I. Tổng Quan Về Năng Lực Cạnh Tranh Xuất Khẩu Tôm Việt Nam
Ngành xuất khẩu tôm Việt Nam là một trong những ngành mũi nhọn, đóng góp đáng kể vào kim ngạch xuất khẩu thủy sản. Tuy nhiên, năng lực cạnh tranh của tôm Việt Nam còn nhiều hạn chế so với các đối thủ trong khu vực và trên thế giới, đặc biệt là Thái Lan. Thái Lan là một trong những nước có vai trò quan trọng trong thương mại thủy sản toàn cầu và là đối thủ cạnh tranh lớn nhất của Việt Nam. Việc nâng cao năng lực cạnh tranh xuất khẩu tôm là một yêu cầu cấp thiết để ngành tôm Việt Nam phát triển bền vững và chiếm lĩnh thị phần lớn hơn trên thị trường quốc tế. Luận văn này tập trung nghiên cứu các yếu tố ảnh hưởng đến năng lực cạnh tranh của tôm Việt Nam so với Thái Lan, từ đó đề xuất các giải pháp và kiến nghị nhằm cải thiện tình hình.
1.1. Đặc Điểm Thị Trường Tôm Thế Giới và Xu Hướng
Thị trường tôm thế giới có nhiều đặc điểm đáng chú ý. Thái Lan là nhà sản xuất tôm lớn thứ hai trên thế giới, sau Trung Quốc, sản xuất cả ba loại tôm là tôm thẻ, tôm sú và tôm càng xanh. Việt Nam đứng thứ 3 trong top 5 các quốc gia châu Á dẫn đầu về sản xuất nuôi tôm. Indonesia đứng thứ tư thế giới. Ấn Độ đứng ở vị trí thứ năm. Thái Lan mặc dù là nước sản xuất tôm lớn thứ hai thế giới, sau Trung Quốc, nhưng luôn là nước xuất khẩu tôm hàng đầu thế giới. Trên thế giới có khoảng trên 100 thị trường nhập khẩu tôm, nhưng tổng sản lượng tôm nhập khẩu của ba thị trường hàng đầu theo thứ tự là Hoa Kỳ, EU, Nhật Bản luôn chiếm trên 70% tổng sản lượng tôm xuất khẩu của các quốc gia.
1.2. Tầm Quan Trọng Của Nâng Cao Năng Lực Cạnh Tranh Tôm
Đối với mặt hàng tôm xuất khẩu, cạnh tranh ngày càng gay gắt khi trên thị trường ngày càng xuất hiện nhiều các doanh nghiệp cạnh tranh từ các đối thủ như Thái Lan với tiềm lực mạnh về tài chính, công nghệ, quản lý và có sức mạnh thị trường. Nâng cao năng lực cạnh tranh cho sản phẩm của quốc gia là một đòi hỏi cấp bách để các doanh nghiệp Việt Nam đủ sức cạnh tranh một cách lành mạnh và hợp pháp trên thương trường quốc tế.
II. Phân Tích Thực Trạng Xuất Khẩu Tôm Việt Nam và Thái Lan
Giai đoạn 2007-2013 cho thấy sự biến động trong xuất khẩu tôm của cả Việt Nam và Thái Lan. Sản lượng tôm xuất khẩu của Thái Lan tăng trưởng ổn định đến năm 2011, sau đó sụt giảm do lũ lụt và dịch bệnh. Năm 2012, dịch bệnh EMS ảnh hưởng nghiêm trọng đến ngành tôm thế giới, khiến sản lượng xuất khẩu tôm của cả hai nước đều giảm. Tuy nhiên, năm 2013, Việt Nam lần đầu tiên vượt Thái Lan về cả sản lượng và giá trị xuất khẩu tôm, vươn lên vị trí thứ ba thế giới. Điều này cho thấy sự thay đổi trong năng lực cạnh tranh của hai nước.
2.1. So Sánh Sản Lượng và Doanh Thu Xuất Khẩu Tôm
Sản lượng tôm xuất khẩu của Thái Lan trong giai đoạn từ năm 2007 đến 2010 luôn tăng trưởng rất ổn định, tốc độ tăng trưởng trung bình về khối lượng tôm xuất khẩu của Thái Lan đạt khoảng 10%/năm, cùng với đó là sự tăng trưởng rất nhanh về giá trị tôm xuất khẩu. Đến năm 2011, nguồn cung tôm từ Thái Lan sụt giảm do lũ lụt tồi tệ nhất xảy ra tại nước này. Năm 2012 là năm đầy thất bại của ngành tôm thế giới, nuôi tôm nước lợ bị ảnh hưởng nghiêm trọng bởi dịch bệnh Hội chứng tôm chết sớm (EMS) trên diện rộng. Theo đó, sản lượng tôm xuất khẩu của Thái Lan giảm gần 15% so với năm 2011, Việt Nam giảm 11,6%. Tuy nhiên, năm 2013 Việt Nam đứng thứ ba thế giới về xuất khẩu tôm và lần đầu tiên xuất khẩu tôm của Việt Nam đã vượt Thái Lan cả về sản lượng lẫn giá trị xuất khẩu.
