Tổng quan nghiên cứu

Thu ngân sách nhà nước (NSNN) là nguồn lực tài chính quan trọng, đóng vai trò thiết yếu trong việc phát triển kinh tế - xã hội của mỗi quốc gia và địa phương. Tại Việt Nam, công tác xây dựng dự toán thu NSNN được xem là nhiệm vụ trọng tâm nhằm đảm bảo cân đối ngân sách, nâng cao hiệu quả quản lý thuế và đáp ứng các chỉ tiêu do Bộ Tài chính, Tổng cục Thuế và Ủy ban nhân dân tỉnh giao. Giai đoạn 2016-2018, Cục Thuế tỉnh Đồng Tháp đã hoàn thành vượt mức dự toán thu NSNN, với tổng thu nội địa năm 2016 đạt khoảng 6.074 tỷ đồng và tăng trưởng qua các năm tiếp theo. Tuy nhiên, công tác kiểm soát dự báo thu NSNN tại đơn vị này vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế như dự báo chưa khoa học, dự báo mang tính chủ quan, chưa bao quát hết nguồn thu, và thiếu tính kịp thời trong lập dự toán.

Mục tiêu nghiên cứu nhằm phân tích, đánh giá thực trạng công tác xây dựng dự toán thu NSNN dựa trên cơ sở kiểm soát dự báo thu NSNN tại Cục Thuế tỉnh Đồng Tháp, đồng thời đề xuất các giải pháp nâng cao chất lượng lập dự toán thu NSNN phù hợp với điều kiện thực tiễn địa phương. Phạm vi nghiên cứu tập trung vào dữ liệu thu NSNN giai đoạn 2016-2018 và định hướng đến năm 2022, tại Cục Thuế tỉnh Đồng Tháp. Nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng trong việc hoàn thiện quy trình dự báo và lập dự toán thu NSNN, góp phần nâng cao hiệu quả quản lý thuế, đảm bảo nguồn lực tài chính cho phát triển kinh tế - xã hội địa phương.

Cơ sở lý thuyết và phương pháp nghiên cứu

Khung lý thuyết áp dụng

Luận văn dựa trên các lý thuyết nền tảng về thu NSNN, dự báo thu NSNN và dự toán thu NSNN ngành thuế. Thu NSNN được hiểu là việc Nhà nước sử dụng quyền lực để tập trung nguồn tài chính quốc gia nhằm đáp ứng các nhu cầu chi tiêu công. Dự báo thu NSNN là quá trình tiên đoán có căn cứ khoa học về mức thu trong tương lai, đóng vai trò quan trọng trong hoạch định chính sách tài chính và quản lý nhà nước. Dự toán thu NSNN là sự tính toán, dự kiến các khoản thu trong một khoảng thời gian nhất định, làm cơ sở cho việc phân bổ nguồn lực tài chính.

Các khái niệm chính bao gồm:

  • Dự báo thu NSNN: Tiên đoán mức thu dựa trên các phương pháp định tính và định lượng, sử dụng các mô hình kinh tế lượng, chỉ số tỷ trọng thu, tốc độ tăng trưởng thu, và dự báo vi mô.
  • Dự toán thu NSNN: Lập kế hoạch thu chi tiết theo từng khoản thu, sắc thuế, địa bàn, đảm bảo tính pháp lý và phù hợp với mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội.
  • Kiểm soát dự báo thu NSNN: Quá trình giám sát, đánh giá và điều chỉnh các dự báo thu nhằm nâng cao độ chính xác và tính khả thi của dự toán thu.
  • Hệ thống thông tin quản lý thuế: Bao gồm các báo cáo thống kê, kế toán, sổ thuế và các ứng dụng công nghệ thông tin phục vụ công tác dự báo và lập dự toán thu NSNN.

Phương pháp nghiên cứu

Nghiên cứu sử dụng phương pháp định tính kết hợp thu thập dữ liệu sơ cấp và thứ cấp. Dữ liệu thứ cấp được thu thập từ các báo cáo dự toán, số liệu thu NSNN của Cục Thuế tỉnh Đồng Tháp, Tổng cục Thuế, Sở Tài chính, Sở Kế hoạch và Đầu tư, cùng các báo cáo kinh tế - xã hội địa phương giai đoạn 2016-2018. Dữ liệu sơ cấp được thu thập thông qua khảo sát ý kiến chuyên gia, cán bộ công chức ngành thuế có kinh nghiệm trong công tác dự báo và lập dự toán thu NSNN tại Đồng Tháp.

Cỡ mẫu khảo sát gồm các chuyên viên và lãnh đạo Cục Thuế trực tiếp tham gia công tác dự báo và lập dự toán thu NSNN. Phương pháp chọn mẫu là phi xác suất, dựa trên tiêu chí kinh nghiệm và vị trí công tác. Phân tích dữ liệu sử dụng phương pháp so sánh, đối chiếu số liệu thực tế với dự toán, phân tích định tính các ý kiến chuyên gia để làm rõ nguyên nhân hạn chế và đề xuất giải pháp. Timeline nghiên cứu tập trung vào giai đoạn 2016-2018 với định hướng đến năm 2022.

