Tổng quan nghiên cứu

Trong bối cảnh quản lý ngân sách nhà nước (NSNN) ngày càng phức tạp và đòi hỏi sự minh bạch, hiệu quả, hoạt động giám sát của Hội đồng nhân dân (HĐND) tỉnh đóng vai trò then chốt trong việc đảm bảo nguồn lực tài chính được sử dụng đúng mục đích, tiết kiệm và hiệu quả. Tỉnh Cao Bằng, với đặc thù là tỉnh miền núi, biên giới, có nguồn thu ngân sách hạn hẹp và tiềm lực kinh tế còn nhiều khó khăn, việc nâng cao hoạt động giám sát của HĐND tỉnh đối với quản lý NSNN càng trở nên cấp thiết. Giai đoạn nghiên cứu từ 2016 đến 2018 cho thấy, mặc dù HĐND tỉnh Cao Bằng đã đạt được một số kết quả tích cực trong giám sát ngân sách, nhưng vẫn còn tồn tại hạn chế như giám sát mang tính hình thức, chưa sâu sát về nghiệp vụ tài chính - ngân sách, hiệu lực sau giám sát chưa cao và chế tài chưa đủ mạnh.

Mục tiêu nghiên cứu tập trung phân tích thực trạng hoạt động giám sát của HĐND tỉnh Cao Bằng đối với quản lý NSNN, từ đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả giám sát trong giai đoạn hiện tại và tương lai đến năm 2021. Nghiên cứu có phạm vi không gian tại tỉnh Cao Bằng và thời gian từ 2016 đến 2018, với ý nghĩa quan trọng trong việc góp phần hoàn thiện cơ chế giám sát ngân sách địa phương, thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội và đảm bảo an ninh quốc phòng của tỉnh.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết và mô hình sau:

  • Lý thuyết về quyền lực nhà nước và đại diện nhân dân: Khẳng định HĐND là cơ quan quyền lực nhà nước ở địa phương, đại diện cho ý chí, nguyện vọng và quyền làm chủ của nhân dân, theo Hiến pháp và Luật Tổ chức chính quyền địa phương năm 2015.
  • Lý thuyết về hoạt động giám sát: Định nghĩa giám sát là việc theo dõi, xem xét, đánh giá hoạt động của cơ quan, tổ chức, cá nhân nhằm đảm bảo tuân thủ pháp luật và thực hiện nhiệm vụ đúng quyền hạn, theo Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và HĐND năm 2015.
  • Mô hình quản lý ngân sách nhà nước địa phương: Bao gồm các khái niệm về dự toán ngân sách, phân bổ ngân sách, quyết toán ngân sách, bội chi và dư nợ vay ngân sách địa phương, được quy định trong Luật NSNN năm 2015.
  • Khái niệm về hiệu quả giám sát: Đánh giá kết quả giám sát dựa trên chất lượng, hiệu lực và hiệu quả hoạt động giám sát, bao gồm các yếu tố như năng lực đại biểu, tổ chức bộ máy, chương trình giám sát và điều kiện vật chất.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp kết hợp định tính và định lượng:

  • Nguồn dữ liệu: Thu thập số liệu sơ cấp từ các báo cáo, văn bản pháp luật, nghị quyết của HĐND tỉnh Cao Bằng, số liệu thống kê ngân sách giai đoạn 2016-2018; dữ liệu thứ cấp từ các công trình nghiên cứu, bài báo khoa học và các báo cáo ngành.
  • Phương pháp chọn mẫu: Lựa chọn các kỳ họp HĐND tỉnh, các đại biểu HĐND và các cơ quan liên quan làm đối tượng nghiên cứu nhằm đánh giá thực trạng hoạt động giám sát.
  • Phương pháp phân tích: Áp dụng phân tích tài liệu, so sánh, đánh giá, tổng hợp số liệu thống kê và sử dụng các thuật toán xác suất thống kê để xử lý thông tin định lượng. Phân tích định tính được thực hiện qua đánh giá các báo cáo giám sát, chất vấn và kết quả thực hiện nghị quyết.
  • Timeline nghiên cứu: Nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2016-2018, đồng thời đề xuất giải pháp định hướng đến năm 2021 nhằm nâng cao hoạt động giám sát của HĐND tỉnh Cao Bằng.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Thực trạng hoạt động giám sát của HĐND tỉnh Cao Bằng còn hạn chế: Chất lượng giám sát chưa cao, chủ yếu dựa trên báo cáo gián tiếp, chưa đi sâu vào nghiệp vụ tài chính - ngân sách. Theo số liệu, chỉ khoảng 60% các cuộc giám sát được thực hiện theo kế hoạch, còn lại mang tính hình thức hoặc chưa đầy đủ.
  2. Năng lực đại biểu HĐND chưa đồng đều: Khoảng 40% đại biểu chưa có đủ trình độ chuyên môn và kỹ năng giám sát chuyên sâu về tài chính - ngân sách, ảnh hưởng đến hiệu quả giám sát và chất lượng các kiến nghị.
  3. Chế tài và hiệu lực sau giám sát chưa mạnh: Các kiến nghị sau giám sát chưa được xử lý kịp thời, dẫn đến việc khắc phục sai phạm chậm, làm giảm hiệu quả quản lý ngân sách. Tỷ lệ kiến nghị được thực hiện chỉ đạt khoảng 55%.
  4. Kinh nghiệm từ các địa phương khác như Bắc Ninh và Hải Phòng cho thấy vai trò quan trọng của đại biểu chuyên trách và sự phối hợp chặt chẽ giữa các Ban của HĐND trong nâng cao hiệu quả giám sát.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính của những hạn chế trên xuất phát từ việc thiếu cơ sở pháp lý đầy đủ, tổ chức bộ máy HĐND chưa mạnh, năng lực đại biểu chưa đồng đều và thiếu nguồn lực vật chất hỗ trợ. So sánh với các nghiên cứu trong ngành cho thấy, các địa phương có hoạt động giám sát hiệu quả thường có đại biểu chuyên trách được đào tạo bài bản, chương trình giám sát rõ ràng và chế tài xử lý nghiêm minh.

Việc sử dụng biểu đồ so sánh tỷ lệ giám sát theo kế hoạch và tỷ lệ kiến nghị được thực hiện giữa các tỉnh sẽ minh họa rõ nét sự khác biệt về hiệu quả giám sát. Bảng tổng hợp số liệu thu - chi ngân sách địa phương cũng giúp đánh giá mức độ tuân thủ và hiệu quả quản lý ngân sách.

Kết quả nghiên cứu khẳng định vai trò quan trọng của HĐND trong việc giám sát quản lý NSNN, đồng thời chỉ ra các điểm cần cải thiện để nâng cao hiệu quả hoạt động giám sát, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội tỉnh Cao Bằng.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Hoàn thiện cơ sở pháp lý cho hoạt động giám sát: Đề nghị các cơ quan chức năng ban hành các văn bản hướng dẫn chi tiết về giám sát ngân sách địa phương, quy định rõ chế tài xử lý vi phạm nhằm tăng cường hiệu lực giám sát. Thời gian thực hiện: trong vòng 1 năm; Chủ thể: Quốc hội, Bộ Tài chính, UBND tỉnh.
  2. Nâng cao năng lực và kỹ năng cho đại biểu HĐND: Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về tài chính - ngân sách, kỹ năng giám sát và chất vấn cho đại biểu, đặc biệt là đại biểu chuyên trách. Thời gian: liên tục hàng năm; Chủ thể: Trường đào tạo cán bộ, HĐND tỉnh.
  3. Tăng cường tổ chức bộ máy và phối hợp hoạt động của HĐND: Thành lập các Ban chuyên trách về tài chính - ngân sách, tăng cường phối hợp giữa Thường trực, các Ban và đại biểu để xây dựng chương trình giám sát trọng tâm, trọng điểm. Thời gian: 6 tháng đến 1 năm; Chủ thể: HĐND tỉnh.
  4. Đầu tư điều kiện vật chất và kinh phí cho hoạt động giám sát: Cung cấp trang thiết bị, kinh phí đi thực địa, hỗ trợ công tác thu thập thông tin và xử lý số liệu nhằm nâng cao chất lượng giám sát. Thời gian: ngay trong năm tài chính tiếp theo; Chủ thể: UBND tỉnh, Sở Tài chính.
  5. Tăng cường chế tài và giám sát việc thực hiện kiến nghị sau giám sát: Thiết lập cơ chế theo dõi, đánh giá việc thực hiện các kiến nghị, xử lý nghiêm các trường hợp vi phạm, đảm bảo hiệu quả giám sát được phát huy. Thời gian: triển khai ngay và duy trì thường xuyên; Chủ thể: HĐND tỉnh, UBND tỉnh.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Các đại biểu Hội đồng nhân dân các cấp: Nâng cao hiểu biết về vai trò, nhiệm vụ và kỹ năng giám sát ngân sách, từ đó thực hiện chức năng đại diện nhân dân hiệu quả hơn.
  2. Cán bộ, công chức làm công tác tài chính - ngân sách tại địa phương: Hiểu rõ quy trình, cơ chế quản lý ngân sách và các yêu cầu giám sát để phối hợp tốt với HĐND trong công tác quản lý tài chính.
  3. Các nhà nghiên cứu, giảng viên chuyên ngành Tài chính - Ngân hàng và Quản lý nhà nước: Cung cấp cơ sở lý luận và thực tiễn về hoạt động giám sát ngân sách địa phương, làm tài liệu tham khảo cho các nghiên cứu tiếp theo.
  4. Lãnh đạo các cơ quan quản lý nhà nước địa phương: Tham khảo để nâng cao hiệu quả phối hợp với HĐND trong việc quản lý và sử dụng ngân sách, đảm bảo tính minh bạch và hiệu quả trong chi tiêu công.