2.2. Phân Tích Thị Phần Xuất Khẩu Tôm Tại Các Thị Trường
Trên thế giới, những năm qua Thái Lan luôn là nước dẫn đầu kể cả về sản lượng cũng như giá trị xuất khẩu tôm sang các thị trường trọng điểm. Trước năm 2012, Thái Lan đứng đầu về thị phần xuất khẩu tôm sang các thị trường Hoa Kỳ, EU, Nhật Bản. Trong khi Việt Nam chỉ xếp thứ 2 tại Nhật Bản, thứ 5 tại Hoa Kỳ và thứ 6 tại Châu Âu. Từ năm 2012, sau bị bị ảnh hưởng nặng nề bởi dịch bệnh trên tôm, vị trí của Thái Lan có bị suy giảm, thị phần tôm của Thái Lan tại các thị trường bị Ấn Độ và Indonesia chiếm lấy, còn thị phần của Việt Nam vẫn không thay đổi nhiều.
III. Điểm Mạnh Yếu Của Tôm Việt Nam So Với Tôm Thái Lan
Tôm Việt Nam có những điểm mạnh nhất định so với tôm Thái Lan, như sản lượng và doanh thu xuất khẩu tôm vượt trội, thị phần xuất khẩu tôm ngày càng tăng, và vị thế dẫn đầu về sản xuất tôm sú. Tuy nhiên, cũng tồn tại nhiều điểm yếu, bao gồm giá tôm xuất khẩu cao hơn, số lượng doanh nghiệp quy mô công nghiệp ít hơn, chất lượng và tỷ lệ chế biến thấp hơn, rào cản thương mại từ một số thị trường, và thương hiệu tôm chưa mạnh bằng Thái Lan. Phân tích nguyên nhân của những điểm mạnh và điểm yếu này giúp định hướng các giải pháp cải thiện năng lực cạnh tranh.
3.1. Lợi Thế Cạnh Tranh Tôm Việt Nam Trên Thị Trường
Sản lượng và doanh thu tôm xuất khẩu của Việt Nam vượt qua Thái Lan. Việt Nam ngày càng chiếm lĩnh được thị phần tôm xuất khẩu trên thế giới so với Thái Lan. Việt Nam vươn lên trở thành nước đứng đầu thế giới về sản xuất tôm sú.
3.2. Hạn Chế Của Tôm Việt Nam Trong Cạnh Tranh Xuất Khẩu
Giá tôm xuất khẩu của Việt Nam luôn cao hơn giá với tôm xuất khẩu của Thái Lan. Số lượng doanh nghiệp đạt quy mô công nghiệp của Việt Nam chỉ bằng một nửa của Thái Lan. Chất lượng và tỷ lệ chế biến trong tôm xuất khẩu của Việt Nam còn thấp so với Thái Lan. Tôm xuất khẩu của Việt Nam gặp phải rào cản Ethoxyquin từ Nhật Bản và Hàn Quốc. Thương hiệu tôm của Việt Nam không bằng thương hiệu tôm của Thái Lan trên thị trường quốc tế.
3.3. Nguyên Nhân Của Điểm Mạnh và Điểm Yếu Của Tôm Việt
Việt Nam có nguồn nhân lực lớn nhưng trình độ chuyên môn còn kém so với Thái Lan. Điều kiện tự nhiên của Việt Nam có phần ưu thế hơn so với Thái Lan. Nguồn cung tôm từ Thái Lan đang bị thiếu hụt do ảnh hưởng của dịch bệnh tạo ra cơ hội chiếm lĩnh thị phần cho Việt Nam. Việt Nam thành công hơn Thái Lan trong việc không chế dịch bệnh. Công nghệ nuôi trồng tôm của nước ta còn thô sơ làm cho năng suất nuôi còn hạn chế so với Thái Lan. Năng lực sản xuất tôm của Việt Nam còn nhiều yếu kém so với Thái Lan. Quá trình chuyển đổi cơ cấu nuôi trồng giữa tôm sú và tôm thẻ chân trắng của Việt Nam còn nhiều bất cập.
IV. Giải Pháp Nâng Cao Năng Lực Cạnh Tranh Tôm Xuất Khẩu
Để nâng cao năng lực cạnh tranh của tôm xuất khẩu Việt Nam, cần có các giải pháp đồng bộ. Phát triển nguồn tôm giống chất lượng cao là ưu tiên hàng đầu. Cần tổ chức lại sản xuất theo chuỗi giá trị, từ nuôi trồng đến chế biến và tiêu thụ. Đẩy mạnh nghiên cứu và phát triển thị trường xuất khẩu, áp dụng công nghệ mới, đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm, và bảo vệ môi trường. Nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước, hoàn thiện cơ chế chính sách, và tăng cường hợp tác quốc tế cũng là những yếu tố quan trọng.