Kết quả nghiên cứu và thảo luận

Những phát hiện chính

  1. Tình hình thu NSNN tại Cục Thuế tỉnh Đồng Tháp giai đoạn 2016-2018
    Tổng thu nội địa năm 2016 đạt khoảng 6.074 tỷ đồng, tăng trưởng qua các năm và dự toán năm 2018 được xây dựng trên cơ sở kiểm soát dự báo thu. So với dự toán Bộ Tài chính giao, năm 2016 có sự chênh lệch khoảng 20% (gần 987 tỷ đồng), trong khi giai đoạn 2017-2018, độ lệch giảm xuống còn trên 3%, cho thấy sự cải thiện trong công tác dự báo và lập dự toán.

  2. Hạn chế trong công tác kiểm soát dự báo thu NSNN
    Dự báo thu tại Cục Thuế Đồng Tháp còn mang tính chủ quan, dựa nhiều vào cảm nhận của cán bộ phân tích, chưa áp dụng đầy đủ các phương pháp dự báo hiện đại. Việc đánh giá, phân tích dự báo chưa toàn diện, thiếu tính kịp thời và chưa phân định rõ các nhân tố ảnh hưởng khách quan, chủ quan. Trình độ chuyên môn của cán bộ làm công tác dự báo còn hạn chế, gây khó khăn trong thu thập và xử lý dữ liệu.

  3. Công tác xây dựng dự toán thu NSNN
    Quy trình lập dự toán thu chưa hoàn thiện, thiếu sự phối hợp chặt chẽ giữa các phòng ban và các cấp quản lý thuế. Hệ thống thông tin phục vụ dự báo và lập dự toán còn chưa đồng bộ, chưa khai thác hiệu quả các ứng dụng công nghệ thông tin. Mặc dù vậy, Cục Thuế đã có những nỗ lực trong cải cách thủ tục hành chính và hiện đại hóa quản lý thuế, góp phần nâng cao số thu NSNN.

  4. Ý kiến chuyên gia về công tác dự báo và lập dự toán
    Khảo sát ý kiến cho thấy đa số chuyên gia đồng tình cần tăng cường đào tạo nâng cao năng lực cán bộ, hoàn thiện quy trình dự báo, ứng dụng công nghệ thông tin và tăng cường sự lãnh đạo của Đảng ủy, Ban Lãnh đạo Cục Thuế để nâng cao chất lượng công tác dự toán thu NSNN.

Thảo luận kết quả

Nguyên nhân chính dẫn đến hạn chế trong công tác kiểm soát dự báo thu NSNN là do phương pháp dự báo chủ yếu dựa trên phương pháp ngoại suy và chỉ số tỷ trọng thu, chưa áp dụng rộng rãi các mô hình dự báo hiện đại như mô hình hồi quy hay mô hình bảng cân đối liên ngành. Điều này làm giảm độ chính xác và khả năng dự báo dài hạn. So với các nghiên cứu quốc gia và địa phương khác, Đồng Tháp có điểm tương đồng về khó khăn trong việc cập nhật và xử lý dữ liệu, cũng như trình độ cán bộ dự báo.

Việc thiếu hệ thống thông tin đồng bộ và ứng dụng công nghệ thông tin hạn chế khả năng phân tích, tổng hợp dữ liệu kịp thời, ảnh hưởng đến chất lượng dự báo và lập dự toán. Tuy nhiên, sự tăng trưởng thu NSNN qua các năm và việc giảm chênh lệch giữa dự toán và thực thu cho thấy những cải tiến trong công tác quản lý thuế và dự báo thu đã bắt đầu phát huy hiệu quả.

Dữ liệu có thể được trình bày qua biểu đồ so sánh dự toán Bộ Tài chính giao và số thu thực tế giai đoạn 2016-2018, bảng tổng hợp các khoản thu theo từng khu vực kinh tế và sắc thuế, cũng như bảng khảo sát ý kiến chuyên gia về các yếu tố ảnh hưởng đến chất lượng dự báo.

Đề xuất và khuyến nghị

  1. Tăng cường sự lãnh đạo của Đảng ủy và Ban Lãnh đạo Cục Thuế
    Đẩy mạnh vai trò chỉ đạo, giám sát công tác dự báo và lập dự toán thu NSNN, đảm bảo sự phối hợp chặt chẽ giữa các phòng ban và các cấp quản lý thuế. Thời gian thực hiện: ngay trong năm tài chính tiếp theo. Chủ thể thực hiện: Đảng ủy, Ban Lãnh đạo Cục Thuế tỉnh Đồng Tháp.

  2. Hoàn thiện quy trình dự báo thu NSNN
    Xây dựng và áp dụng quy trình dự báo chuẩn, kết hợp các phương pháp định lượng hiện đại và định tính, tăng cường kiểm soát, đánh giá dự báo định kỳ. Thời gian thực hiện: 1-2 năm. Chủ thể thực hiện: Phòng Dự toán và Phân tích thuế, phối hợp với các phòng chức năng.