Câu hỏi thường gặp

  1. Hoạt động giám sát của HĐND tỉnh bao gồm những nội dung chính nào?
    Hoạt động giám sát của HĐND tỉnh bao gồm giám sát việc tuân thủ Hiến pháp, pháp luật, thực hiện nghị quyết của HĐND, giám sát hoạt động của Thường trực HĐND, UBND, TAND, VKSND cùng cấp và các cơ quan, tổ chức sử dụng ngân sách nhà nước trên địa bàn.

  2. Tại sao năng lực đại biểu HĐND lại ảnh hưởng lớn đến hiệu quả giám sát?
    Đại biểu HĐND là chủ thể thực hiện quyền giám sát, do đó trình độ chuyên môn, kỹ năng và trách nhiệm của đại biểu quyết định chất lượng phân tích, đánh giá và kiến nghị trong hoạt động giám sát, từ đó ảnh hưởng trực tiếp đến hiệu quả giám sát.

  3. Các hình thức giám sát ngân sách địa phương của HĐND gồm những gì?
    HĐND thực hiện giám sát qua các hình thức: xem xét báo cáo tại kỳ họp, chất vấn và trả lời chất vấn, tổ chức đoàn giám sát chuyên đề, giám sát ngoài kỳ họp và tiếp xúc cử tri để thu thập thông tin phản ánh thực tế.

  4. Làm thế nào để nâng cao hiệu quả giám sát của HĐND tỉnh?
    Cần hoàn thiện cơ sở pháp lý, nâng cao năng lực đại biểu, tổ chức bộ máy hiệu quả, đầu tư điều kiện vật chất và tăng cường chế tài xử lý vi phạm, đồng thời xây dựng chương trình giám sát trọng tâm, trọng điểm.

  5. Vai trò của HĐND trong quản lý ngân sách nhà nước địa phương là gì?
    HĐND có quyền quyết định dự toán, phân bổ, điều chỉnh và phê chuẩn quyết toán ngân sách địa phương, đồng thời giám sát việc thực hiện các quyết định này nhằm đảm bảo ngân sách được quản lý chặt chẽ, minh bạch và hiệu quả.

Kết luận

  • Hoạt động giám sát của HĐND tỉnh Cao Bằng đối với quản lý ngân sách nhà nước còn nhiều hạn chế về chất lượng, hiệu quả và chế tài xử lý.
  • Năng lực đại biểu HĐND và tổ chức bộ máy là những yếu tố then chốt ảnh hưởng đến hiệu quả giám sát.
  • Cần hoàn thiện cơ sở pháp lý, nâng cao kỹ năng đại biểu và đầu tư điều kiện vật chất để nâng cao hiệu quả giám sát.
  • Kinh nghiệm từ các địa phương khác cho thấy vai trò quan trọng của đại biểu chuyên trách và sự phối hợp chặt chẽ giữa các Ban của HĐND.
  • Đề xuất các giải pháp cụ thể nhằm nâng cao hoạt động giám sát trong giai đoạn 2019-2021, góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội tỉnh Cao Bằng.

Hành động tiếp theo: Các cơ quan chức năng và HĐND tỉnh cần phối hợp triển khai các giải pháp đề xuất, đồng thời tổ chức đánh giá định kỳ để điều chỉnh kịp thời, đảm bảo hoạt động giám sát ngày càng hiệu quả và thiết thực hơn.