4.1. Phát Triển Nguồn Tôm Giống Chất Lượng Cao
Để phát nâng cao sức cạnh tranh mặt hàng tôm xuất khẩu thì mục tiêu quan trọng nhất là phát triển được nguồn tôm giống đảm bảo. Vì vậy, mục tiêu đến năm đến năm 2020 đảm bảo chủ động cung cấp 100% nhu cầu giống cho nuôi trồng.
4.2. Tổ Chức Sản Xuất Theo Chuỗi Giá Trị Tôm Bền Vững
Định hướng về khai thác và bảo vệ nguồn lợi tôm: Tổ chức lại thành công sản xuất khai thác tôm trên biển, trên cơ sở cơ cấu lại tàu thuyền, nghề nghiệp phù hợp với các vùng biển, tuyến biển, với môi trường tự nhiên, nguồn lợi tôm. Xây dựng, hoàn thiện được cơ chế quản lý phù hợp để định hướng khai thác, bảo tồn và phát triển nguồn lợi tôm trên biển, tăng cường sự tham gia của cộng đồng.
4.3. Đẩy Mạnh Nghiên Cứu và Phát Triển Thị Trường Tôm
Định hướng về chế biến và tiêu thụ sản phẩm tôm xuất khẩu: Đến năm 2020, tôm đông lạnh vẫn là sản phẩm quan trọng, đạt sản lượng 330 nghìn tấn, chiếm 32,3% giá trị kim ngạch xuất khẩu. Thị trường chủ yếu là Nhật Bản, Hoa Kỳ và EU, mở rộng thị trường các nước châu Á như Hàn Quốc, Trung Quốc.
V. Kiến Nghị Chính Sách Hỗ Trợ Xuất Khẩu Tôm Việt Nam
Để hỗ trợ ngành xuất khẩu tôm Việt Nam, cần có các chính sách phù hợp. Chính phủ cần tạo điều kiện thuận lợi cho doanh nghiệp tiếp cận vốn vay ưu đãi, hỗ trợ chuyển đổi ngoại tệ, và giảm thiểu các thủ tục hành chính. Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP) cần tăng cường vai trò trong việc quảng bá thương hiệu tôm Việt Nam, cung cấp thông tin thị trường, và hỗ trợ doanh nghiệp giải quyết các tranh chấp thương mại. Cần tăng cường hợp tác quốc tế để nâng cao vị thế của Việt Nam trong ngành tôm.
5.1. Hoàn Thiện Cơ Chế Chính Sách Hỗ Trợ Doanh Nghiệp
Cần có các chính sách hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận vốn vay ưu đãi, hỗ trợ chuyển đổi ngoại tệ, và giảm thiểu các thủ tục hành chính.
5.2. Tăng Cường Vai Trò Của VASEP Trong Xúc Tiến Thương Mại
Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam (VASEP) cần tăng cường vai trò trong việc quảng bá thương hiệu tôm Việt Nam, cung cấp thông tin thị trường, và hỗ trợ doanh nghiệp giải quyết các tranh chấp thương mại.
5.3. Thúc Đẩy Hợp Tác Quốc Tế Trong Ngành Tôm
Cần tăng cường hợp tác quốc tế để nâng cao vị thế của Việt Nam trong ngành tôm.
VI. Tương Lai Ngành Tôm Phát Triển Bền Vững và Cạnh Tranh
Tương lai của ngành tôm Việt Nam phụ thuộc vào khả năng phát triển bền vững và nâng cao năng lực cạnh tranh. Cần chú trọng đến bảo vệ môi trường, truy xuất nguồn gốc sản phẩm, và đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm. Đầu tư vào công nghệ nuôi trồng và chế biến tiên tiến, phát triển thương hiệu mạnh, và xây dựng đội ngũ nhân lực chất lượng cao là những yếu tố then chốt để ngành tôm Việt Nam vươn lên vị trí dẫn đầu trên thị trường quốc tế.
6.1. Phát Triển Ngành Tôm Theo Hướng Bền Vững
Cần chú trọng đến bảo vệ môi trường, truy xuất nguồn gốc sản phẩm, và đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm.
6.2. Đầu Tư Công Nghệ và Phát Triển Thương Hiệu Tôm
Đầu tư vào công nghệ nuôi trồng và chế biến tiên tiến, phát triển thương hiệu mạnh, và xây dựng đội ngũ nhân lực chất lượng cao là những yếu tố then chốt để ngành tôm Việt Nam vươn lên vị trí dẫn đầu trên thị trường quốc tế.