  3. Nâng cao năng lực, trình độ cán bộ xây dựng dự toán
    Tổ chức các khóa đào tạo chuyên sâu về tài chính công, kinh tế học, kỹ thuật dự báo và ứng dụng công nghệ thông tin cho cán bộ làm công tác dự báo và lập dự toán. Thời gian thực hiện: liên tục hàng năm. Chủ thể thực hiện: Cục Thuế phối hợp với các cơ sở đào tạo, Viện nghiên cứu.

  4. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác lập dự toán
    Xây dựng hệ thống thông tin quản lý thuế đồng bộ, tích hợp các phần mềm phân tích, dự báo hiện đại như Eviews, Microfit, và phát triển các ứng dụng nội bộ hỗ trợ phân tích dữ liệu. Thời gian thực hiện: 2-3 năm. Chủ thể thực hiện: Ban Công nghệ thông tin Cục Thuế, phối hợp với Tổng cục Thuế và các đơn vị công nghệ.

Đối tượng nên tham khảo luận văn

  1. Cán bộ, công chức ngành thuế
    Nâng cao hiểu biết về quy trình dự báo và lập dự toán thu NSNN, áp dụng các phương pháp và công cụ hiện đại trong công tác quản lý thuế.

  2. Lãnh đạo các cơ quan quản lý ngân sách địa phương
    Sử dụng kết quả nghiên cứu để hoàn thiện công tác dự báo thu NSNN, đảm bảo cân đối ngân sách và nâng cao hiệu quả quản lý tài chính công.

  3. Nhà nghiên cứu và sinh viên chuyên ngành tài chính công, kinh tế
    Tham khảo cơ sở lý thuyết, phương pháp nghiên cứu và các giải pháp thực tiễn trong lĩnh vực dự báo và lập dự toán thu NSNN.

  4. Các cơ quan hoạch định chính sách tài chính, thuế
    Áp dụng các kiến nghị và giải pháp để cải thiện công tác dự báo thu NSNN, từ đó xây dựng chính sách thuế phù hợp, hiệu quả.

Câu hỏi thường gặp

  1. Tại sao dự báo thu NSNN lại quan trọng trong quản lý ngân sách?
    Dự báo thu NSNN cung cấp cơ sở khoa học để lập dự toán thu, giúp cân đối thu chi ngân sách, điều hành chính sách tài chính hiệu quả và giảm thiểu rủi ro bội chi hoặc bội thu.

  2. Phương pháp dự báo thu NSNN nào được sử dụng phổ biến tại Cục Thuế Đồng Tháp?
    Chủ yếu là phương pháp ngoại suy, sử dụng chỉ số tỷ trọng thu và tốc độ tăng trưởng thu bình quân, kết hợp với kinh nghiệm chuyên gia để điều chỉnh dự báo.

  3. Những hạn chế chính trong công tác dự báo thu NSNN tại Đồng Tháp là gì?
    Bao gồm dự báo mang tính chủ quan, thiếu áp dụng mô hình dự báo hiện đại, dữ liệu chưa đồng bộ, và trình độ cán bộ dự báo còn hạn chế.

  4. Làm thế nào để nâng cao chất lượng dự báo và lập dự toán thu NSNN?
    Cần hoàn thiện quy trình dự báo, đào tạo nâng cao năng lực cán bộ, ứng dụng công nghệ thông tin và tăng cường sự lãnh đạo, phối hợp trong ngành thuế.

  5. Vai trò của hệ thống thông tin quản lý trong công tác dự báo thu NSNN?
    Hệ thống thông tin quản lý cung cấp dữ liệu chính xác, kịp thời và đầy đủ, giúp phân tích, đánh giá và dự báo thu NSNN hiệu quả, đồng thời hỗ trợ giám sát và kiểm soát dự báo.

Kết luận

  • Công tác xây dựng dự toán thu NSNN tại Cục Thuế tỉnh Đồng Tháp có vai trò quan trọng trong việc đảm bảo nguồn lực tài chính cho phát triển kinh tế - xã hội địa phương.
  • Thực trạng dự báo thu NSNN còn nhiều hạn chế về phương pháp, trình độ cán bộ và hệ thống thông tin, ảnh hưởng đến chất lượng lập dự toán.
  • Nghiên cứu đã phân tích kỹ lưỡng các yếu tố ảnh hưởng, đánh giá thực trạng và khảo sát ý kiến chuyên gia để làm rõ nguyên nhân hạn chế.
  • Đề xuất bốn nhóm giải pháp trọng tâm gồm tăng cường lãnh đạo, hoàn thiện quy trình dự báo, nâng cao năng lực cán bộ và ứng dụng công nghệ thông tin.
  • Các bước tiếp theo cần triển khai đồng bộ các giải pháp này trong giai đoạn 2020-2022 nhằm nâng cao hiệu quả công tác dự báo và lập dự toán thu NSNN tại Đồng Tháp.

Hành động ngay hôm nay để cải thiện công tác dự báo thu NSNN, góp phần phát triển bền vững ngân sách địa phương!