước.

  3. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra ngân sách xã: Xây dựng kế hoạch kiểm tra định kỳ và đột xuất, nâng cao năng lực đội ngũ thanh tra, kiểm tra ngân sách xã. Mục tiêu tăng số cuộc kiểm tra lên ít nhất 15% mỗi năm, phát hiện và xử lý kịp thời các sai phạm. Chủ thể thực hiện: Phòng Tài chính - Kế hoạch, Kho bạc Nhà nước, Chi cục Thuế huyện.

  4. Hoàn thiện cơ chế phân cấp quản lý ngân sách: Rà soát, đề xuất sửa đổi, bổ sung các quy định về phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi ngân sách xã để đảm bảo rõ ràng, minh bạch và phù hợp với điều kiện phát triển kinh tế địa phương. Mục tiêu hoàn thành đề xuất trong 1 năm và trình cấp có thẩm quyền phê duyệt. Chủ thể thực hiện: UBND huyện, Phòng Tài chính - Kế hoạch, phối hợp với Sở Tài chính tỉnh.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ quản lý tài chính cấp xã: Nâng cao hiểu biết về quy trình quản lý ngân sách xã, áp dụng các giải pháp thực tiễn để nâng cao hiệu quả công tác tài chính địa phương.

  2. Lãnh đạo UBND huyện và phòng Tài chính - Kế hoạch: Tham khảo các phân tích thực trạng và đề xuất giải pháp nhằm hoàn thiện công tác quản lý ngân sách cấp huyện và xã, từ đó xây dựng chính sách phù hợp.

  3. Chuyên gia, nhà nghiên cứu về quản lý ngân sách công: Sử dụng luận văn làm tài liệu tham khảo về mô hình quản lý ngân sách cấp xã trong bối cảnh phát triển kinh tế nông thôn miền núi.

  4. Sinh viên, học viên cao học chuyên ngành tài chính công, quản lý kinh tế: Học tập phương pháp nghiên cứu, phân tích số liệu và xây dựng giải pháp quản lý ngân sách nhà nước cấp xã.

Câu hỏi thường gặp

  1. Ngân sách xã gồm những nguồn thu nào?
    Ngân sách xã bao gồm các khoản thu 100% như phí, lệ phí, khoán đất công ích; các khoản thu phân chia theo tỷ lệ điều tiết như thuế sử dụng đất phi nông nghiệp, thuế thu nhập cá nhân; và thu bổ sung từ ngân sách cấp trên để cân đối chi tiêu.

  2. Công tác lập dự toán ngân sách xã được thực hiện như thế nào?
    Lập dự toán dựa trên các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội, chính sách thu chi, tình hình thực hiện dự toán các năm trước, phối hợp giữa Ban Tài chính xã, cơ quan thuế và UBND huyện để cân đối thu chi hợp lý.

  3. Những khó khăn chính trong quản lý ngân sách xã hiện nay là gì?
    Khó khăn gồm trình độ cán bộ tài chính còn hạn chế, hệ thống thông tin quản lý chưa đồng bộ, cơ chế phân cấp chưa hoàn chỉnh, và nguồn lực cho công tác thanh tra, kiểm tra còn thiếu.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả công tác thanh tra, kiểm tra ngân sách xã?
    Cần tăng cường đào tạo cán bộ, xây dựng kế hoạch kiểm tra định kỳ và đột xuất, phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan chức năng, đồng thời ứng dụng công nghệ thông tin để giám sát chặt chẽ hơn.

  5. Vai trò của Kho bạc Nhà nước trong quản lý ngân sách xã là gì?
    Kho bạc Nhà nước quản lý quỹ ngân sách nhà nước, kiểm soát chi ngân sách xã, thực hiện thanh toán, quyết toán và cung cấp dịch vụ tài chính công, góp phần đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả sử dụng ngân sách.

Kết luận

  • Ngân sách xã là công cụ tài chính quan trọng giúp chính quyền cấp xã thực hiện các chức năng quản lý, phát triển kinh tế - xã hội và đảm bảo an sinh xã hội trên địa bàn huyện Hạ Hòa.
  • Giai đoạn 2015-2017, công tác quản lý ngân sách xã đã có nhiều tiến bộ, đặc biệt trong lập dự toán, chấp hành dự toán và quyết toán ngân sách, tuy nhiên vẫn còn tồn tại hạn chế về năng lực cán bộ và cơ chế quản lý.
  • Các yếu tố chủ quan như trình độ cán bộ, hệ thống thông tin và yếu tố khách quan như cơ chế phân cấp, điều kiện kinh tế xã hội ảnh hưởng lớn đến hiệu quả quản lý ngân sách xã.
  • Đề xuất các giải pháp nâng cao năng lực cán bộ, hoàn thiện hệ thống thông tin, tăng cường thanh tra kiểm tra và cải cách cơ chế phân cấp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách xã.
  • Tiếp tục nghiên cứu, triển khai các giải pháp trong giai đoạn tới để đảm bảo ngân sách xã phát huy tối đa vai trò trong phát triển kinh tế - xã hội địa phương, góp phần thực hiện thành công công nghiệp hóa - hiện đại hóa nông thôn.

Call-to-action: Các cơ quan quản lý và cán bộ tài chính địa phương cần phối hợp chặt chẽ, triển khai đồng bộ các giải pháp đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả quản lý ngân sách xã, góp phần phát triển bền vững huyện Hạ Hòa trong thời gian tới.